Viti që kam lexuar një libër nga çdo vend i botës

Ann Morgan e kishte konsideruar veten si një lexuese e mirëfilltë -- derisa ajo zbuloi "hapësirën e madhe boshe kulturore" që kishte në raftin e saj të librave. Në mes të shumë librave të autorëve anglez dhe amerikan, kishte shumë pak vepra të autorëve që nuk janë folës të gjuhës angleze. Kështu ajo vendosi një qëllim ambicioz: të lexonte një libër nga çdo vend i botës brenda një viti. Tani ajo është duke i bërë thirrje anglisht folësve të lexojnë vepra të përkthyera në mënyrë që t'i shtyjnë botuesit më shumë që të sjellin letërsinë e çmuar të huaj. Eksploroni hartat interaktive të udhëtimit të të lexuarit e saj këtu: go.ted.com/readtheworld

Thuhet shpesh që mund të mësosh
shumë për një person

vetëm duke parë se çfarë librash
mban në raftin e tij.

Çfarë thotë rafti im i librave për mua?

Kur ia shtrova vetes këtë pyetje
para disa vjetëve,

zbulova diçka alarmuese.

Gjithmonë e kam menduar
veten si e kulturuar,

një tip kozmopolit.

Por rafti im i librave shfaq
diçka krejt tjetër.

Pak a shumë të gjithë librat

ishin nga autorë britanikë ose
të Amerikës së Veriut,

dhe pothuajse nuk kishte
asgjë në përkthime.

Kur zbulova këtë boshllëk të
madh kulturor në sirtarin tim

u trondita.

Dhe kur mendoja për këtë,
u ndjeva si e turpëruar.

E dija që mund të kishte
shumë tregime mahnitëse

nga shkrimtarë që shkruajnë në
gjuhë të ndryshme përpos anglishtes.

Dhe m'u duk e trishtueshme të
mendoja që zakonet e mia të lexuarit

nënkuptonin që unë ndoshta
kurrë nuk do t'i lexoja ato.

Kështu, vendosa t'i bëj vetes

një kurs intensiv të të lexuarit global.

Viti 2012 ishte vit ndërkombëtar
për Mbretërinë e Bashkuar;

ishte viti i Olimpiadës në Londër.

Dhe kështu vendosa ta përdorja
këtë hark kohor

që të përpiqesha të lexoja një novelë,
koleksion tregimesh të shkurtra,

ose kujtime nga çdo vend i botës.

Dhe kështu bëra.

Ishte shumë emocionuese

dhe mësova disa gjëra të mrekullueshme

dhe bëra lidhje të mahnitshme

që dua t'i ndaj me ju sot.

Por filloi me disa probleme praktike.

Pasi kisha zgjedhur se cilat vende të
të ndryshme të botës

do të përdorja për projektin tim,

përfundova me listën e vendeve që
janë të njohura nga Kombeve të Bashkuara,

në të cilën e shtova Taiwan-in

që më dha një numër total të
196 vendeve.

Dhe pasi e rregullova orarin
se si të lexoj dhe të mbaj blogun

përafërsisht, rreth, katër libra në javë

dhe të punoja pesë ditë në javë,

m'u desh të përballesha me faktin
se ndoshta nuk do të arrija

të gjeja libra në gjuhën angleze
nga çdo vend.

VetVm 4.5 përqind të veprave
letrare që publikohen

çdo vit në Mbretërinë e Bashkuar
janë përkthime,

dhe numrat janë të ngjashme për pjesën më
të madhe të botës anglisht folëse.

Megjithëse, përqindja e veprave
të përkthyera që publikohen

në shumë vende është shumë më i lartë.

4.5 përqind është e mjaftueshme
për t'ja filluar,

por çfarë nuk të tregon ajo shifër

është se shumica e këtyre librave
vinin nga vendet

me rrjet të fuqishëm botues

dhe shumicën e profesionistëve
të gatshëm së pari për tja shitur veprat

botuesve të gjuhës angleze.

Kështu, për shembull, edhe pse gati 100
vepra që janë përkthyer nga frëngjishtja

dhe janë botuar në Mbretërinë e Bashkuar
çdo vit,

shumica e tyre do të vijnë prej vendeve
si Franca apo Zvicra.

Në anën tjetër, folësit e gjuhës
frënge nga Afrika,

rallë se do kenë mundësi.

Rezultati është që ka shumë vende

që janë përfaqsuar shumë pak ose fare

në literaturën e përkthyer në anglisht.

Librat e tyre mbeten të panjohur
për lexuesit

e gjuhës më të botuar në botë.

Por kur vjen puna tek të lexuarit e botës,

sfida më e madhe për mua

ishte fakti që nuk dija nga t'ja filloja.

E kisha kaluar kohën duke lexuar
vetëm nga autorë britanikë

dhe libra të Amerikës së Veriut,

nuk e kisha idenë se nga t'ja filloja
të gjurmoja dhe të gjeja tregime

dhe t'i zgjidhja ato nga pothuajse
e gjithë bota.

