WEBVTT

00:00:06.688 --> 00:00:09.604
Më 1 Shtator 1953,

00:00:09.604 --> 00:00:13.240
William Scoville përdori mjete dore 
dhe një shpuese të lirë

00:00:13.240 --> 00:00:17.946
për të shpuar kafkën e një të riu,
duke i prerë një pjesë vitale të trurit

00:00:17.946 --> 00:00:20.806
dhe nxjerr atë përmes një gypi të metalit.

00:00:20.806 --> 00:00:25.111
Veçse kjo nuk ishte skenë filmi horror
apo ndonjë raport i frikshëm policie.

00:00:25.111 --> 00:00:29.811
Dr.Scoville ishte një nga neurokirurgët 
më të njohur të kohës së tij,

00:00:29.811 --> 00:00:35.114
kurse i riu ishte Henry Molaison,
pacienti i famshëm, i njohur si "H.M.",

00:00:35.114 --> 00:00:40.466
rast që ofroi ide të jashtëzakonshme
mbi atë se si punon truri.

00:00:40.466 --> 00:00:43.866
Si i ri, Henry kishte pëlcitur
kafkën në një aksident

00:00:43.866 --> 00:00:49.610
e shpejt filloi të ketë kriza epileptike,
të fikët dhe nuk komandonte dot trupin.

00:00:49.610 --> 00:00:53.901
Pas vitesh durimi të krizave të shpeshta
e madje edhe braktisjes së shkollimit,

00:00:53.901 --> 00:00:57.009
i riu i dëshpëruar
u kthye tek Dr.Scoville,

00:00:57.009 --> 00:01:00.202
një dreq-guximtari i njohur për operime 
të rrezikshme.

00:01:00.202 --> 00:01:04.259
Lobotomitë e pjesshme qenë përdorur
me dekada për trajtim t'sëmundjeve mendore

00:01:04.259 --> 00:01:07.793
bazuar në mendimin se funksionet
mendore ishin saktësisht të lokalizuara

00:01:07.793 --> 00:01:10.588
në fusha përkatëse të trurit.

00:01:10.588 --> 00:01:14.162
Meqë kishte përdorur ato me sukses
në reduktimin e sulmeve psikotike,

00:01:14.162 --> 00:01:17.378
Scoville vendosi t'i heq
"H.M"-it hipokampusin,

00:01:17.378 --> 00:01:21.142
pjesë e sistemit limbik
e lidhur me emocionet

00:01:21.142 --> 00:01:23.781
por funksioni i të cilës ishte i panjohur.

00:01:23.781 --> 00:01:26.352
Në shikim të parë,
operacioni ishte i suksesshëm.

00:01:26.352 --> 00:01:30.593
Sulmet e H.M u zhdukën,
pa ndryshime në personalitet,

00:01:30.593 --> 00:01:32.854
dhe IQ e tij madje u përmirësua.

00:01:32.854 --> 00:01:36.616
Por kishte një problem:
kujtesa e tij ishte goditur.

00:01:36.616 --> 00:01:39.907
Përveç humbjes së pjesës më të madhe 
të kujtesës së dekadave të shkuara,

00:01:39.907 --> 00:01:43.290
H.M nuk mund të formonte kujtime të reja,
harronte çfarë dite ishte,

00:01:43.290 --> 00:01:48.111
përsëriste komentet, e madje edhe
hante disa herë me radhë.

00:01:48.111 --> 00:01:52.333
Kur Scoville informoi një ekspert tjetër,
Wilder Penfield, për rezultatin,

00:01:52.333 --> 00:01:57.918
ai dërgoi një studente të doktoraturës, 
Brenda Milner, për ta studiuar H.M. në shtëpi

00:01:57.918 --> 00:02:00.464
ku ai kalonte shumicën e ditëve
duke bërë detyra rasti

00:02:00.464 --> 00:02:04.607
e shikuar filma klasik
përsëri e përsëri, sikur për herë t'parë.

00:02:04.607 --> 00:02:07.402
Çfarë ajo zbuloi pas një seri
testesh e intervistash

00:02:07.402 --> 00:02:10.608
jo vetem qe kontribuoi shume për
studimin e kujtesës por

00:02:10.608 --> 00:02:13.751
ne ridefinicionin se çfarë në fakt
do të thotë kujtesë.

00:02:13.751 --> 00:02:16.692
Një nga gjetjet e Milner hodhi dritë
mbi faktin e dukshëm

00:02:16.692 --> 00:02:21.577
se H.M s'mund te krijonte kujtime 
të reja, por ai mund t'i ruante ato

00:02:21.577 --> 00:02:26.185
mjaft gjatë, nga momenti ne moment, për të
të përfunduar fjalinë apo gjetur banjën.

00:02:26.185 --> 00:02:28.358
Kur Milner i jepte një numër të rëndomte,

00:02:28.358 --> 00:02:31.123
ai arrinte ta kujtonte
për 15 minuta

00:02:31.123 --> 00:02:33.474
duke e përsëritur në vete vazhdimisht.

00:02:33.474 --> 00:02:38.064
Por vetëm pas 5 minutash ai harronte
madje që ishte testuar.

