Πώς οι αρχιτεκτονικές καινοτομίες ξεπερνούν τα σύνορα

Καθώς οι πόλεις σε όλο τον κόσμο γνωρίζουν τεράστια ανάπτυξη, η ανισότητα εντείνεται. Πλούσιες γειτονιές και φτωχές παραγκουπόλεις αναπτύσσονται δίπλα δίπλα ενώ το χάσμα μεταξύ τους μεγαλώνει. Σε αυτή την αποκαλυπτική ομιλία ο αρχιτέκτονας Τεντ Κρουζ μας ζητάει να ξανασκεφτούμε εκ βάθρων την έννοια της αστικοποίησης. Αντλώντας παραδείγματα από τις παραγκουπόλεις της Τιχουάνα, ο Κρουζ εξερευνά τη δημιουργική σκέψη των κατοίκων της πόλης και προσφέρει μια νέα οπτική γωνία για το πώς μπορούμε να μάθουμε από περιοχές ανέχειας.

Η έκρηξη της αστικοποίησης

κατά τα τελευταία χρόνια
της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης

έφερε επίσης δραματική περιθωριοποίηση

και προκάλεσε μαζική
δημιουργία παραγκουπόλεων

σε πολλά μέρη του κόσμου.

Αυτή η πόλωση κέντρων μεγάλου πλούτου

περιστοιχισμένων από φτωχές συνοικίες

και οι κοινωνικοοικονομικές
ανισότητες που προκάλεσαν

είναι ουσιαστικά στο επίκεντρο
της σημερινής αστικής κρίσης.

Αλλά θα ήθελα να ξεκινήσω σήμερα

λέγοντας ότι αυτή η αστική κρίση

δεν είναι μόνο οικονομική
ή περιβαλλοντική.

Είναι κυρίως πολιτισμική κρίση,

μια κρίση των θεσμών

που αδυνατούν να αναδιαμορφώσουν
τους ανόητους τρόπους

με τους οποίους αναπτυσσόμαστε,

που αδυνατούν να αμφισβητήσουν
την πετρελαιοβόρα ατομιστική αστικοποίηση

την οποία διαιωνίζουν πόλεις
που βασίζονται στην κατανάλωση,

από τη Νότια Καλιφόρνια
έως τη Νέα Υόρκη και το Ντουμπάι.

Έτσι απλά θα ήθελα πολύ
να μοιραστώ μαζί σας μια σκέψη μου,

πως το μέλλον των πόλεων σήμερα
εξαρτάται λιγότερο από τα κτίρια

και πραγματικά εξαρτάται περισσότερο

από τη θεμελιώδη αναδιοργάνωση
των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων,

πως οι καλύτερες ιδέες
για τη διαμόρφωση της πόλης του μέλλοντος

δεν θα προέρχονται από κέντρα
οικονομικής δύναμης και αφθονίας,

αλλά από περιοχές
με συγκρούσεις και ανέχεια

απ' όπου μια επιτακτική εφευρετικότητα

μπορεί να μας εμπνεύσει να αναθεωρήσουμε
τη σημερινή αστική ανάπτυξη.

Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω τι εννοώ

όταν λέω να καταλάβουμε
και να δούμε τις περιοχές συγκρούσεων

ως μέρη που κρύβουν μια δημιουργικότητα,

παρουσιάζοντάς σας την περιοχή
στα σύνορα μεταξύ Τιχουάνα και Σαν Ντιέγκο

όπου αναθεώρησα την πρακτική μου
ως αρχιτέκτονας.

Αυτό είναι το συνοριακό τείχος

που χωρίζει το Σαν Ντιέγκο
και την Τιχουάνα,

τη Λατινική Αμερική και τις ΗΠΑ,

ένα φυσικό σύμβολο
πολιτικών σχεδιασμών αποκλεισμού

που διαιωνίζουν τη διάσπαση

κοινοτήτων, δικαιοδοσιών και πόρων
σε όλο τον κόσμο.

Σε αυτή τη συνοριακή περιοχή βρίσκουμε
μερικά από τα πλουσιότερα ακίνητα,

όπως κάποτε ανακάλυψα
στα σύνορα του Σαν Ντιέγκο,

μόλις 20 λεπτά από τους πιο φτωχούς
οικισμούς της Λατινικής Αμερικής.

Ενώ αυτές οι δυο πόλεις
έχουν τον ίδιο πληθυσμό,

το Σαν Ντιέγκο έχει γίνει
έξι φορές μεγαλύτερο από την Τιχουάνα

τις τελευταίες δεκαετίες,

ωθώντας μας να αντιμετωπίσουμε άμεσα
τις εντάσεις και τις συγκρούσεις

ανάμεσα στην εξάπλωση και την πυκνότητα

που είναι στο επίκεντρο
της επίκαιρης συζήτησης

για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Τα τελευταία χρόνια έλεγα ουσιαστικά

ότι οι παραγκουπόλεις της Τιχουάνα

μπορούν να διδάξουν πολλά
στην επέκταση του Σαν Ντιέγκο,

όσον αφορά
την κοινωνικοοικονομική βιωσιμότητα.

