Як рабіць цяжкія выбары

Гэта прамова можа літэральна змяніць вашае жыццё. Якую абраць кар'еру? Разысціся з чалавекам ці ажаніцца? Дзе лепшае для мяне месца жыць? Гэткія вялікія рашэнні могуць быць пакутнымі. Але гэта здараецца таму, што мы пра іх няслушна думаем, разважае філосаф Рут Чанг. Яна прапануе грунтоўны падмурак для стварэння самрэчных нас саміх.

Падумайце пра цяжкі выбар, з якім вы
мусіце сутыкнуцца ў бліжэйшай будучыні.

Гэта можа быць выбар паміж
дзвюма кар'ерамі,

мастака і бухгалтара,

або паміж тым, дзе жыць,
у горадзе ці ў вёсцы,

або нават паміж дзвюма нявестамі.

Ажаніцца з Бэці ці з Лалітаю.

Або гэта можа быць выбар пра тое,
ці заводзіць дзяцей,

ці прывозіць да сябе хворых бацькоў,

ці выхоўваць вашае дзіця
па рэлігіёзных канонах,

якіх прытрымліваецца ваш партнёр,

але якія вам не да спадобы.

Або, ці ахвяраваць усе вашыя
ашчаджанні на дабрачыннасць.

Ёсць верагоднасць, што той цяжкі выбар,
пра які вы задумаліся,

гэта нешта вялікае, нешта істотнае,

нешта важнае для вас.

Здаецца, цяжкі выбар -- нагода

для пакутаў, выкручвання рук

ды скрыгату зубоў.

Але я мяркую, што мы няслушна зразумелі
цяжкі выбар

і ролю, якую ён адыгрывае
ў нашым жыцці.

Разуменне цяжкага выбару

раскрывае схаваны патэнцыял,

якім валодае кожны з нас.

Цяжкім робіць выбар тое,

як узаемазвязаны альтэрнатывы.

Калі выбар лёгкі,

адна альтэрнатыва лепшая за другую.

Калі выбар цяжкі,

адна альтэрнатыва лепшая
у некаторых адносінах,

другая альтэрнатыва лепшая
ў іншых адносінах,

і ніводная з іх не лепшая за другую цалкам.

Вы пакутуеце, абіраючы паміж тым,
ці застацца

на цяперашняй працы ў горадзе,

або тым, каб зрушыць сваё жыццё

для больш захапляльнай працы ў вёсцы,

бо застацца лепш з аднаго боку,

пераехаць лепш з іншых бакоў,

і ніводны варыянт не лепшы цалкам.

Мы не павінны думаць, што
ўсе цяжкія выбары -- вялікія.

Скажам, вы абіраеце,
што з'есці на сняданак.

Можна з'есці мюслі з клятчаткаю

або шакаладны пончык.

Мяркуючы, што для гэтага выбару істотныя

смачнасць і здаровасць,

мюслі карыснейшыя для вас,

але пончык смачнейшы,

ды ніводнае з іх не лепш цалкам --

цяжкі выбар.

Разуменне таго, што неістотны выбар

таксама можа быць цяжкім,

можа дапамагчы зрабіць вялікі выбар
менш непахісным.

Зрэшты рэшт, нам удаецца разабрацца з тым,
што выбраць на сняданак,

а гэта азначае, што таксама
мажліва разабрацца з тым,

ці застацца ў горадзе

або пераехаць на новую працу ў вёску.

Таксама не варта думаць, што цяжкі выбар
такі цяжкі,

бо мы дурныя.

Калі я скончыла універсітэт,

то не магла вызначыцца паміж
дзвюма кар'ерамі:

філасофіяй і правам.

Я насамрэч любіла філасофію.

Існуе шмат неверагодных рэчаў,
якім можна навучыцца

як філосафу,

седзячы ў зручным фатэлі.

Але я нарадзілася
ў сціплай імігранцкай сям'і,

дзе маё ўяўленне раскошы складалася

з бутэрброду са свінога языка з жэле

ў маёй школьнай ссабойцы,

таму сама ідэя правесці ўсё жыццё

седзячы ў фатэлях і проста разважаючы

так бы мовіць, здавалася мне пікам
экстравагантнасці і фрывольнасці.

