Phương cách những đổi mới kiến trúc du nhập qua biên giới

Khi các thành phố của thế giới trải qua tăng trưởng bùng nổ, bất bình đẳng lại dâng cao. Các khu dân cư giàu có và các khu ổ chuột nghèo nàn tăng trưởng song hành gần nhau, khoảng cách giữa giàu nghèo ngày càng mở rộng. Trong bài nói chuyện ấn tượng này, kiến trúc sư Teddy Cruz đòi hỏi chúng ta suy nghĩ lại về phát triển đô thị từ dưới lên trên, Chia sẻ bài học từ các khu ổ chuột của Tijuanna, Cruz khám phá ra sự thông minh sáng tạo của các cư dân thành phố và đưa ra một viễn cảnh tươi sáng từ những gì chúng ta học được từ những nơi thiếu thốn.

Sự bùng nổ của quá trình đô thị hóa

trong sự phát triển kinh tế
những năm qua

cũng gây ra những
hậu quả nghiêm trọng

như sự lan rộng của khu ổ chuột

ở nhiều nơi trên thế giới

Sự phân cực
ở những vùng siêu giàu

được bao quanh bởi các khu nghèo đói

và bất bình đẳng kinh tế xã hội

là trung tâm của
khủng hoảng đô thị ngày nay.

Nhưng tôi muốn bắt đầu bài nói

bằng giả thuyết
rằng cuộc khủng hoảng này

không chỉ về kinh tế hay môi trường

mà là cuộc khủng hoảng văn hóa

một cuộc khủng hoảng các thể chế

không thể nghĩ đến thay đổi
những cách ngu ngốc

mà ta đang theo đuổi,

không thể ngăn chặn
tiến trình đô thị hóa ích kỷ

với cơn khát dầu mỏ

đeo bám các thành phố tiêu dùng

từ Nam California
cho đến New York, Dubai.

Tôi chỉ muốn chia sẻ
với các bạn suy nghĩ

về tương lai của thành phố ngày nay

ít phụ thuộc vào
những tòa nhà cao tầng

mà trên thực tế, phụ thuộc nhiều hơn

vào sự tái cấu trúc nền tảng
của những mối quan hệ kinh tế xã hội

và những ý tưởng hay nhất trong việc

định hình thành phố tương lai

sẽ không đến từ
những khu vực giàu có và thừa thãi,

mà từ những nơi
tranh chấp và thiếu thốn

Một sự sáng tạo lúc nguy cấp
có thể buộc ta

phải tái hình dung
về phát triển đô thị ngày nay.

Hãy để tôi minh họa điều đó

bằng cách hiểu hoặc
nhìn nhận những mâu thuẫn

như một cách nuôi dưỡng sự sáng tạo,
khi tôi giới thiệu vắn tắt

về biên giới Tijuana-San Diego,
nơi thực nghiệm,

và suy xét lại
công việc kiến trúc sư của tôi.

Đây là bức tường, bức tường biên giới

ngăn cách San Diego và Tijuana

Châu Mỹ La tinh và nước Mỹ,

một biểu tượng thực thể

của chính sách loai trừ lẫn nhau,

đã làm kéo dài sự phân chia

các cộng đồng, khu phực pháp lý

và nguồn tài nguyên trên toàn thế giới.

Trong khu vực biên giới này,
chúng tôi tìm thấy

những bất động sản
giá trị nhất thế giới

một số ở rìa San Diego,

và chỉ cách đó 20 phút,

là những dân cư
nghèo nhất châu Mỹ La tinh.

Mặc dù 2 thành phố này
có cùng dân số,

San Diego đã tăng trưởng
gấp 6 lần so với Tijuana

trong vài thập niên qua

ngay lập tức, chúng tôi
phải đương đầu với

những căng thẳng và xung đột

giữa sự mở rộng
và mật độ dân số,

là trọng tâm của
cuộc thảo luận ngày hôm nay

về tính bền vững của môi trường.

Trong những năm qua,
tôi đã luôn cho rằng

những khu ổ chuột ở Tijuana
có thể ẩn chứa nhiều bài học

cho sự bành trướng của San Diego

khi xét đến tính bền vững
của kinh tế xã hội,

nên chúng ta cần chú ý và học hỏi

từ những cộng đồng người nhập cư

ở cả 2 bên biên giới

để có thể hiểu được
quy trình "không chính quy"

của đô thị hóa.

"Không chính quy" nghĩa là gì?

Tôi chỉ đang nói về

tính tất yếu trong việc thích nghi
các tập tục xã hội

cho phép các cộng đồng nhập cư

vượt lên những công thức áp đặt
của chính trị và kinh tế

trong quá trình đô thị hóa.

Tôi đang nói về
sự thông minh sáng tạo

của quá trình
đảo ngược từ dưới lên,

được thể hiện trong
những khu ổ chuột ở Tijuana,

tự xây nên mình,
từ rác thải của San Diego,

hoặc trong những cộng đồng
nhập cư ở Nam California,

đang có những cải tiến

trong vài thập kỷ qua.