Ότι θα πρέπει να προσέξουμε και να μάθουμε

από τις πολυάριθμες κοινότητες μεταναστών

και στις δυο πλευρές
του συνοριακού τείχους,

έτσι ώστε να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε

τις άτυπες διαδικασίες της αστικοποίησης.

Τι εννοώ με τη λέξη «άτυπες»
σε αυτή την περίπτωση;

Ουσιαστικά μιλάω για το σύνολο
κοινωνικών πρακτικών προσαρμογής

που επιτρέπουν σ' αυτές τις κοινότητες
μεταναστών να παραβιάζουν

πολιτικά και οικονομικά επιβαλλόμενες
πρακτικές αστικοποίησης.

Μιλάω πολύ απλά για τη δημιουργική σκέψη
των κατώτερων στρωμάτων

είτε όπως παρουσιάζεται
στις παραγκουπόλεις της Τιχουάνα

που χτίζονται ουσιαστικά
από τα απορρίματα του Σαν Ντιέγκο,

είτε σε πολυάριθμες γειτονιές μεταναστών
της Νότιας Καλιφόρνια

που έχουν αρχίσει να εκσυγχρονίζονται
με διαφορά τις τελευταίες δεκαετίες.

Έτσι, σαν καλλιτέχνης ενδιαφέρομαι
να παρατηρήσω και να μετρήσω

πολλά από τα ανεπίσημα ρεύματα
κατά μήκος αυτού του συνόρου.

Από τη μια μεριά,
από το Νότο προς το Βορρά,

το ρεύμα των μεταναστών προς τις ΗΠΑ,

και από το Βορρά προς το Νότο,

το ρεύμα των αποβλήτων
από τη Νότια Καλιφόρνια προς την Τιχουάνα.

Αναφέρομαι στην ανακύκλωση
των παλιών μεταπολεμικών μονοκατοικιών

που Μεξικανοί εργολάβοι φέρνουν στα σύνορα

καθώς οι Αμερικανοί κατασκευαστές
τις ξεφορτώνονται

για να χτίσουν μια πιο διογκούμενη εκδοχή
προαστίων τις τελευταίες δεκαετίες.

Επομένως αυτά τα σπίτια
περιμένουν να διασχίσουν τα σύνορα.

Εδώ δεν διασχίζουν τα σύνορα
μόνο οι άνθρωποι,

αλλά ολόκληρα κομμάτια μιας πόλης
μετακομίζουν στην επόμενη,

και όταν αυτά τα σπίτια τοποθετούνται
πάνω σε αυτά τα μεταλλικά πλαίσια,

επιτρέπουν ο πρώτος όροφος
να γίνει δεύτερος,

για να υπάρξει περισσότερος χώρος
για σπίτι ή για μια μικρή επιχείρηση.

Αυτή η διαστρωμάτωση χώρων
και οικονομιών είναι αξιοσημείωτη.

Αλλά εκτός από σπίτια,
μετακινούνται και υλικά κατεδαφίσεων

από το Σαν Ντιέγκο στην Τιχουάνα.

Πολλοί ίσως έχετε δει στις παραγκουπόλεις

να χρησιμοποιούνται λάστιχα
για το χτίσιμο ανθεκτικών τοίχων.

Αλλά δείτε τι έκαναν οι άνθρωποι

κάτω από αυτές τις συνθήκες
κοινωνικοοικονομικής ανάγκης.

Έμαθαν να αφαιρούν το λάστιχο,

να το κάνουν λωρίδες και να το διαπλέκουν

ώστε να φτιάξουν ένα πιο ανθεκτικό τοίχο.

Ή τις πόρτες γκαράζ που ήρθαν
από το Σαν Ντιέγκο με φορτηγά

για να γίνουν το νέο περίβλημα
των κατοικιών έκτακτης ανάγκης

σε πολλές από αυτές τις παραγκουπόλεις
γύρω από την Τιχουάνα.

Έτσι, αν και ως αρχιτέκτονας θεωρώ

ότι επιβάλλεται να παρατηρήσουμε
αυτή τη δημιουργική ευφυΐα,

επίσης πρέπει να παραμείνω συγκρατημένος.

Δεν θέλω να εξιδανεικεύσω την φτώχεια.

Θα ήθελα μόνο να πω

ότι αυτή η άτυπη αστικοποίηση
δεν αποτελεί μόνο εικόνα ανασφάλειας.

