WEBVTT

00:00:06.953 --> 00:00:09.856
Czy kiedykolwiek próbowaliście
wyobrazić sobie idealny świat?

00:00:09.856 --> 00:00:12.676
Bez wojny, biedy i przestępczości?

00:00:12.676 --> 00:00:14.636
Jeśli tak, nie jesteście jedyni.

00:00:14.636 --> 00:00:19.206
Platon wyobrażał sobie oświeconą republikę
rządzoną przez królów-filozofów.

00:00:19.206 --> 00:00:22.077
Wiele religii obiecuje raj
w życiu pośmiertnym.

00:00:22.077 --> 00:00:23.382
Na przestrzeni wieków

00:00:23.382 --> 00:00:27.447
różne grupy próbowały
budować raj na Ziemi.

00:00:27.447 --> 00:00:32.926
"Utopia" Thomasa Morusa z 1516 roku
nadała tej koncepcji nazwę pochodzącą

00:00:32.926 --> 00:00:35.517
z greki, "miejsce, którego nie ma".

00:00:35.517 --> 00:00:37.707
Choć nazwa sugeruje niemożliwość,

00:00:37.707 --> 00:00:40.077
postęp naukowy i polityczny

00:00:40.077 --> 00:00:44.068
wzbudził nadzieję
na realizację tego marzenia.

00:00:44.068 --> 00:00:48.007
Ale za każdym razem
świat przekształcano w koszmar

00:00:48.007 --> 00:00:50.837
wojny, głodu i opresji.

00:00:50.837 --> 00:00:53.988
Gdy twórcy zaczęli
kwestionować istnienie utopii,

00:00:53.988 --> 00:00:58.768
narodził się gatunek dystopii,
czyli złego miejsca.

00:00:58.768 --> 00:01:03.408
Jedna z najwcześniejszych dystopii
to "Podróże Guliwera" Jonathana Swifta.

00:01:03.418 --> 00:01:06.738
W trakcie swojej podróży
Guliwer spotyka fikcyjne społeczeństwa.

00:01:06.738 --> 00:01:11.728
Niektóre na początku robią wrażenie, 
ale później okazują się mieć poważne wady.

00:01:11.728 --> 00:01:13.628
Na latającej wyspie Laputa

00:01:13.628 --> 00:01:18.287
naukowcy i politycy przedstawiają
ekstrawaganckie i bezużyteczne plany,

00:01:18.287 --> 00:01:22.147
ignorując potrzeby zwykłych ludzi.

00:01:22.147 --> 00:01:25.168
Houyhnhnmy, rasa koni
żyjąca w pełni logicznej harmonii,

00:01:25.168 --> 00:01:30.128
nie toleruje ludzkich niedoskonałości.

00:01:30.128 --> 00:01:33.488
Powieść Swifta stała się
wzorcem tworzenia dystopii,

00:01:33.488 --> 00:01:37.179
pokazania świata, w którym pewne tendencje
współczesnego społeczeństwa

00:01:37.179 --> 00:01:38.928
dochodzą do skrajności,

00:01:38.928 --> 00:01:42.258
i obnażenia leżących u ich podstaw wad.

00:01:42.258 --> 00:01:46.952
Kolejne stulecia dostarczyły
mnóstwo materiału.

00:01:46.952 --> 00:01:50.129
Technologia przemysłowa,
która miała uwolnić robotników,

00:01:50.129 --> 00:01:54.530
uwięziła ich w slumsach i fabrykach,

00:01:54.530 --> 00:01:57.858
a potentaci stali się
bogatsi niż królowie.

00:01:57.858 --> 00:02:02.699
Pod koniec XIX wieku zastanawiano się,
do czego takie warunki doprowadzą.

00:02:02.699 --> 00:02:06.489
W "Wehikule czasu" H.G. Wellsa
klasa wyższa i robotnicy

00:02:06.489 --> 00:02:09.209
ewoluują w osobne gatunki,

00:02:09.209 --> 00:02:13.840
a w "Żelaznej stopie" Jacka Londona
tyraniczna oligarchia

00:02:13.840 --> 00:02:17.399
rządzi zubożałymi masami.

00:02:17.399 --> 00:02:22.609
Nowy wiek przyniósł więcej
ekscytujących i przerażających zmian.

00:02:22.609 --> 00:02:26.680
Postęp w medycynie umożliwił
przekraczanie biologicznych ograniczeń,

00:02:26.680 --> 00:02:29.350
a media zapewniły
natychmiastową komunikację

00:02:29.350 --> 00:02:31.750
między przywódcami a społeczeństwem.

00:02:31.750 --> 00:02:34.079
W "Nowym wspaniałym świecie"
Aldousa Huxley'a

00:02:34.079 --> 00:02:39.910
obywatele są genetycznie zaprogramowani
do wypełniania ról społecznych.

00:02:39.910 --> 00:02:42.690
Gdy propaganda i leki utrzymują
społeczeństwo w szczęściu,

00:02:42.690 --> 00:02:46.490
staje się jasne,
że pierwiastek ludzki się zatracił.

00:02:46.490 --> 00:02:52.020
Ale najsłynniejsze dystopie
nie zostały wymyślone.