Tôi cảm thấy thích thú
như một người nghệ sĩ

trong việc đo lường, quan sát

những dòng di chuyển qua biên giới

ở khu vực này,

một hướng từ nam ra bắc

là dòng nhập cư vào nước Mỹ,

và từ bắc vào nam,
dòng chảy của rác thải,

từ nam California vào Tijuana.

Tôi đang nói đến việc tái sử dụng

những ngôi nhà gỗ hậu chiến

được những nhà thầu Mexcio
mang đến biên giới

khi những chủ xây dựng Mỹ
loại bỏ chúng

để xây những tòa nhà cao hơn

ở khu ngoại ô
trong vài thập niên qua.

Đây là những ngội nhà
chờ được vượt biên.

Không chỉ có người vượt biên

mà cả một phần thành phố cũng thế,

khi những ngôi nhà này
được đặt trên những khung thép,

làm tầng một trở thành tầng hai,

chứa được nhiều người hơn,

cùng với một việc kinh doanh nhỏ.

Các lớp không gian và kinh tế này

rất đáng chú ý.

Nhưng không chỉ nhà, cả gạch vụn

cũng di chuyển
từ San Diego đến Tijuana.

Có lẽ nhiều người ở đây
đã nhìn thấy lốp cao su

sử dụng ở khu ổ chuột
để xây tường chắn.

Nhưng hãy nhìn vào
những gì người ta đã làm

trong tình hình
kinh tế xã hội khó khăn.

Họ đã tìm ra cách bóc lốp xe,

xâu chúng và khâu lại với nhau,

để xây một tường chắn hiệu quả hơn.

Hoặc những cửa gara
được mang đến

từ San Diego bằng xe tải

để trở thành tường bao
của những nhà cấp cứu

trong nhiều khu ổ chuột

xung quanh các rìa Tijuana.

Là một kiến trúc sư,

tôi rất thích thú khi chứng kiến

sự thông minh sáng tạo này,

Tôi cũng muốn mình thực tế,

không lãng mạn hóa đói nghèo.

Tôi chỉ muốn nói rằng

quá trình đô thị hóa
"không chính quy" này

không phải chỉ là
hình ảnh của tạm thời,

mà sự không chính quy ở đây

thực sự là tập hợp các quy trình
chính trị và kinh tế xã hội

mà chúng ta, những nghệ sĩ
có thể diễn giải là

quá trình đô thị hóa đảo ngược

đã xảy ra.

Nhìn ở đây, các tòa nhà
không quan trọng

vẻ bề ngoài,

mà thực tế, quan trọng vì
mục đích sử dụng của chúng.

Chúng được trình hiện
khi biến đổi qua thời gian

khi các cộng đồng thương thảo

về không gian, ranh giới
và các nguồn tài nguyên.

Vậy khi dòng chất thải
đi về phương Nam,

con người đi về
phương Bắc để kiếm tiền,

và hầu hết nghiên cứu của tôi là về

ảnh hưởng của nhập cư

đến sự thay đổi trong tính đồng nhất

của các khu dân cư ở Mỹ,

đặc biệt là ở San Diego.

Tôi đang nói về cách
điều này bắt đầu cho thấy

rằng tương lai của Nam California

phụ thuộc vào sự thay đổi

của đô thị hóa trên diện rộng

với những chương trình nhỏ

về kinh tế và xã hội.

Tôi đang đề cập đến
cách dân nhập cư

lúc đến những khu dân cư,

họ bắt đầu thay đổi một chiều

của đất đai và tài sản

vào nhiều hệ thống tổ hợp
mang tính kinh tế, xã hội hơn,

khi họ bắt đầu mở một ga-ra
với mô hình kinh tế tự phát,

hoặc khi xây nhà dưỡng lão "chui"

nhằm hỗ trợ gia đình đông người.

Doanh nghiệp kinh tế xã hội này

nằm trong các khu dân cư này

thực sự bắt đầu
cho ta cách diễn giải

mới mẻ, toàn diện và hợp tình hơn.

về các chính sách sử dụng đất.

Vì thế nhiều câu chuyện
sinh ra từ những động lực

trong thay đổi không gian này,

như "Đức Phật đại chúng"

kể câu chuyện về
một ngôi nhà nhỏ,

tự cứu lấy mình,
nó không đi đến Mexico,

nhưng cuối cùng được thay đổi

thành ngôi đền Phật giáo

và trong việc làm này,

ngôi nhà nhỏ thay đổi hay lột xác

từ một cá thể đơn độc

thành một nền tảng nhỏ hay vi mô

mang tính kinh tế, xã hội và văn hóa
bên trong khu dân cư.

Vì thế, khu dân cư hành động,
tôi gọi chúng như thế,

thực sự trở thành nguồn cảm hứng

để hình dung
cách hiểu khác về công dân,

không mấy thuộc về

nhà nước sở tại,

nhưng lại duy trì
các khái niệm về công dân

như một hành động sáng tạo

tái tổ chức lại phương thức
mang tính thể chế

trong các nơi của thành phố.