Αυτή η παρατυπία

είναι ένα σύνολο κοινωνικοοικονομικών
και πολιτικών διαδικασιών

που εμείς οι καλλιτέχνες
μπορούμε να ερμηνεύσουμε

ως μια αστικοποίηση
της κατώτερης τάξης που αποδίδει.

Βλέπετε, εδώ τα κτίρια δεν είναι σημαντικά
μόνο για την εμφάνισή τους

αλλά ουσιαστικά
για τη λειτουργικότητά τους.

Είναι λειτουργικά καθώς
μεταμορφώνονται μέσα στον χρόνο

και καθώς οι κοινωνίες διαπραγματεύονται
τους χώρους, τα σύνορα και τους πόρους.

Έτσι καθώς τα απόβλητα ρέουν προς το Νότο,

οι άνθρωποι πηγαίνουν στον Βορρά
για αναζήτηση δολαρίων

και το μεγαλύτερο μέρος της έρευνάς μου

εξετάζει την επίδραση της μετανάστευσης
στην αλλοίωση της ομοιογένειας

σε πολλές γειτονιές των ΗΠΑ
και ειδικότερα στο Σαν Ντιέγκο.

Λέω ότι αυτό αρχίζει να σημαίνει

ότι το μέλλον της Νότιας Καρολίνας

εξαρτάται από τον εκσυγχρονισμό
της μεγάλης αστικοποίησης

με μικρά κοινωνικά
και οικονομικά προγράμματα.

Αναφέρομαι στο πώς οι μετανάστες,

όταν έρχονται σ' αυτές τις γειτονιές,

αρχίζουν να αλλάζουν τη μονή διάσταση
των αγροτεμαχίων και των ιδιοκτησιών

σε πιο σύνθετα κοινωνικά
και οικονομικά συστήματα,

καθώς θέτουν σε λειτουργία
μια άτυπη οικονομία σε ένα γκαράζ,

ή όταν χτίζουν
ένα παράνομο επιπλέον δωμάτιο

για να υποστηρίζουν μια μεγάλη οικογένεια.

Αυτή η κοινωνικοοικονομική
επιχειρηματικότητα

στους χώρους μέσα σε αυτές τις γειτονιές

αρχίζει να δείχνει τρόπους
για να μετατρέψουμε αυτές τις πρακτικές

σε νέες και καθολικά δίκαιες
πολιτικές χρήσης της γης.

Έτσι, γίνονται γνωστές πολλές ιστορίες
από τέτοιες δυναμικές μετατροπής χώρου,

όπως «ο άτυπος Βούδας»

που είναι η ιστορία ενός μικρού σπιτιού
που σώθηκε και δεν πήγε στο Μεξικό

αλλά εκσυγχρονίστηκε σε Βουδιστικό ναό.

και με αυτό τον τρόπο,

το μικρό σπίτι μεταμορφώνεται
ή μεταλλάσσεται από απλό κατάλυμα

σε μια μικρή κοινωνικοοικονομική
και πολιτισμική υποδομή μέσα στη γειτονιά.

Έτσι, αυτές οι γειτονιές δράσης,
όπως τις αποκαλώ,

αποτελούν πραγματικά έμπνευση,

μια διαφορετική ερμηνεία της υπηκοότητας

που δεν έχει να κάνει τόσο
με την έννοια της εθνικότητας,

αλλά με την έννοια της υπηκοότητας
ως δημιουργική πράξη,

που αναδιοργανώνει θεσμικά πρωτόκολλα
στους χώρους της πόλης.

Ως καλλιτέχνης, με ενδιαφέρει
η οπτικοποίηση της υπηκοότητας,

δηλαδή η συλλογή πολλών ανεκδότων
και αστικών μύθων

ώστε να βρω σενάρια της σχέσης ανάμεσα
σε κοινωνικές διαδικασίες και χώρους.

Αυτή είναι η ιστορία μιας παρέας νέων

που μια νύχτα πριν μερικούς μήνες

αποφάσισαν να εισβάλουν στο χώρο
κάτω από τον αυτοκινητόδρομο

για να φτιάξουν το δικό τους πάρκο σκέιτ.

Άρχισαν να σκάβουν με φτυάρια.

Δυο βδομάδες αργότερα
η αστυνομία τους σταμάτησε.

Έφραξαν το μέρος
και έκαναν έξωση στους νέους.

Οι νέοι αποφάσισαν να παλέψουν,

όχι όμως με πλακάτ και σλόγκαν
αλλά με προσεκτικό τρόπο δράσης.

Το πρώτο που έκαναν ήταν να αναγνωρίσουν

τι είδους δικαιοδοσία
επέβλεπε σε αυτό τον άδειο χώρο.

Ανακάλυψαν ότι ήταν τυχεροί

γιατί δεν είχαν αρχίσει να σκάβουν
σε περιοχή της Καλτρανς.

