Αν μια ιστορία σου μιλάει, κάνε κάτι

Οι ιστορίες είναι απαραίτητες, αλλά δεν είναι όσο μαγικές ακούγονται, λέει η συγγραφέας Σισόνκε Μσίμανγκ. Σε αυτή την αστεία και βαθυστόχαστη ομιλία, η Μσίμανγκ αναλογίζεται την έμφαση που δίνουμε στο να λέμε ιστορίες και φέρνει στο προσκήνιο την παρακμή των γεγονότων. Σε μια εποχή που το να ακούμε κάτι έχει μπερδευτεί με το να κάνουμε κάτι, η Μσίμανγκ μας ζητάει να κλείσουμε τα κινητά μας, να απομακρυνθούμε από τις οθόνες μας και να μεταβούμε στον αληθινό κόσμο για να δημιουργήσουμε ένα σχέδιο δικαιοσύνης.

Πριν λίγο καιρό

μου είπαν ότι θα έκανα
μια ομιλία για το TED.

Κι ενθουσιάστηκα, μετά πανικοβλήθηκα,

μετά ενθουσιάστηκα, μετά πανικοβλήθηκα,

και μεταξύ ενθουσιασμού και πανικού

ξεκίνησα την έρευνά μου.

Κι η έρευνά μου ήταν κυρίως το να
γκουγκλάρω πώς να δίνεις φοβερές ομιλίες.

(Γέλια)

Και για να το διανθίσω,

γκούγκλαρα
και την Τσιμαμάντα Νγκόζι Αντίτσι.

Πόσοι ξέρετε ποια είναι;

(Επευφημίες)

Την γκούγκλαρα λοιπόν,
γιατί πάντα την γκουγκλάρω

γιατί είμαι θαυμάστριά της,

αλλά και επειδή έχει πάντα σημαντικά
και ενδιαφέροντα πράγματα να πει.

Και ο συνδυασμός αυτών των αναζητήσεων

με οδηγούσε συνέχεια στην ομιλία της

για τους κινδύνους
της μονοσήμαντης ιστορίας,

για το τι συμβαίνει
όταν έχουμε έναν μοναδικό φακό

μέσα από τον οποίο κατανοούμε
συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων,

και ήταν η τέλεια ομιλία.

Είναι η ομιλία που θα έδινα εγώ
αν είχα γίνει διάσημη πριν από αυτήν.

(Γέλια)

Και ξέρετε, είναι Αφρικανή
και είμαι κι εγώ Αφρικανή,

είναι φεμινίστρια
κι είμαι κι εγώ φεμινίστρια,

κι είναι παραμυθού
κι είμαι κι εγώ παραμυθού,

έτσι ένιωσα σαν να ήταν δική μου ομιλία.

(Γέλια)

Έτσι αποφάσισα να μάθω προγραμματισμό

και θα χάκαρα το ίντερνετ

και θα έσβηνα όλα τα αντίγραφα
εκείνης της ομιλίας,

και μετά θα την απομνημόνευα

και θα ερχόμουν εδώ
και θα την έλεγα σαν να ήταν δική μου.

Και το σχέδιο πήγαινε καλά,
εκτός από τον κομμάτι του προγραμματισμού,

κι ένα πρωί πριν μερικούς μήνες,

ξύπνησα

και είδα στις ειδήσεις ότι η γυναίκα
ενός υποψήφιου για την προεδρία

είχε δώσει μια ομιλία που...

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

...που θύμιζε τρομακτικά την ομιλία
που είχε δώσει μια από τις αγαπημένες μου,

η Μισέλ Ομπάμα.

(Επευφημίες)

Κι έτσι αποφάσισα ότι μάλλον έπρεπε
να γράψω τη δική μου ομιλία,

και αυτό ήρθα να κάνω εδώ.

Είμαι εδώ για να σας πω
τι έχω εγώ παρατηρήσει στις ιστορίες.