00:02:52.020 --> 00:02:55.101
Gdy Europa cierpiała z powodu
problemów gospodarczych,

00:02:55.101 --> 00:02:57.673
do władzy doszły nowe siły polityczne.

00:02:57.673 --> 00:03:01.070
Niektóre obiecywały likwidację
wszelkich różnic społecznych,

00:03:01.070 --> 00:03:04.671
inne dążyły do zjednoczenia ludzi
pod sztandarem mitycznego dziedzictwa.

00:03:04.671 --> 00:03:07.621
Rezultatem były dystopie
w prawdziwym świecie,

00:03:07.621 --> 00:03:11.572
w których życie płynęło
pod czujnym okiem państwa,

00:03:11.572 --> 00:03:16.902
a tych, którzy nie pasowali 
do koncepcji, czekała pewna śmierć.

00:03:16.902 --> 00:03:19.812
Wielu pisarzy tamtych czasów
nie tylko obserwowało ten horror,

00:03:19.812 --> 00:03:22.231
ale w nim żyło.

00:03:22.231 --> 00:03:26.782
W powieści "My" radziecki pisarz
Jewgienij Zamiatin opisał przyszłość,

00:03:26.782 --> 00:03:30.652
w której wolna wola i indywidualność
zostają zlikwidowane.

00:03:30.652 --> 00:03:34.832
Zakazana w ZSRR książka zainspirowała
takich pisarzy, jak George Orwell,

00:03:34.832 --> 00:03:39.533
który walczył na froncie zarówno
przeciw faszyzmowi, jak i komunizmowi.

00:03:39.533 --> 00:03:43.362
Jego powieść "Folwark zwierzęcy"
to jawna drwina z radzieckiego reżimu,

00:03:43.362 --> 00:03:50.442
a klasyk "Rok 1984" jest ostrą krytyką
totalitaryzmu, mediów i nowomowy.

00:03:50.442 --> 00:03:54.013
Sinclair Lewis w książce
"To się tu nie może zdarzyć"

00:03:54.013 --> 00:03:59.412
pokazuje, jak łatwo demokracja
może doprowadzić do faszyzmu.

00:03:59.412 --> 00:04:01.073
Po II wojnie światowej

00:04:01.073 --> 00:04:03.214
pisarze zastanawiali się,
co nowe technologie,

00:04:03.214 --> 00:04:06.963
jak energia atomowa, sztuczna inteligencja
czy podróże w kosmos,

00:04:06.963 --> 00:04:09.553
przyniosą ludzkości w przyszłości.

00:04:09.553 --> 00:04:12.422
W przeciwieństwie do popularnych wizji
świetlanego postępu

00:04:12.422 --> 00:04:18.044
dystopijne science fiction
przeniknęło do filmów, komiksów i gier.

00:04:18.044 --> 00:04:21.403
Roboty zwracają się
przeciwko swym twórcom,

00:04:21.403 --> 00:04:25.494
a telewizja transmituje
brutalną rozrywkę dla mas.

00:04:25.494 --> 00:04:28.743
Pracownicy w kosmicznych koloniach
nad wyczerpaną z zasobów Ziemią

00:04:28.743 --> 00:04:30.153
są wykończeni.

00:04:30.153 --> 00:04:34.003
Przeludnione miasta są pełne przestępców.

00:04:34.003 --> 00:04:36.644
Nie zapomniano jednak o polityce.

00:04:36.644 --> 00:04:42.064
"Doktor Strangelove" i "Strażnicy"
opisują realne zagrożenie wojną nuklearną,

00:04:42.064 --> 00:04:44.645
a "V jak Vendetta" i "Opowieść podręcznej"

00:04:44.645 --> 00:04:49.634
ostrzegają, jak łatwo w trudnych czasach
nasze prawa mogą zniknąć.

00:04:49.634 --> 00:04:53.294
Współczesna fikcja dystopijna
wciąż odzwierciedla dzisiejsze problemy,

00:04:53.294 --> 00:04:54.644
takie jak nierówność,

00:04:54.644 --> 00:04:55.634
zmiany klimatyczne,

00:04:55.634 --> 00:04:56.705
wpływy władzy

00:04:56.705 --> 00:04:58.914
i globalne epidemie.

00:04:58.914 --> 00:05:01.565
Więc skąd ten pesymizm?

00:05:01.565 --> 00:05:04.984
Dystopie to tak naprawdę
opowieści ku przestrodze,

00:05:04.984 --> 00:05:08.095
nie o konkretnym rządzie czy technologii,

00:05:08.095 --> 00:05:14.344
a o przeświadczeniu,
że można stworzyć idealną ludzkość.

00:05:14.344 --> 00:05:17.665
Wróćmy do idealnego świata,
który sobie wyobraziliście.

00:05:17.665 --> 00:05:20.936
Czy myśleliście o tym,
co trzeba by poświęcić, aby to osiągnąć?

00:05:20.936 --> 00:05:24.355
Jak ludzie mieliby współpracować?

00:05:24.355 --> 00:05:28.065
Co zrobilibyście,
żeby ten świat przetrwał?

00:05:28.065 --> 00:05:30.055
Teraz spójrzcie jeszcze raz.

00:05:30.055 --> 00:05:32.507
Czy ten świat wciąż jest idealny?