Là một nghệ sĩ, tôi yêu thích

hình ảnh thị giác
về quyền công dân,

quy tụ nhiều giai thoại,
các câu chuyện đô thị,

để diễn giải về mối quan hệ

giữa tiến bộ xã hội và không gian.

Đây là câu chuyện
về một nhóm vị thành niên

vào một đêm cách đây mấy tháng,

đã quyết định xâm lấn
không gian này dưới đường cao tốc

để bắt đầu xây dựng
công viên trượt băng của riêng mình.

Với xẻng trong tay, họ bắt đầu đào.

Hai tuần sau,
cảnh sát bắt họ ngừng lại.

Họ rào khu ấy,

và những đứa trẻ ấy bị đuổi ra,

nhưng chúng quyết định đấu tranh

không phải bằng
các biển hiệu hay khẩu hiệu

mà bằng cách chỉ trích.

Đầu tiên, chúng thừa nhận

thẩm quyền chính trị

được ghi trên khu đất trống ấy.

Chúng nhận ra mình đã may mắn

vì không đào

trong lãnh thổ Caltrans.

Caltrans là cơ quan nhà nước
cai quản đường cao tốc,

vì rất khó để đàm phán với họ.

Chúng nói mình may mắn vì bắt đầu

đào dưới đường cao tốc

của thành phố tự trị.

Chúng cũng may mắn, như chúng nói

vì chúng bắt đầu đào

trong thẩm quyền
của Tam giác Bermuda

nằm giữa nhà chức trách
cảng biển, cảng hàng không

hai thành phố và hội đồng xét duyệt.

Tất cả những dòng đỏ đều là

các thể chế chính trị vô hình được ghi

trên chỗ trống còn lại đó.

Với hiểu biết này, bọn trẻ

những tay trượt ván,
đối đấu với thành phố.

Chúng đến
văn phòng luật sư thành phố.

Vị luật sư nói

nhằm tiếp tục dàn xếp,

phải lập tổ chức phi chính phủ (NGO),

và dĩ nhiên,
chúng không biết NGO là gì

nên phải nói chuyện
với bạn bè ở Seattle,

những người có
kinh nghiệm tương tự.

Và chúng bắt đầu
nhận ra sự cần thiết

của việc tự thành lập,
thậm chí sâu rộng hơn,

và bắt đầu gây quỹ,
tổ chức ngân sách,

để ý thức được
tất cả các kiến thức

được nhúng vào trong
mã đô thị ở San Diego

để họ có thể bắt đầu định nghĩa lại

ý nghĩa của
không gian công cộng trong thành phố,

mở rộng tới các lĩnh vực khác.

Cuối cùng, bọn trẻ đã thắng

bằng chứng cớ đó
và chúng có thể

xây dựng công viên trượt ván của mình

dưới đường cao tốc.

Với nhiều người, câu chuyện này

có vẻ tầm thường hoặc ngây thơ.

Nhưng với tôi, một kiến trúc sư,

nó là câu chuyện nền tảng,

dạy tôi rằng,

cộng đồng vi mô này

– không chỉ thiết kế nên
loại không gian công cộng khác

mà còn thiết kế nên
phương thức kinh tế xã hội,

một điều cần được
in vào không gian ấy

vì sự bền vững lâu dài của nó.

Chúng cũng dạy tôi

cũng giống như
các cộng đồng nhập cư

ở hai bên biên giới,

chúng tham gia vào cuộc xung đột
bằng một công cụ sáng tạo

vì chúng phải tạo ra
một phương pháp

cho phép tái tổ chức lại tài nguyên

và chính sách của thành phố.

Trong đó, hành động

phi chính thống

dội ngược từ dưới rồi vọt lên

đã biến đổi chính sách
từ trên xuống dưới.

Bây giờ từ hành trình từ dưới lên

đến sự biến đổi từ trên xuống

chính là nơi mang đến
tia hy vọng cho hôm nay.

Và tôi đang nghĩ làm thế nào
những sự thay đổi khiêm tốn này

với không gian, với chính sách

ở nhiều nơi trên thế giới

chủ yếu là nhờ sự nhanh chóng

của trí tưởng tượng tập thế

như các cộng đồng này

tái hình dung mô hình chính quyền,

tổ chức xã hội, và cở sở hạ tầng

thực sự là trung tâm

của sự hình thành

chính sách dân chủ mới của đô thị.

Chính nó có thể trở thành khuôn khổ

cho việc sinh ra

công bằng kinh tế xã hội
trong thành phố.

Tôi muốn nói điều này
và nhấn mạnh nó

bởi vì đây là cách duy nhất tôi thấy,

có thể cho phép chúng ta di chuyển

từ đô thị hóa tiêu dùng

sang các vùng dân cư sản xuất.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)