0:00:06.953,0:00:09.856
Czy kiedykolwiek próbowaliście[br]wyobrazić sobie idealny świat?

0:00:09.856,0:00:12.676
Bez wojny, biedy i przestępczości?

0:00:12.676,0:00:14.636
Jeśli tak, nie jesteście jedyni.

0:00:14.636,0:00:19.206
Platon wyobrażał sobie oświeconą republikę[br]rządzoną przez królów-filozofów.

0:00:19.206,0:00:22.077
Wiele religii obiecuje raj[br]w życiu pośmiertnym.

0:00:22.077,0:00:23.382
Na przestrzeni wieków

0:00:23.382,0:00:27.447
różne grupy próbowały[br]budować raj na Ziemi.

0:00:27.447,0:00:32.926
"Utopia" Thomasa Morusa z 1516 roku[br]nadała tej koncepcji nazwę pochodzącą

0:00:32.926,0:00:35.517
z greki, "miejsce, którego nie ma".

0:00:35.517,0:00:37.707
Choć nazwa sugeruje niemożliwość,

0:00:37.707,0:00:40.077
postęp naukowy i polityczny

0:00:40.077,0:00:44.068
wzbudził nadzieję[br]na realizację tego marzenia.

0:00:44.068,0:00:48.007
Ale za każdym razem[br]świat przekształcano w koszmar

0:00:48.007,0:00:50.837
wojny, głodu i opresji.

0:00:50.837,0:00:53.988
Gdy twórcy zaczęli[br]kwestionować istnienie utopii,

0:00:53.988,0:00:58.768
narodził się gatunek dystopii,[br]czyli złego miejsca.

0:00:58.768,0:01:03.408
Jedna z najwcześniejszych dystopii[br]to "Podróże Guliwera" Jonathana Swifta.

0:01:03.418,0:01:06.738
W trakcie swojej podróży[br]Guliwer spotyka fikcyjne społeczeństwa.

0:01:06.738,0:01:11.728
Niektóre na początku robią wrażenie, [br]ale później okazują się mieć poważne wady.

0:01:11.728,0:01:13.628
Na latającej wyspie Laputa

0:01:13.628,0:01:18.287
naukowcy i politycy przedstawiają[br]ekstrawaganckie i bezużyteczne plany,

0:01:18.287,0:01:22.147
ignorując potrzeby zwykłych ludzi.

0:01:22.147,0:01:25.168
Houyhnhnmy, rasa koni[br]żyjąca w pełni logicznej harmonii,

0:01:25.168,0:01:30.128
nie toleruje ludzkich niedoskonałości.

0:01:30.128,0:01:33.488
Powieść Swifta stała się[br]wzorcem tworzenia dystopii,

0:01:33.488,0:01:37.179
pokazania świata, w którym pewne tendencje[br]współczesnego społeczeństwa

0:01:37.179,0:01:38.928
dochodzą do skrajności,

0:01:38.928,0:01:42.258
i obnażenia leżących u ich podstaw wad.

0:01:42.258,0:01:46.952
Kolejne stulecia dostarczyły[br]mnóstwo materiału.

0:01:46.952,0:01:50.129
Technologia przemysłowa,[br]która miała uwolnić robotników,

0:01:50.129,0:01:54.530
uwięziła ich w slumsach i fabrykach,

0:01:54.530,0:01:57.858
a potentaci stali się[br]bogatsi niż królowie.

0:01:57.858,0:02:02.699
Pod koniec XIX wieku zastanawiano się,[br]do czego takie warunki doprowadzą.

0:02:02.699,0:02:06.489
W "Wehikule czasu" H.G. Wellsa[br]klasa wyższa i robotnicy

0:02:06.489,0:02:09.209
ewoluują w osobne gatunki,

0:02:09.209,0:02:13.840
a w "Żelaznej stopie" Jacka Londona[br]tyraniczna oligarchia

0:02:13.840,0:02:17.399
rządzi zubożałymi masami.

0:02:17.399,0:02:22.609
Nowy wiek przyniósł więcej[br]ekscytujących i przerażających zmian.

0:02:22.609,0:02:26.680
Postęp w medycynie umożliwił[br]przekraczanie biologicznych ograniczeń,

0:02:26.680,0:02:29.350
a media zapewniły[br]natychmiastową komunikację

0:02:29.350,0:02:31.750
między przywódcami a społeczeństwem.

0:02:31.750,0:02:34.079
W "Nowym wspaniałym świecie"[br]Aldousa Huxley'a

0:02:34.079,0:02:39.910
obywatele są genetycznie zaprogramowani[br]do wypełniania ról społecznych.

0:02:39.910,0:02:42.690
Gdy propaganda i leki utrzymują[br]społeczeństwo w szczęściu,

0:02:42.690,0:02:46.490
staje się jasne,[br]że pierwiastek ludzki się zatracił.

0:02:46.490,0:02:52.020
Ale najsłynniejsze dystopie[br]nie zostały wymyślone.

