Return to Video

Jak rozpoznać dystopię - Alex Gendler

  • 0:07 - 0:10
    Czy kiedykolwiek próbowaliście
    wyobrazić sobie idealny świat?
  • 0:10 - 0:13
    Bez wojny, biedy i przestępczości?
  • 0:13 - 0:15
    Jeśli tak, nie jesteście jedyni.
  • 0:15 - 0:19
    Platon wyobrażał sobie oświeconą republikę
    rządzoną przez królów-filozofów.
  • 0:19 - 0:22
    Wiele religii obiecuje raj
    w życiu pośmiertnym.
  • 0:22 - 0:23
    Na przestrzeni wieków
  • 0:23 - 0:27
    różne grupy próbowały
    budować raj na Ziemi.
  • 0:27 - 0:33
    "Utopia" Thomasa Morusa z 1516 roku
    nadała tej koncepcji nazwę pochodzącą
  • 0:33 - 0:36
    z greki, "miejsce, którego nie ma".
  • 0:36 - 0:38
    Choć nazwa sugeruje niemożliwość,
  • 0:38 - 0:40
    postęp naukowy i polityczny
  • 0:40 - 0:44
    wzbudził nadzieję
    na realizację tego marzenia.
  • 0:44 - 0:48
    Ale za każdym razem
    świat przekształcano w koszmar
  • 0:48 - 0:51
    wojny, głodu i opresji.
  • 0:51 - 0:54
    Gdy twórcy zaczęli
    kwestionować istnienie utopii,
  • 0:54 - 0:59
    narodził się gatunek dystopii,
    czyli złego miejsca.
  • 0:59 - 1:03
    Jedna z najwcześniejszych dystopii
    to "Podróże Guliwera" Jonathana Swifta.
  • 1:03 - 1:07
    W trakcie swojej podróży
    Guliwer spotyka fikcyjne społeczeństwa.
  • 1:07 - 1:12
    Niektóre na początku robią wrażenie,
    ale później okazują się mieć poważne wady.
  • 1:12 - 1:14
    Na latającej wyspie Laputa
  • 1:14 - 1:18
    naukowcy i politycy przedstawiają
    ekstrawaganckie i bezużyteczne plany,
  • 1:18 - 1:22
    ignorując potrzeby zwykłych ludzi.
  • 1:22 - 1:25
    Houyhnhnmy, rasa koni
    żyjąca w pełni logicznej harmonii,
  • 1:25 - 1:30
    nie toleruje ludzkich niedoskonałości.
  • 1:30 - 1:33
    Powieść Swifta stała się
    wzorcem tworzenia dystopii,
  • 1:33 - 1:37
    pokazania świata, w którym pewne tendencje
    współczesnego społeczeństwa
  • 1:37 - 1:39
    dochodzą do skrajności,
  • 1:39 - 1:42
    i obnażenia leżących u ich podstaw wad.
  • 1:42 - 1:47
    Kolejne stulecia dostarczyły
    mnóstwo materiału.
  • 1:47 - 1:50
    Technologia przemysłowa,
    która miała uwolnić robotników,
  • 1:50 - 1:55
    uwięziła ich w slumsach i fabrykach,
  • 1:55 - 1:58
    a potentaci stali się
    bogatsi niż królowie.
  • 1:58 - 2:03
    Pod koniec XIX wieku zastanawiano się,
    do czego takie warunki doprowadzą.
  • 2:03 - 2:06
    W "Wehikule czasu" H.G. Wellsa
    klasa wyższa i robotnicy
  • 2:06 - 2:09
    ewoluują w osobne gatunki,
  • 2:09 - 2:14
    a w "Żelaznej stopie" Jacka Londona
    tyraniczna oligarchia
  • 2:14 - 2:17
    rządzi zubożałymi masami.
  • 2:17 - 2:23
    Nowy wiek przyniósł więcej
    ekscytujących i przerażających zmian.
  • 2:23 - 2:27
    Postęp w medycynie umożliwił
    przekraczanie biologicznych ograniczeń,
  • 2:27 - 2:29
    a media zapewniły
    natychmiastową komunikację
  • 2:29 - 2:32
    między przywódcami a społeczeństwem.
  • 2:32 - 2:34
    W "Nowym wspaniałym świecie"
    Aldousa Huxley'a
  • 2:34 - 2:40
    obywatele są genetycznie zaprogramowani
    do wypełniania ról społecznych.
  • 2:40 - 2:43
    Gdy propaganda i leki utrzymują
    społeczeństwo w szczęściu,
  • 2:43 - 2:46
    staje się jasne,
    że pierwiastek ludzki się zatracił.
  • 2:46 - 2:52
    Ale najsłynniejsze dystopie
    nie zostały wymyślone.
  • 2:52 - 2:55
    Gdy Europa cierpiała z powodu
    problemów gospodarczych,
  • 2:55 - 2:58
    do władzy doszły nowe siły polityczne.
  • 2:58 - 3:01
    Niektóre obiecywały likwidację
    wszelkich różnic społecznych,
  • 3:01 - 3:05
    inne dążyły do zjednoczenia ludzi
    pod sztandarem mitycznego dziedzictwa.