Θέλω να σας μιλήσω
για τη δύναμη των ιστοριών,

αλλά και για τους περιορισμούς τους,

ειδικά για εμάς που μας ενδιαφέρει
η κοινωνική δικαιοσύνη.

Από τότε που η Αντίτσι έκανε
εκείνη την ομιλία πριν από εφτά χρόνια,

υπήρξε αλματώδης αύξηση
στη διήγηση ιστοριών.

Οι ιστορίες βρίσκονται παντού,

κι αν υπήρχε ο κίνδυνος του να πεις
μια κουραστική παλιά ιστορία,

τότε νομίζω ότι πρέπει να υπάρχουν
πολλοί λόγοι για να γιορτάσουμε

την άνθιση τόσων πολλών ιστοριών
και διαφορετικών φωνών.

Οι ιστορίες είναι το αντίδοτο
της προκατάληψης.

Σήμερα, αν ανήκεις στη μεσαία τάξη
και έχεις ίντερνετ,

μπορείς να κατεβάσεις ιστορίες
με το πάτημα ενός κουμπιού

ή αγγίζοντας μια οθόνη.

Μπορείς να ακούσεις μια ηχογράφηση

για το πώς είναι να μεγαλώνεις
ως Ντάλιτ στην Καλκούτα.

Μπορείς να ακούσεις έναν αυτόχθονα
της Αυστραλίας να μιλάει

για τις δυσκολίες και τους θριάμβους
του να μεγαλώνει τα παιδιά του

με αξιοπρέπεια και περηφάνια.

Οι ιστορίες μας κάνουν να ερωτευόμαστε.

Επισκευάζουν ρήγματα
και γεφυρώνουν χάσματα.

Με τις ιστορίες μάς είναι πιο εύκολο

να μιλάμε για τον θάνατο
των ανθρώπων της κοινωνίας μας

που δεν μετράνε
γιατί μας κάνουν να νοιαζόμαστε.

Σωστά;

Δεν είμαι πολύ σίγουρη,

και δουλεύω για ένα μέρος
που λέγεται Κέντρο Ιστοριών.

Και δουλειά μου είναι να λέω ιστορίες

που προκαλούν τις συμβατικές αφηγήσεις
σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι μαύρος

ή Μουσουλμάνος ή μετανάστης
ή οτιδήποτε τέτοιο

για το οποίο μιλάμε όλη την ώρα.

Αλλά κάνω αυτή τη δουλειά

έπειτα από μια μακρά ιστορία
ως ακτιβίστρια κοινωνικής δικαιοσύνης.

Κι έτσι με ενδιαφέρουν πολύ οι τρόποι

με τους οποίους αφηγούμαστε
αληθινές ιστορίες

σαν να μην είναι μόνο ψυχαγωγικές,

αλλά σαν να είναι ένας καταλύτης
για κοινωνική δράση.

Συχνά ακούω διάφορους να λένε

ότι οι ιστορίες κάνουν τον κόσμο καλύτερο.

Φοβάμαι, όμως, ότι σιγά σιγά
ακόμα και οι πιο οδυνηρές ιστορίες,

ειδικά αυτές για ανθρώπους
για τους οποίους κανείς δεν νοιάζεται,

μπορούν να σταθούν ως εμπόδιο
στη δράση για κοινωνική δικαιοσύνη.

Τώρα, αυτό δεν συμβαίνει επειδή
όσοι λένε ιστορίες θέλουν το κακό μας.

Ίσα ίσα.

Συνήθως θέλουν να κάνουν καλό
όπως εγώ και φαντάζομαι κι εσείς.

Και το κοινό όσων λένε ιστορίες

είναι συχνά άνθρωποι
βαθιά συμπονετικοί και σπλαχνικοί.

Ακόμα κι έτσι όμως, οι καλές προθέσεις
μπορεί να έχουν αθέμιτες συνέπειες

και γι' αυτό θέλω να πω ότι οι ιστορίες
δεν είναι τόσο μαγικές όσο φαίνονται.