S'mund t'ju them se si gjurmova
një tregim nga Swaziland-i.

Unë nuk do të dija një
roman të mirë nga Namibia.

As nuk e fshehja --

Isha një ksenofobe letrare pa asnjë ide.

Dhe se si në dreq do t'i lexoja
të gjitha veprat e botës?

Isha gati të kërkoja ndihmë.

Kështu në tetor të 2011,
e regjistrova blogun tim,

ayearofreadingtheworld.com
një vit për të lexuar botën.com,

dhe postova një thirrje
të shkurtër online.

Shpjegova se kush jam,

se sa i kufizuar ishte të lexuarit
që e kisha,

dhe pyeta nëse dikush do të dëshironte

të më lërë një mesazh me sugjerime
se çka duhej të lexoja

nga vendet e tjera të botës.

Tash, nuk kisha ide se ndokush
do të ishte i interesuar,

por brenda disa orëve të thirrjes
sime online,

njerëzit filluan të më kontaktojnë.

Në fillim, ishin shokët dhe kolegët.

Pastaj ishin shokët e shokëve.

Dhe shumë shpejt,
ishin edhe të panjohurit.

Katër ditë pas thirrjes sime online,

mora një mesazh nga një grua
e cila quhej Rafidah në Kuala Lumpur.

Ajo më tha se i pëlqente shumë
ideja e projektit tim, dhe më pyeste

nëse mund të shkonte
në një librari lokale në anglisht

dhe të zgjidhte një libër malajzian
e të ma postonte?

Unë pranova me entuziazëm,

dhe pas disa javëve,

arriti një pako që përmbante jo
një, por dy libra --

që Rafidah i zgjodhi nga Malajzia,

dhe një libër nga Singapori
që edhe këtë e kishte zgjedhur për mua.

Në atë moment isha e mahnitur

që një i huaj që është
më shumë se 9600 km

do të arrinte aty për t'i ndihmuar dikujt

që mbase nuk do t'a takonte kurrë.

Por mirësia e Rafidas vërtetoi
të ishte një model për atë vit.

Shpesh dhe përsëri, njerëzit bënin shumë
që të më ndihmonin mua.

Disa bënë edhe hulumtime për mua,

dhe disa të tjerë bënë devijime gjatë
pushimeve dhe udhëtime të punës

që të shkonin nëpër librari për mua.

Duket sikur, se nëse doni të lexoni botën,

nëse doni t'a shikoni me një
mendje të hapur,

bota do t'ju ndihmojë.

Në rastin e vendeve

me pak ose fare pa qasje të librave
e disponueshme në anglisht,

njerëzit shkuan edhe më tej,

Librat shpesh vinin nga burime
nga më të ndryshme.

Librin panamez, për shembull, e mora
nga një bisedë

që bëra me Kanalin e Panamasë në Twitter.

Po, Kanali i Panamasë ka
një llogari në Twitter.

Dhe kur postova në Twitter për
projektin tim,

m'u sugjerua që të provoj
dhe të gjej veprat

e autorit panamez Juan David Morgan.

E gjeta website-n e Morgan-it
dhe i dërgova një mesazh,

e pyeta nëse ndonjë nga romanet e tij
në spanjisht

qenë përkthyer në gjuhën angleze.

Ai më tha që asnjë nuk ishte botuar,
,

por që kishte një përkthim të pabotuar

të romanit të tij "Kali i Artë".

Ai ma dërgoi me e-mail atë,

duke më bërë mua lexuesen e parë

të atij libri në gjuhën angleze.

Morgan nuk ishte i vetmi autor

që ndante punën e tij me mua
në këtë mënyrë.

Nga Suedia në Palau,

shkrimtarët dhe përkthyesit
më dërguan librat e vetë-publikuar

dhe dorëshkrime të pabotuara të librave

që nuk ishin zgjedhur nga
botuesit anglofon

ose që nuk ishin më të disponueshme,

duke më dhënë privilegjin të
hyja në disa nga botërat imagjinare.

Lexova, për shembull,

rreth mbretit afrikan jugor Ngungunhane,
që udhëhoqi rezistencën

kundër portugezëve në shekullin 19të;

dhe për ritualet e martesës
në një fshat të largët

në brigjet e detit Kaspik në Turkmenistan.

Gjeta përgjigjën e Kuvaitit ndaj
Brixhit Xhons.

(Të qeshura)

Dhe lexova për një orgji në
një pemë në Angolë.

Por ndoshta shembulli më i mahnitshëm

në largësitë që njerëzit
ishin të gatshëm të shkojnë

që të më ndihmonin të lexoja botën,

erdhi drejt përfundimit
të kërkimit tim,

kur provova të gjej një libër
të vockël, të folësve portugez

populli i ishullit afrikan i
São Tomé dhe Príncipe.