  • 3:05 - 3:08
    Rezultatem były dystopie
    w prawdziwym świecie,
  • 3:08 - 3:12
    w których życie płynęło
    pod czujnym okiem państwa,
  • 3:12 - 3:17
    a tych, którzy nie pasowali
    do koncepcji, czekała pewna śmierć.
  • 3:17 - 3:20
    Wielu pisarzy tamtych czasów
    nie tylko obserwowało ten horror,
  • 3:20 - 3:22
    ale w nim żyło.
  • 3:22 - 3:27
    W powieści "My" radziecki pisarz
    Jewgienij Zamiatin opisał przyszłość,
  • 3:27 - 3:31
    w której wolna wola i indywidualność
    zostają zlikwidowane.
  • 3:31 - 3:35
    Zakazana w ZSRR książka zainspirowała
    takich pisarzy, jak George Orwell,
  • 3:35 - 3:40
    który walczył na froncie zarówno
    przeciw faszyzmowi, jak i komunizmowi.
  • 3:40 - 3:43
    Jego powieść "Folwark zwierzęcy"
    to jawna drwina z radzieckiego reżimu,
  • 3:43 - 3:50
    a klasyk "Rok 1984" jest ostrą krytyką
    totalitaryzmu, mediów i nowomowy.
  • 3:50 - 3:54
    Sinclair Lewis w książce
    "To się tu nie może zdarzyć"
  • 3:54 - 3:59
    pokazuje, jak łatwo demokracja
    może doprowadzić do faszyzmu.
  • 3:59 - 4:01
    Po II wojnie światowej
  • 4:01 - 4:03
    pisarze zastanawiali się,
    co nowe technologie,
  • 4:03 - 4:07
    jak energia atomowa, sztuczna inteligencja
    czy podróże w kosmos,
  • 4:07 - 4:10
    przyniosą ludzkości w przyszłości.
  • 4:10 - 4:12
    W przeciwieństwie do popularnych wizji
    świetlanego postępu
  • 4:12 - 4:18
    dystopijne science fiction
    przeniknęło do filmów, komiksów i gier.
  • 4:18 - 4:21
    Roboty zwracają się
    przeciwko swym twórcom,
  • 4:21 - 4:25
    a telewizja transmituje
    brutalną rozrywkę dla mas.
  • 4:25 - 4:29
    Pracownicy w kosmicznych koloniach
    nad wyczerpaną z zasobów Ziemią
  • 4:29 - 4:30
    są wykończeni.
  • 4:30 - 4:34
    Przeludnione miasta są pełne przestępców.
  • 4:34 - 4:37
    Nie zapomniano jednak o polityce.
  • 4:37 - 4:42
    "Doktor Strangelove" i "Strażnicy"
    opisują realne zagrożenie wojną nuklearną,
  • 4:42 - 4:45
    a "V jak Vendetta" i "Opowieść podręcznej"
  • 4:45 - 4:50
    ostrzegają, jak łatwo w trudnych czasach
    nasze prawa mogą zniknąć.
  • 4:50 - 4:53
    Współczesna fikcja dystopijna
    wciąż odzwierciedla dzisiejsze problemy,
  • 4:53 - 4:55
    takie jak nierówność,
  • 4:55 - 4:56
    zmiany klimatyczne,
  • 4:56 - 4:57
    wpływy władzy
  • 4:57 - 4:59
    i globalne epidemie.
  • 4:59 - 5:02
    Więc skąd ten pesymizm?
  • 5:02 - 5:05
    Dystopie to tak naprawdę
    opowieści ku przestrodze,
  • 5:05 - 5:08
    nie o konkretnym rządzie czy technologii,
  • 5:08 - 5:14
    a o przeświadczeniu,
    że można stworzyć idealną ludzkość.
  • 5:14 - 5:18
    Wróćmy do idealnego świata,
    który sobie wyobraziliście.
  • 5:18 - 5:21
    Czy myśleliście o tym,
    co trzeba by poświęcić, aby to osiągnąć?
  • 5:21 - 5:24
    Jak ludzie mieliby współpracować?
  • 5:24 - 5:28
    Co zrobilibyście,
    żeby ten świat przetrwał?
  • 5:28 - 5:30
    Teraz spójrzcie jeszcze raz.
  • 5:30 - 5:33
    Czy ten świat wciąż jest idealny?
Title:
Jak rozpoznać dystopię - Alex Gendler
Description:

Zobacz pełną lekcję na: http://ed.ted.com/lessons/how-to-recognize-a-dystopia-alex-gendler

Gatunek dystopii jako "złego miejsca" od stuleci pokazuje wyobrażenia twórców i odbiorców. Ale skąd ten cały pesymizm? Alex Gendler wyjaśnia,
że dystopie są jak opowieści ku przestrodze: nie opowiadają o konkretnym rządzie czy technologii, a o przeświadczeniu, że można stworzyć idealną ludzkość.

Lekcja: Alex Gendler. Animacje: TED-Ed.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:56

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.