Η Κάλτρανς είναι μια κρατική εταιρία
που ελέγχει τον αυτοκινητόδρομο

οπότε θα ήταν πολύ δύσκολο
να διαπραγματευτούν με αυτήν.

Ηταν τυχεροί γιατί ξεκίνησαν να σκάβουν

κάτω από τμήμα του αυτοκινητόδρομου
που ανήκει στην τοπική αυτοδιοίκηση.

Είπαν επίσης ότι ήταν τυχεροί

γιατί άρχισαν να σκάβουν σε δικαιοδοσία
που είναι σαν το Τρίγωνο των Βερμούδων,

εκεί συνορεύουν χώροι ευθύνης
του λιμανιού, του αεροδρομίου,

δυο περιφερειών της πόλης
και κάποιας ελεγκτικής επιτροπής.

Αυτές οι κόκκινες γραμμές
είναι οι αόρατοι πολιτικοί θεσμοί

που είναι χαραγμένοι
σε αυτό το παρατημένο άδειο χώρο.

Με αυτή τη γνώση, αυτοί οι νέοι
ως σκέϊτερς αντιμετώπισαν την πόλη.

Πήγαν στο γραφείο του εισαγγελέα.

Αυτός τους είπε ότι για να συνεχίσουν
τη διαπραγμάτευση

πρέπει να γίνουν μη κυβερνητική οργάνωση.

Φυσικά δεν ήξεραν τι ήταν μια ΜΚΟ.

Χρειάστηκε να μιλήσουν
με τους φίλους τους στο Σιάτλ

που είχαν περάσει την ίδια εμπειρία.

Άρχισαν λοιπόν να διαπιστώνουν την ανάγκη
να οργανωθούν ακόμα περισσότερο

και άρχισαν να κάνουν εράνους,
να καταρτίζουν προϋπολογισμούς,

να αποκτήσουν καλή γνώση
του οικοδομικού κώδικα του Σαν Ντιέγκο

ώστε να αρχίσουν να επαναπροσδιορίζουν
την έννοια του αστικού δημοσίου χώρου

επεκτείνοντάς την σε άλλες κατηγορίες.

Στο τέλος, οι νέοι κέρδισαν την υπόθεση
με αυτό το στοιχείο

και μπόρεσαν να χτίσουν το πάρκο σκέιτ
κάτω από τον αυτοκινητόδρομο.

Για πολλούς από εσάς, αυτή η ιστορία
μπορεί να είναι ασήμαντη ή αφελής.

Για μένα, ως αρχιτέκτονα,
έχει γίνει μια βασική ιστορία

γιατί με διδάσκει
ότι αυτή η μικρή κοινότητα

όχι μόνο δημιούργησε
μια νέα κατηγορία δημοσίου χώρου,

αλλά δημιούργησε τις απαραίτητες
κοινωνικοοικονομικές προϋποθέσεις

για τη μακρόχρονη βιωσιμότητα του χώρου.

Επίσης με δίδαξαν ότι,

όπως και στις κοινότητες των μεταναστών
και στις δυο μεριές των συνόρων

χρησιμοποίησαν την ίδια τη σύγκρουση
σαν ένα δημιουργικό εργαλείο,

γιατί έπρεπε να δημιουργήσουν
μια διαδικασία που θα τους επέτρεπε

να αναδιοργανώσουν πόρους
και πολιτικές της πόλης.

Με αυτό τον τρόπο,

αυτή η άτυπη παρέμβαση
από τα χαμηλώτερα στρώματα

πράγματι άρχισε αργά να μεταμορφώνει
την εκ των άνω εξουσία.

Αυτό το ταξίδι που ξεκινά από τη βάση
και μεταμορφώνει την άνωθεν εξουσία

είναι εκεί όπου βρίσκω ελπίδα σήμερα.

Και νομίζω πως αυτές οι διακριτικές
μεταβολές στο χώρο και στις πολιτικές

σε πολλές πόλεις του κόσμου

και προπάντων αυτή η ανάγκη
για μια συλλογική σκέψη,

καθώς αυτές οι κοινότητες αναμορφώνουν

τις μορφές διακυβέρνησης,
την κοινωνική οργάνωση και υποδομές,

βρίσκεται στο κέντρο μιας νέας μορφής
δημοκρατικών πολιτικών των πόλεων.

Ουσιαστικά αυτό
θα μπορούσε να γίνει το πλαίσιο

για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνικής
και οικονομικής δικαιοσύνης στην πόλη.

Θα ήθελα να δώσω έμφαση σε αυτό

γιατί είναι ο μόνος τρόπος που βλέπω

που θα μας επέτρεπε να προχωρήσουμε

από αστικοποιήσεις της κατανάλωσης

σε γειτονιές παραγωγικότητας.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)