Pasi provova për ca kohë gjithshka
për sa munda që të gjeja

një libër nga ky vend që të ishte
i përkthyer në anglisht,

m'u duk që opsioni i vetëm që kisha

ishte të shikoja nëse mund të gjeja
diçka të përkthyer posacerisht për mua.

Tani, isha shumë e pasigurt

nëse ndokush do të donte të
më ndihmonte me këtë,

dhe të harxhonin kohën e tyre për
diçka të tillë.

Por, një javë pasi kisha bërë thirrje
në Twitter dhe Facebook

për folësit e portugalishtes,

kisha më shumë se sa më duheshin
për këtë projekt,

duke përfshirë Margaret Jull Costa,
një lidere në fushën e saj,

e cila kishte përkthyer veprën e
fituesit të Çmimit Nobel José Saramago.

Në sajë të nëntë vullnetarëve të mi,

ia dola të gjeja një libër nga
një autor nga São Tomé

që mund të blija mjaft kopje online.

Ja njëra prej tyre.

Dhe i dërgova një kopje
secilit nga vullnetarët e mi.

Ata të gjithë morën nga dy
tregime të shkurtëra nga ky koleksion,

e mbajtën fjalën,
më dërguan përkthimet e tyre,

dhe brenda gjashtë javësh,
e kisha të gjithë librin për t'a lexuar.

Në këtë rast, si e gjeta shumë shpesh
gjatë vitit tim për të lexuar botën,

mosdijenia ime dhe të qenurit
e hapur rreth limiteve të mia

më ishte bërë një mundësi e madhe.

Kur bie fjala tek São Tomé dhe Príncipe,

ishte një shans që jo vetëm të
mësoja diçka të re

dhe të zbuloja një koleksion të
ri të tregimeve,

por gjithashtu të sillja së bashku
një grup të njerëzve

dhe t'i ndihmoja të bashkoheshin
një përpjekje kreative.

Dobësia ime ishte bërë fuqia e projektit.

Librat që i lexova atë vit
më ndihmuan t'i shoh gjërat ndryshe.

Ata që kënaqen duke lexuar e dinë,

që librat kanë një fuqi të jashtëzakonshme
që të na bëjnë për vete

dhe të na vendosin
në mendjen e dikujt tjetër,

për atë, për ca kohë të paktën,

ju e shikoni botën
nëpërmjet syve të ndryshëm.

Kjo mund të jetë dhe një përvojë
e pakëndshme,

veçanërisht nëse jeni duke e lexuar
një libër

nga një kulturë që ka vlera të ndryshme
nga ato tuajat.

Por gjithashtu mund të jetë edhe
diçka ndriçuese.

Duke luftuar me ide të panjohura
ndihmon të qartësoni mendjen tuaj.

Dhe gjithashtu mund t'ju tregojë
s'i shihnit dot

në atë mënyrë që ndoshta po e
shikonit botën.

Kur po rimendoja për letërsinë Angleze

që isha rritur, për shembull,

fillova të shikoj se sa e kufizuar ishte,

në krahasim me thesarin
që bota ka për të ofruar.

Dhe ndërsa faqet ktheheshin,

diçka tjetër filloi të ndodhte,
gjithashtu.

Pak nga pak,

ajo listë e gjatë e vendeve që
fillova vitin, ndryshoi

nga një emër i thatë, akademik
i vendeve

në subjekte të gjalla.

Tani, nuk dua të sugjeroj
që është e mundur

të krijoni një ide për një vend
vetëm duke lexuar një libër.

Por në total, tregimet që lexova atë vit

më kanë bërë të ndihem më e gjallë
se kurrë më parë

nga pasuria, diversiteti dhe kompleksiteti
i planetit tonë të shkëlqyer.

Ishte sikur tregimet e botës

dhe të njerëzve që kishin shkuar deri
në atë pikë për të ndihmuar t'i lexoja

më kanë bërë personin që jam.

Këto ditë, kur e shikoj raftin tim të
librave

ose kur i konsideroj veprat në
sirtarin tim online,

tregojnë një tregim tjetër.

Është tregimi i fuqisë që kanë
librat për të na lidhur ne

pa marrë parasysh ndarjet politike,
gjeografike, kulturore, shoqërore, fetare.

Është tregimi i potencialit të
qenieve njerëzore që të punojnë së bashku.

Dhe, është një testament

i kohës së jashtëzakonshme që jemi
duke jetuar, ku, falë internetit,

e kemi më të lehtë se kurrë

për një të huaj të ndajë një tregim,
një botëkuptim, një libër

me dikë që ndoshta ajo s'mund t'a
takojë kurrë, në anën tjetër të planetit.

Shpresoj të jetë një tregim që do t'a
lexoj për shumë vite të tjera.

Dhe shpresoj që shumë e shumë
njerëz të më bashkohen.

Nëse të gjithë do të kishim lexuar
më gjerësisht, do të kishte më shumë nxitje

për botuesit që të përkthenin libra,

dhe ne të gjithë do të ishim më
të pasur.

Falemnderit.

(Duartrokitje)