00:02:38.064 --> 00:02:41.812
Neuroshkencëtarët e kishin menduar
kujtesën si monolite;

00:02:41.812 --> 00:02:45.800
e gjitha e njëjtë në esencë
dhe e ruajtur nëpër tru.

00:02:45.800 --> 00:02:49.868
Rezultatet e Milner dhanë jo vetëm idetë
e para mbi dallimin, tanimë të njohur,

00:02:49.868 --> 00:02:52.536
në mes të kujtesës afat-shkurtër 
dhe afat-gjatë,

00:02:52.536 --> 00:02:56.125
por po ashtu tregouan se secila
përdor regjione të ndryshme truri.

00:02:56.125 --> 00:02:59.369
Ne e dimë se formimi i kujtesës
përfshin disa hapa.

00:02:59.369 --> 00:03:04.834
Pasi të dhënat ndjesore të jenë 
regjistruar nga neuronet në korteks,

00:03:04.834 --> 00:03:06.742
udhëtojnë në hipokampus,

00:03:06.742 --> 00:03:12.066
ku proteina të veçanta punojnë për të 
përforcuar lidhjet kortikale sinaptike.

00:03:12.066 --> 00:03:13.749
Nëse eksperienca ka qenë mjaft
e fortë,

00:03:13.749 --> 00:03:16.682
apo e kujtojmë periodikisht
në ditët e para,

00:03:16.682 --> 00:03:22.147
hipokampusi e transferon kujtimin
në korteks për ruajtje të përhershme.

00:03:22.147 --> 00:03:25.371
Mendja e H.M mund të formonte
përshtypjet e para,

00:03:25.371 --> 00:03:29.325
por pa një hipokampus që bën
konsolidimin e kujtimit

00:03:29.325 --> 00:03:33.361
ato shkatërroheshin,
si një mesazh i shkruar në rërë.

00:03:33.361 --> 00:03:36.565
Por kjo s'ishte veçoria e vetme që
Milner gjeti.

00:03:36.565 --> 00:03:41.194
Në një eksperiment, tashmë të famshëm,
ajo kërkoi nga H.M. të vizatoje yllin

00:03:41.194 --> 00:03:45.753
në hapësirën e ngushtë mes
vijave të dy yjeve

00:03:45.753 --> 00:03:49.373
përderisa ai mund të shihte vetëm
letrën e lapsin përmes pasqyrës.

00:03:49.373 --> 00:03:52.490
Si kushdo që bën një detyrë
aq të veshtirë për herë te parë,

00:03:52.490 --> 00:03:54.297
ai e bëri shume keq.

00:03:54.297 --> 00:03:57.685
Por për çudi, u përmirësua gjatë
përpjekjeve të përsëritura,

00:03:57.685 --> 00:04:01.151
edhe pse nuk kishte kujtesë 
për përpjekjet e mëparshme.

00:04:01.151 --> 00:04:04.664
Qendrat e tij motorike, të pavetëdijshme,
kujtonin çfarë mendja e tij harronte.

00:04:08.177 --> 00:04:11.690
Çfarë Milner zbuloi ishte se kujtesa
deklarative: emrat, datat, faktet

00:04:11.690 --> 00:04:17.256
ishte ndryshe nga ajo procedurale;
ngasja e biçikletës apo këndimi i emrit.

00:04:17.256 --> 00:04:19.500
Tani e dimë që kujtesa procedurale

00:04:19.500 --> 00:04:22.852
mbështet më shumë në basal ganglia
dhe cerebellum,

00:04:22.852 --> 00:04:26.117
struktura që nuk ishin prekur në trurin 
e H.M.

00:04:26.117 --> 00:04:29.556
Dallimi në mes të "të dish diçka" dhe 
të dish "si të bësh diçka"

00:04:29.556 --> 00:04:32.960
që nga ajo kohë, ka përforcuar 
hulumtimet e kujtesës. 


00:04:32.960 --> 00:04:38.152
H.M vdiq në moshën 82 vjeçare,
pas një jete të qetë në shtëpi përkujdesi.

00:04:38.152 --> 00:04:42.556
Përgjatë vitesh, ai ishte ekzaminuar nga
më shumë se 100 neuroshkencëtarë,

00:04:42.556 --> 00:04:45.750
duke e bërë atë mendjen më të
studiuar në histori.

00:04:45.750 --> 00:04:48.915
Pas vdekjes, truri i tij ishte skanuar
e ruajtur

00:04:48.915 --> 00:04:52.356
para se te pritej në mbi 2000
pjesë të veçanta

00:04:52.356 --> 00:04:57.624
dhe fotografuar për të formuar një hartë 
digjitale në nivel neuronesh individuale,

00:04:57.624 --> 00:05:02.017
e gjitha gjatë një transmetimi direkt
të ndjekur nga 400,000 njerëz.

00:05:02.017 --> 00:05:04.684
Edhe pse H.M kaloi jetën e tij
duke harruar,

00:05:04.684 --> 00:05:07.602
ai dhe kontributi i tij mbi kuptimin 
tonë për kujtesën

00:05:07.602 --> 00:05:10.013
do të kujtohet nëpër gjenerata.