Έτσι τρεις
-γιατί πρέπει πάντα να είναι τρεις-

νομίζω ότι υπάρχουν τρεις λόγοι

που οι ιστορίες δεν κάνουν απαραίτητα
τον κόσμο καλύτερο.

Πρώτον, οι ιστορίες ίσως να δημιουργήσουν
μια ψευδαίσθηση αλληλεγγύης.

Δεν υπάρχει τίποτα σαν το ευχάριστο
συναίσθημα που νιώθεις

όταν ακούς μια φανταστική ιστορία,

όπου νιώθεις σαν να ανέβηκες ένα βουνό,

ή ότι έγινες φίλος
με ένα μελλοθάνατο βαρυποινίτη.

Αλλά δεν το έκανες.

Δεν έχεις κάνει τίποτα.

Το να ακούς είναι σημαντικό,

αλλά όχι αρκετό βήμα
προς την κοινωνική δράση.

Δεύτερον, νομίζω ότι συχνά μας έλκουν

χαρακτήρες και πρωταγωνιστές

που είναι συμπαθητικοί και ανθρώπινοι.

Κι είναι λογικό, σωστά;

Γιατί αν συμπαθείς κάποιον,
νοιάζεσαι γι' αυτόν.

Αλλά συμβαίνει και το αντίθετο.

Αν δεν συμπαθείς κάποιον,

δεν νοιάζεσαι γι' αυτόν.

Κι αν δεν νοιάζεσαι γι' αυτόν,

δεν νιώθεις σαν να έχεις
κάποια ηθική υποχρέωση

να σκεφτείς για τις συνθήκες
που διαμόρφωσαν τις ζωές τους.

Έμαθα αυτό το μάθημα όταν ήμουν 14.

Έμαθα ότι βασικά δεν χρειάζεται
να συμπαθείς κάποιον

για να αναγνωρίσεις τη σοφία του,

και σίγουρα δεν χρειάζεται
να συμπαθείς κάποιον

για να ταχθείς με το μέρος του.

Έτσι μου έκλεψαν το ποδήλατο,

ενώ ήμουν επάνω...

(Γέλια)

που είναι εύκολο, αν κάνετε
ποδήλατο τόσο αργά όσο εγώ.

(Γέλια)

Έτσι τη μια στιγμή κάνω
ποδήλατο σε ένα χωράφι

στη γειτονιά του Ναϊρόμπι
όπου μεγάλωσα,

και ήμουν σε ένα μονοπάτι γεμάτο λακούβες

κι όταν κάνεις ποδήλατο,

δε θέλεις να είσαι, ξέρετε ...

(Γέλια)

Και πηγαίνω κάπως έτσι,
κάνοντας πετάλι αργά,

και ξαφνικά, βρίσκομαι στο έδαφος.

Είμαι στο έδαφος και κοιτάω πάνω

και βλέπω ένα παιδί να τρέχει
με το όχημα απόδρασής του

-που είναι το ποδήλατό μου-

και είναι περίπου 11 ή 12
κι εγώ είμαι στο έδαφος

και κλαίω γιατί είχα μαζέψει
πολλά λεφτά γι' αυτό το ποδήλατο

και κλαίω και σηκώνομαι
και αρχίζω να φωνάζω.

Ενστικτωδώς φωνάζω: «Μουίζι, μουίζι!»

που σημαίνει «κλέφτης» στα Σουαχίλι.

Και βγήκαν διάφοροι
από μια ξυλοκατασκευαστική

και άρχισαν να το κυνηγάνε.

Είμαστε στην Αφρική,
έχουμε συμμορίες εν δράσει.

Σωστά;

Και μόλις πάω εκεί,
τον έχουν αιχμαλωτίσει,

τον έχουν πιάσει.

Ο ύποπτος έχει συλληφθεί

και τον αναγκάζουν
να μου δώσει το ποδήλατό μου

και τον αναγκάζουν να ζητήσει συγνώμη.

Και πάλι, ξέρετε,
τυπική Αφρικανική δικαιοσύνη, έτσι;

Τον αναγκάζουν να πει συγγνώμη.