Таму я ўзяла свой жоўты нататнік,

правяла рыску пасярэдзіне

і пастаралася з усіх сіл прадумаць

усе за ды супраць кожнай з альтэрнатыў.

Памятаю, я падумала,

каб толькі я ведала, якім бы стала
маё жыццё

у кожнай з кар'ер.

Калі б толькі Божа або Нэтфлікс
мог бы даслаць мне DVD

з мажлівымі варыянтамі развіцця
дзьвюх кар'ер, я б абрала адразу.

Я параўнала б іх крок за крокам,

убачыла б, што адна з іх лепей,

і выбар быў бы лёгкім.

Але я не атрымала DVD,

і з-за таго, што мне не ўдалася зразумець,
якая з кар'ер лепшая,

я зрабіла тое, што многія з нас робяць
у сітуацыі складанага выбару:

я абрала бяспечнейшы варыянт.

Страх застацца беспрацоўным філосафам

прывёў мяне да прафесіі адваката,

але як я потым зразумела,

адвакацтва не вельмі мне падыходзіла.

Гэта не была сапраўдная я.

Таму цяпер я філосаф,

і я вывучаю цяжкі выбар,

і я магу сказаць вам,
што страх невядомага,

хаця і з'яўляецца звычайнай матывацыяй

у сітуацыях цяжкога выбару,

насамрэч трымаецца на
неразуменні такіх сітуацый.

Будзе памылкай меркаваць,
што ў цяжкім выбары

адна альтэрнатыва сапраўды лепш за другую,

але гэта мы такія дурныя,
каб высветліць якая з іх лепш,

і таму, што не ведаем гэтага,
мы схіляемся

абіраць найменш рызыкоўны варыянт.

Нават калі разгледзець дзьве альтэрнатывы
крок за крокам,

валодаючы поўнай інфармацыяй,
выбар усё роўна будзе цяжкім.

Цяжкі выбар такі цяжкі

не праз нас або нашую дурноту;

ён цяжкі, бо лепшага варыянта
проста не існуе.

У такім выпадку, калі лепшы варыянт
не існуе,

калі вагі не нахіляюцца ў бок
аднаго варыянту,

а не другога,

тады, пэўна, варыянты
мусяць быць аднолькава добрымі,

таму, відаць, слушна будзе сказаць
пра цяжкі выбар,

што ён адбываецца паміж двума
аднолькава добрымі варыянтамі.

Але так быць не можа.

Калі варыянты аднолькава добрыя,

то вы павінны проста падкінуць манетку,
каб абраць паміж імі,

але здаецца няслушнай думка,

што менавіта так варта вырашаць
паміж кар'ерамі,

месцажыхарствам, нявестамі:
падкінь манетку.

І вось яшчэ адна нагода меркаваць,

што цяжкі выбар не з'яўляецца выбарам

паміж аднолькава добрымі варыянтамі.

Уявіце, што ў вас ёсць выбар паміж
дзьвюма кар'ерамі:

вы можаце стаць інвестыцыйным банкірам

або мастаком-графікам.

Існуе мноства рэчаў,
важных у такім выбары,

такіх як захапленне працай,

дасягненне фінансавай трываласці,

час на сям'ю, і гэтак далей.

Мажліва, кар'ера мастака дазволіць вам

быць на хвалі найноўшых формаў

мастацкага выяўлення.

Мажліва, што банкаўская кар'ера

прынясе вас на хвалю

найноўшых формаў фінансавых маніпуляцый.

Уявіце абедзьве працы якім заўгодна чынам,

але так, каб ніводная не была лепшай.

Зараз уявіце, што мы трошкі палепшым
адну з іх.

Напрыклад банк, каб вас
у свой бок падахвоціць,

дадае 500 даляраў да вашага
штомесяцовага заробку.

Ці робіць гэта банкаўскую працу

лепшай за мастакоўскую?

Не абавязкова.

Вышэйшы заробак робіць банкаўскую працу

лепш, чым яна была раней,

але гэтага можа быць недастаткова,
каб зрабіць перспектыву

стаць банкірам лепшай
за перспектыву стаць мастаком.

Але калі паляпшэнне ў адной з прац

не робіць яе лепшай за другую,

то дзьве першапачатковыя працы

не маглі быць аднолькава добрымі.

