Çfarë ndodh kur hiqni hipokampusin? - Sam Kean

Shiko ligjëratën e plotë: http://ed.ted.com/lessons/what-happens-when-you-remove-the-hippocampus-sam-kean

Kur Henry Molaison (tani i njohur si H.M) kishte krisur kafkën në një aksident. Ai filloi të kishte sulme dhe të fikët. Në përpjekje për ta shëruar atë, kirurgu guximtar Dr.William Skoville i hoqi H.M. hipokampusin. Për fat, krizat u larguan- por po ashtu edhe kujtesa e tij afat-gjatë! Sam Kean na udhëheq nëpër këtë rast te jashtëzakonshëm mjekësor, duke detajuar gjithçka që H.M na mësoi mbi trurin dhe kujtesën.

Mësimi nga Sam Kean, animacioni nga Anton Bogaty.

Më 1 Shtator 1953,

William Scoville përdori mjete dore
dhe një shpuese të lirë

për të shpuar kafkën e një të riu,
duke i prerë një pjesë vitale të trurit

dhe nxjerr atë përmes një gypi të metalit.

Veçse kjo nuk ishte skenë filmi horror
apo ndonjë raport i frikshëm policie.

Dr.Scoville ishte një nga neurokirurgët
më të njohur të kohës së tij,

kurse i riu ishte Henry Molaison,
pacienti i famshëm, i njohur si "H.M.",

rast që ofroi ide të jashtëzakonshme
mbi atë se si punon truri.

Si i ri, Henry kishte pëlcitur
kafkën në një aksident

e shpejt filloi të ketë kriza epileptike,
të fikët dhe nuk komandonte dot trupin.

Pas vitesh durimi të krizave të shpeshta
e madje edhe braktisjes së shkollimit,

i riu i dëshpëruar
u kthye tek Dr.Scoville,

një dreq-guximtari i njohur për operime
të rrezikshme.

Lobotomitë e pjesshme qenë përdorur
me dekada për trajtim t'sëmundjeve mendore

bazuar në mendimin se funksionet
mendore ishin saktësisht të lokalizuara

në fusha përkatëse të trurit.

Meqë kishte përdorur ato me sukses
në reduktimin e sulmeve psikotike,

Scoville vendosi t'i heq
"H.M"-it hipokampusin,

pjesë e sistemit limbik
e lidhur me emocionet

por funksioni i të cilës ishte i panjohur.

Në shikim të parë,
operacioni ishte i suksesshëm.

Sulmet e H.M u zhdukën,
pa ndryshime në personalitet,

dhe IQ e tij madje u përmirësua.

Por kishte një problem:
kujtesa e tij ishte goditur.

Përveç humbjes së pjesës më të madhe
të kujtesës së dekadave të shkuara,

H.M nuk mund të formonte kujtime të reja,
harronte çfarë dite ishte,

përsëriste komentet, e madje edhe
hante disa herë me radhë.

Kur Scoville informoi një ekspert tjetër,
Wilder Penfield, për rezultatin,

ai dërgoi një studente të doktoraturës,
Brenda Milner, për ta studiuar H.M. në shtëpi

ku ai kalonte shumicën e ditëve
duke bërë detyra rasti

e shikuar filma klasik
përsëri e përsëri, sikur për herë t'parë.

Çfarë ajo zbuloi pas një seri
testesh e intervistash

jo vetem qe kontribuoi shume për
studimin e kujtesës por

ne ridefinicionin se çfarë në fakt
do të thotë kujtesë.

Një nga gjetjet e Milner hodhi dritë
mbi faktin e dukshëm

se H.M s'mund te krijonte kujtime
të reja, por ai mund t'i ruante ato

mjaft gjatë, nga momenti ne moment, për të
të përfunduar fjalinë apo gjetur banjën.

Kur Milner i jepte një numër të rëndomte,

ai arrinte ta kujtonte
për 15 minuta

duke e përsëritur në vete vazhdimisht.

Por vetëm pas 5 minutash ai harronte
madje që ishte testuar.

Neuroshkencëtarët e kishin menduar
kujtesën si monolite;

e gjitha e njëjtë në esencë
dhe e ruajtur nëpër tru.

Rezultatet e Milner dhanë jo vetëm idetë
e para mbi dallimin, tanimë të njohur,

në mes të kujtesës afat-shkurtër
dhe afat-gjatë,

por po ashtu tregouan se secila
përdor regjione të ndryshme truri.

Ne e dimë se formimi i kujtesës
përfshin disa hapa.

Pasi të dhënat ndjesore të jenë
regjistruar nga neuronet në korteks,

udhëtojnë në hipokampus,

ku proteina të veçanta punojnë për të
përforcuar lidhjet kortikale sinaptike.

Nëse eksperienca ka qenë mjaft
e fortë,

apo e kujtojmë periodikisht
në ditët e para,

hipokampusi e transferon kujtimin
në korteks për ruajtje të përhershme.

Mendja e H.M mund të formonte
përshtypjet e para,

por pa një hipokampus që bën
konsolidimin e kujtimit

ato shkatërroheshin,
si një mesazh i shkruar në rërë.

Por kjo s'ishte veçoria e vetme që
Milner gjeti.

Në një eksperiment, tashmë të famshëm,
ajo kërkoi nga H.M. të vizatoje yllin

në hapësirën e ngushtë mes
vijave të dy yjeve

përderisa ai mund të shihte vetëm
letrën e lapsin përmes pasqyrës.

Si kushdo që bën një detyrë
aq të veshtirë për herë te parë,

ai e bëri shume keq.

Por për çudi, u përmirësua gjatë
përpjekjeve të përsëritura,

edhe pse nuk kishte kujtesë
për përpjekjet e mëparshme.

Qendrat e tij motorike, të pavetëdijshme,
kujtonin çfarë mendja e tij harronte.

Çfarë Milner zbuloi ishte se kujtesa
deklarative: emrat, datat, faktet

ishte ndryshe nga ajo procedurale;
ngasja e biçikletës apo këndimi i emrit.

Tani e dimë që kujtesa procedurale

mbështet më shumë në basal ganglia
dhe cerebellum,

struktura që nuk ishin prekur në trurin
e H.M.

Dallimi në mes të "të dish diçka" dhe
të dish "si të bësh diçka"

që nga ajo kohë, ka përforcuar
hulumtimet e kujtesës.

H.M vdiq në moshën 82 vjeçare,
pas një jete të qetë në shtëpi përkujdesi.

Përgjatë vitesh, ai ishte ekzaminuar nga
më shumë se 100 neuroshkencëtarë,

duke e bërë atë mendjen më të
studiuar në histori.

Pas vdekjes, truri i tij ishte skanuar
e ruajtur

para se te pritej në mbi 2000
pjesë të veçanta

dhe fotografuar për të formuar një hartë
digjitale në nivel neuronesh individuale,

e gjitha gjatë një transmetimi direkt
të ndjekur nga 400,000 njerëz.

Edhe pse H.M kaloi jetën e tij
duke harruar,

ai dhe kontributi i tij mbi kuptimin
tonë për kujtesën

do të kujtohet nëpër gjenerata.