Και στεκόμαστε αντικριστά

και με κοιτάει και μου λέει συγγνώμη,

αλλά με κοιτάει με μια ασυγκράτητη οργή.

Είναι πολύ, πολύ θυμωμένος.

Ήταν η πρώτη φορα
που ήρθα αντιμέτωπη με κάποιον

που δεν με συμπαθεί απλά και μόνο
γι' αυτό που αντιπροσωπεύω.

Με κοιτάει με ένα βλέμμα που έλεγε:

«Εσύ, με τη γυαλιστερή σου επιδερμίδα και
το ποδήλατό σου, έχεις θυμώσει με μένα;»

Ήταν ένα δύσκολο μάθημα για μένα
το ότι δεν με συμπαθούσε

αλλά ξέρετε τι, είχε δίκιο.

Ήμουν ένα παιδί της μεσαίας τάξης
που ζούσε σε μια φτωχή χώρα.

Εγώ είχα ποδήλατο
κι αυτός με το ζόρι είχε να φάει.

Μερικές φορές, είναι τα μηνύματα
που δεν θέλουμε να ακούσουμε,

αυτά που μας κάνουν να θέλουμε
να βγούμε από τον εαυτό μας,

αυτά που χρειάζεται να ακούμε περισσότερο.

Για τον κάθε αξιαγάπητο παραμυθά
που θα κλέψει την καρδιά σας,

υπάρχουν εκατοντάδες περισσότεροι,
των οποίων οι φωνές είναι κουρελιασμένες,

που δεν έχουν την ευκαιρία να ανεβούν
σε μια σκηνή με τα καλά τους ρούχα.

Υπάρχουν εκατομμύρια ιστορίες
για θυμωμένα αγόρια σε ποδήλατα

και δεν μπορούμε να τις αγνοούμε

απλά και μόνο επειδή δεν μας αρέσουν
οι πρωταγωνιστές τους

ή επειδή αυτό δεν θα ήταν ένα παιδί
που θα φέρναμε σπίτι μας

από το ορφανοτροφείο.

Ο τρίτος λόγος που νομίζω

ότι οι ιστορίες δεν κάνουν
απαραίτητα τον κόσμο καλύτερο

είναι ότι συχνά επενδύουμε τόσο
στην προσωπική αφήγηση

που ξεχνάμε να κοιτάξουμε
τη μεγαλύτερη εικόνα.

Κι έτσι χειροκροτούμε κάποιον,

όταν μας λέει για
τα αισθήματα ντροπής του,

αλλά δεν συνδεόμαστε απαραίτητα
με αυτήν τη δική του πίεση.

Κουνάμε τα κεφάλια μας με κατανόηση
όταν κάποιος λέει πως ένιωσε μειωμένος,

αλλά δεν νιώθουμε αυτή την προκατάληψη.

Οι πιο σημαντικές ιστορίες,
ειδικά για την κοινωνική δικαιοσύνη,

είναι αυτές που κάνουν και τα δύο,
που είναι προσωπικές

και μας επιτρέπουν να ερευνήσουμε
και να καταλάβουμε την πολιτική.

Αλλά δεν είναι μόνο
οι ιστορίες που μας αρέσουν

εναντίον αυτών
που επιλέγουμε να αγνοήσουμε.

Όλο και περισσότερο, ζούμε σε μια κοινωνία
που υπάρχουν μεγαλύτερες δυνάμεις

όπου για πολλούς οι ιστορίες έχουν αρχίσει
να αντικαθιστούν τις ειδήσεις.

Ναι;

Ζούμε σε μια εποχή όπου βλέπουμε
την παρακμή των γεγονότων,

όταν επικρατούν τα συναισθήματα

και η ανάλυση είναι λιγάκι βαρετή, έτσι;

Όπου δίνουμε μεγαλύτερη αξία σε αυτά
που αισθανόμαστε παρά σε αυτά που ξέρουμε.