Калі вы пачынаеце з дзьвюх
аднолькава добрых рэчаў,

а потым паляпшаеце адну з іх,

тады яна павінна стаць лепей за другую.

Але гэта не пра варыянты
ў цяжкім выбары.

Вось такая атрымліваецца загадка.

У нас ёсць дзьве працы.

Ніводная з іх не лепшая за другую,

але яны і не аднолькава добрыя.

Дык як мы мусім зрабіць выбар?

Нешта дакладна не так.

Мажліва, сам выбар праблематычны

і параўнанне немагчымае.

Не можа такога быць.

Мы ж не намагаемся абраць паміж

дзьвюма непараўнальнымі рэчамі.

Мы ўзважваем перавагі абедзьвюх прац,
зрэшты рэшт,

а не перавагі ліку дзевяць

і талеркі яечні.

Параўнанне агульных пераваг дзьвюх прац --

гэта тое, што мы здольныя зрабіць,

і тое, што мы часта робім.

Я мяркую, што загадка ўзнікае

праз беспадстаўнае меркаванне,

якое мы маем наконт каштоўнасцяў.

Мы няслушна мяркуем, што каштоўнасці

кшталту справядлівасці, прыгажосці, дабрыні

падобныя да навуковых якасцяў

кшталту даўжыні, масы і вагі.

Возьмем любое параўнальнае пытанне,
у якім справа ідзе не пра каштоўнасці,

напрыклад, якая з дзвюх валізак цяжэйшая?

Існуе толькі тры варыянты.

Вага адной большая, меншая

або роўная вазе другой.

Якасці кшталту вагі могуць быць апісаныя

простымі лікамі -- адзін, два, тры
і гэтак далей --

і існуе толькі тры магчымыя параўнанні

паміж любымі двума простымі лікамі.

Адзін з лікаў большы, меншы

або роўны другому.

З каштоўнасцямі не так.

Як стварэнні эпохі пост-асветніцтва

мы маем тэндэнцыю меркаваць,

што навуковае мысленне дае рады

ўсяму важнаму ў нашым свеце,

але свет каштоўнасцяў

адрозніваецца ад навуковага свету.

У адным свеце ўсё

можна апісаць простымі лікамі.

У іншым свеце -- нельга.

Не варта меркаваць,

што свет існага, даўжыні і вагі

мае такую ж структуру, як свет маральнага,

нашых этычных абавязкаў.

Таму калі тое, што істотна для нас --

дзіцячая радасць, каханне,
якое вы адчуваеце да сваёй паловінкі, --

немажліва апісаць простымі лікамі,

то няма нагоды верыць,

што ў выбары існуе толькі тры варыянты --

што адна альтэрнатыва лепш, горш або роўная

другой.

Мы павінны ўвесці новае,
чацвёртае вымярэнне адносінаў,

акрамя лепшасці, горшасці ці роўнасці,

якое вытлумачыць тое, што адбываецца
ў сітуацыі цяжкога выбару.

Я б сказала, што варыянты знаходзяцца

"на роўных".

Калі альтэрнатывы на роўных,

можа быць вельмі важным,
якую з іх вы абіраеце,

але адна з іх не лепш за другую.

Хутчэй, альтэрнатывы знаходзяцца

ў адной сферы каштоўнасцяў,

у адной катэгорыі каштоўнасцяў,

будучы ў той жа час вельмі рознымі

па самой каштоўнасці.

Вось чаму выбар цяжкі.

Разуменне цяжкога выбару такім чынам

раскрывае нешта пра нас саміх,
чаго мы не ведалі.

Кожны з нас валодае мажлівасцю

ствараць прычыны.

Уявіце свет, у якім кожны выбар,
з якім вы сутыкаецеся, --

лёгкі выбар,

то бок, заўжды існуе лепшы варыянт.

Калі ёсць лепшы варыянт,

то гэта яго вы павінны абраць,

таму што гэта рацыянальна --

рабіць лепшае замест горшага,

абіраючы тое, на што ў вас больш прычын.

У такім свеце

у нас бы было больш прычын

насіць чорныя шкарпэткі замест ружовых,

есці мюслі замест пончыкаў,

жыць у горадзе замест вёскі,

ажаніцца з Бэці, а не з Лалітаю.

Свет, у якім існуе толькі лёгкі выбар,

зрабіў бы нас рабамі прычынаў.