0:02:52.020,0:02:55.101
Gdy Europa cierpiała z powodu[br]problemów gospodarczych,

0:02:55.101,0:02:57.673
do władzy doszły nowe siły polityczne.

0:02:57.673,0:03:01.070
Niektóre obiecywały likwidację[br]wszelkich różnic społecznych,

0:03:01.070,0:03:04.671
inne dążyły do zjednoczenia ludzi[br]pod sztandarem mitycznego dziedzictwa.

0:03:04.671,0:03:07.621
Rezultatem były dystopie[br]w prawdziwym świecie,

0:03:07.621,0:03:11.572
w których życie płynęło[br]pod czujnym okiem państwa,

0:03:11.572,0:03:16.902
a tych, którzy nie pasowali [br]do koncepcji, czekała pewna śmierć.

0:03:16.902,0:03:19.812
Wielu pisarzy tamtych czasów[br]nie tylko obserwowało ten horror,

0:03:19.812,0:03:22.231
ale w nim żyło.

0:03:22.231,0:03:26.782
W powieści "My" radziecki pisarz[br]Jewgienij Zamiatin opisał przyszłość,

0:03:26.782,0:03:30.652
w której wolna wola i indywidualność[br]zostają zlikwidowane.

0:03:30.652,0:03:34.832
Zakazana w ZSRR książka zainspirowała[br]takich pisarzy, jak George Orwell,

0:03:34.832,0:03:39.533
który walczył na froncie zarówno[br]przeciw faszyzmowi, jak i komunizmowi.

0:03:39.533,0:03:43.362
Jego powieść "Folwark zwierzęcy"[br]to jawna drwina z radzieckiego reżimu,

0:03:43.362,0:03:50.442
a klasyk "Rok 1984" jest ostrą krytyką[br]totalitaryzmu, mediów i nowomowy.

0:03:50.442,0:03:54.013
Sinclair Lewis w książce[br]"To się tu nie może zdarzyć"

0:03:54.013,0:03:59.412
pokazuje, jak łatwo demokracja[br]może doprowadzić do faszyzmu.

0:03:59.412,0:04:01.073
Po II wojnie światowej

0:04:01.073,0:04:03.214
pisarze zastanawiali się,[br]co nowe technologie,

0:04:03.214,0:04:06.963
jak energia atomowa, sztuczna inteligencja[br]czy podróże w kosmos,

0:04:06.963,0:04:09.553
przyniosą ludzkości w przyszłości.

0:04:09.553,0:04:12.422
W przeciwieństwie do popularnych wizji[br]świetlanego postępu

0:04:12.422,0:04:18.044
dystopijne science fiction[br]przeniknęło do filmów, komiksów i gier.

0:04:18.044,0:04:21.403
Roboty zwracają się[br]przeciwko swym twórcom,

0:04:21.403,0:04:25.494
a telewizja transmituje[br]brutalną rozrywkę dla mas.

0:04:25.494,0:04:28.743
Pracownicy w kosmicznych koloniach[br]nad wyczerpaną z zasobów Ziemią

0:04:28.743,0:04:30.153
są wykończeni.

0:04:30.153,0:04:34.003
Przeludnione miasta są pełne przestępców.

0:04:34.003,0:04:36.644
Nie zapomniano jednak o polityce.

0:04:36.644,0:04:42.064
"Doktor Strangelove" i "Strażnicy"[br]opisują realne zagrożenie wojną nuklearną,

0:04:42.064,0:04:44.645
a "V jak Vendetta" i "Opowieść podręcznej"

0:04:44.645,0:04:49.634
ostrzegają, jak łatwo w trudnych czasach[br]nasze prawa mogą zniknąć.

0:04:49.634,0:04:53.294
Współczesna fikcja dystopijna[br]wciąż odzwierciedla dzisiejsze problemy,

0:04:53.294,0:04:54.644
takie jak nierówność,

0:04:54.644,0:04:55.634
zmiany klimatyczne,

0:04:55.634,0:04:56.705
wpływy władzy

0:04:56.705,0:04:58.914
i globalne epidemie.

0:04:58.914,0:05:01.565
Więc skąd ten pesymizm?

0:05:01.565,0:05:04.984
Dystopie to tak naprawdę[br]opowieści ku przestrodze,

0:05:04.984,0:05:08.095
nie o konkretnym rządzie czy technologii,

0:05:08.095,0:05:14.344
a o przeświadczeniu,[br]że można stworzyć idealną ludzkość.

0:05:14.344,0:05:17.665
Wróćmy do idealnego świata,[br]który sobie wyobraziliście.

0:05:17.665,0:05:20.936
Czy myśleliście o tym,[br]co trzeba by poświęcić, aby to osiągnąć?

0:05:20.936,0:05:24.355
Jak ludzie mieliby współpracować?

0:05:24.355,0:05:28.065
Co zrobilibyście,[br]żeby ten świat przetrwał?

0:05:28.065,0:05:30.055
Teraz spójrzcie jeszcze raz.

0:05:30.055,0:05:32.507
Czy ten świat wciąż jest idealny?