Μια πρόσφατη έρευνα του Pew Center
για τις τάσεις στην Αμερική

δείχνει ότι μόνο το 10% των νέων
ενηλίκων κάτω των 30

«εμπιστεύεται αρκετά τα ΜΜΕ».

Αυτό είναι σημαντικό.

Σημαίνει ότι όσοι λένε ιστορίες
γίνονται αξιόπιστοι

ακριβώς την ίδια στιγμή

που αρκετοί στα ΜΜΕ
χάνουν την εμπιστοσύνη του κοινού.

Αυτό δεν είναι καλό,

γιατί, ενώ οι ιστορίες είναι σημαντικές

και μας βοηθάνε
να έχουμε διαφορετικές εικόνες,

χρειαζόμαστε τα ΜΜΕ.

Από την εμπειρία μου ως ακτιβίστρια
κοινωνικής δικαιοσύνης,

ξέρω πολύ καλά ότι χρειαζόμαστε
αξιόπιστα γεγονότα από τα ΜΜΕ

σε συνδυασμό με τις ισχυρές φωνές
όλων όσων λένε ιστορίες.

Αυτό μας κάνει να προχωράμε μπροστά
όσον αφορά την κοινωνική δικαιοσύνη.

Σε τελική ανάλυση, φυσικά,

είναι η δικαιοσύνη

που κάνει τον κόσμο καλύτερο,

όχι οι ιστορίες. Σωστά;

Κι αν ψάχνουμε για δικαιοσύνη,

τότε δεν πρέπει να εστιάζουμε
στα μίντια ή στους παραμυθάδες.

Πρέπει να εστιάζουμε στο κοινό,

σε όποιον έχει ανοίξει ποτέ το ραδιόφωνο

ή έχει ακούσει μια ηχογράφηση,

κι αυτό σημαίνει όλους μας.

Μερικά συμπεράσματα

για το τι να κάνει το κοινό
για να γίνει ο κόσμος καλύτερος.

Πρώτον, πιστεύω ότι ο κόσμος
θα γινόταν καλύτερος

αν το κοινό είχε περισσότερη περιέργεια,
και ήταν πιο επιφυλακτικό,

και έκανε περισσότερες ερωτήσεις
για το κοινωνικό πλαίσιο

που δημιούργησε όλες τις ιστορίες
που αγάπησε τόσο πολύ.

Δεύτερον, ο κόσμος θα γινόταν καλύτερος

αν το κοινό αναγνώριζε ότι η διήγηση
ιστοριών είναι πνευματική εργασία.

Και πιστεύω ότι θα ήταν
σημαντικό για το κοινό

να απαιτήσει περισσότερα κουμπιά
στις αγαπημένες τους ιστοσελίδες,

κουμπιά που θα έλεγαν, για παράδειγμα:

«Αν σου άρεσε αυτή η ιστορία,

κάνε κλικ εδώ για να υποστηρίξεις
τον σκοπό που στηρίζει ο αφηγητής».

Ή «Κάνε κλικ για να συνεισφέρεις
στην επόμενη μεγάλη ιδέα του».

Συχνά, είμαστε αφοσιωμένοι σε πλατφόρμες,

αλλά όχι απαραίτητα
στους ίδιους τους αφηγητές.

Και τέλος, πιστεύω ότι το κοινό
μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο

με το να κλείσει τα κινητά του,

να απομακρυνθεί από τις οθόνες του

και να μεταβεί στον αληθινό κόσμο πέρα
από ό,τι μας κάνει να νιώθουμε ασφαλείς.

Η Άλις Γουόκερ έχει πει,

«Κοιτάξτε σε βάθος
το παρόν που κατασκευάζετε.

Πρέπει να μοιάζει
με το μέλλον που ονειρεύεστε».

Οι αφηγητές ιστοριών μπορούν
να μας βοηθήσουν να ονειρευτούμε,

αλλά είναι στο δικό μας χέρι να έχουμε
ένα σχέδιο κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)