Калі вы задумаецеся пра гэта,

будзе бязглузда паверыць,

што дадзеныя вам звонку прычыны

прадыктавалі тое, чаму вы вырашылі
займацца менавіта тымі хоббі,

якімі вы займаецеся,

жыць у той хаце, дзе вы жывяце,

выконваючы тую працу,
на якой вы зараз працуеце.

Замест таго, вы сутыкнуліся
з альтэрнатывамі,

якія былі на роўных, цяжкім выбарам,

і вы стварылі прычыны для сябе,

каб абраць гэтае хоббі,
гэтую хату і гэтую працу.

Калі альтэрнатывы на роўных,

прычыны, якія нам даюцца, тыя,

што вызначаюць, ці робім мы памылку,

маўчаць у адносінах да таго,
што нам зрабіць.

Менавіта тут, у сферы цяжкога выбару,

нам даводзіцца карыстацца

прынцыпамі нарматыўнай этыкі,

паводлі якіх мы ствараем
прычыны для саміх сябе,

робім з сябе

таго чалавека,

для якога вясковае жыццё

стаіць перад гарадскім жыццём.

Калі мы абіраем паміж

варыянтамі, якія знаходзяцца на роўных,

мы можам зрабіць нешта насамрэч
вельмі выбітнае.

Мы можам паставіць сябе саміх
за адным з варыянтаў.

Вось дзе я знаходжуся.

Вось хто я. Я той, хто любіць банкі.

Я той, хто любіць шакаладныя пончыкі.

Гэтакі адказ у цяжкім выбары --

гэта рацыянальны адказ,

але ён не прадыктаваны знешнімі прычынамі,
дадзенымі нам.

Ён, хутчэй, падтрымліваецца прычынамі,
што мы стварылі для сябе.

Калі мы самі ствараем прычыны для сябе,

каб стаць менавіта такой асобай,
а не іншай,

мы ад усяго сэрца становімся тымі,
хто мы ёсць.

Можна сказаць, мы становімся аўтарамі

нашага ўласнага жыцця.

Таму калі мы сутыкаемся з цяжкім выбарам,

нам не трэба біцца галавой аб сценку,

намагаючыся ўцяміць,
якая з альтэрнатыў лепшая.

Лепшай альтэрнатывы не існуе.

Замест таго каб шукаць знешнія прычыны,

варта пашукаць прычынаў унутры.

Кім мне быць?

Вы можаце вырашыць стаць
ружовашкарпэтнікам,

аматарам мюслі, вясковым банкірам,

а я магу вырашыць стаць чорнашкарпэтніцай,

гарадской мастачкай, аматаркай пончыкаў.

Тое, што мы робім у цяжкім выбары, збольшага

залежыць ад кожнага з нас.

Таму тыя, хто не прытрамліваюцца сваіх нарматыўных статутаў ў цяжкім выбары, --

гэта тыя, хто плыве з плыняю.

Усім нам вядомыя такія людзі.

Я прыплыла ў адвакацтва.

Я не паставіла свае існасці
за адвакацтвам.

Я не была той,
хто любіў адвакацтва.

Плыннікі дазваляюць свету

пісаць гісторыю іхніх жыццяў.

Яны дазваляюць механізмам
заахвочвання і пакарання --

пагладжванне па галоўцы, запугванне,
лёгкасць выбару --

вызначаць тое, што яны робяць.

Такім чынам, урок цяжкога выбару

адлюстроўвае, якую існасць вы ставіце
за сваім выбарам,

што вы насамрэч любіце,

і праз цяжкі выбар

вы становіцеся той самай асобай.

Абсалютна далёкі ад нагоды
для пакутаў і страху,

цяжкі выбар -- бескаштоўная мажлівасць

для нашага святкавання адмысловай

чалавечай здольнасці,

калі прычыны, што кіруюць нашым выбарам

паміж слушным і няслушным,

часам заканчваюцца,

і тады менавіта тут,
у сітуацыі цяжкога выбару,

у нас з'яўляецца сіла

самім ствараць прычыны для сябе,

каб стаць тымі адрознымі асобамі,
якімі мы з'яўляемся.

І вось чаму цяжкі выбар --
гэта не праклён,

а блаславенне.

Дзякуй.

(Плясканні)