Return to Video

Bize kedileri sevdiren bir hastalık mı? - Jaap de Roode

  • 0:07 - 0:10
    Kedi sevme hastalığı diye bir şey var mı,
  • 0:10 - 0:12
    sen de hastalardan biri misin?
  • 0:12 - 0:14
    Belki de evet,
  • 0:14 - 0:16
    sandığından daha büyük ihtimalle.
  • 0:16 - 0:18
    Toksoplazma'dan bahsediyoruz.
  • 0:18 - 0:22
    Toksoplazma Gondii'den
    kaynaklanan hastalık.
  • 0:22 - 0:27
    Toxo da tüm parazitler gibi
    konağı sömürerek yaşar.
  • 0:27 - 0:30
    Çoğalmak için konağına ihtiyacı vardır.
  • 0:30 - 0:35
    Toxo teşkilatı bunun için bir plan yapar.
  • 0:35 - 0:36
    Kediler,
  • 0:36 - 0:38
    onların kemirgen avları,
  • 0:38 - 0:41
    kuş ve memeliler,
  • 0:41 - 0:43
    hatta insanlar bile plana dâhildir.
  • 0:43 - 0:48
    Hastalığın tarihi Antik Mısır'a uzanıyor.
  • 0:48 - 0:51
    Mumyalarda örnekler bulduk.
  • 0:51 - 0:54
    Bugün dünya nüfusunun üçte biri hasta
  • 0:54 - 0:57
    ve çoğu asla bilmeyecek.
  • 0:57 - 1:01
    Semptomlar sağlıklı insanlarda
    kendini tamamen göstermez.
  • 1:01 - 1:04
    Halsiz ve nezle gibi olurlar.
  • 1:04 - 1:07
    Bunlar sadece fiziksel semptomlardır.
  • 1:07 - 1:10
    Toksoplazma aynı zamanda
    beynimize yerleşip
  • 1:10 - 1:14
    olayların arkasındaki
    hareketlerimizi etkiler.
  • 1:14 - 1:18
    Hadi sebebini anlamak için
    parazitin hayat döngüsüne bakalım.
  • 1:19 - 1:23
    Parazit, herhangi bir
    konakta çoğalabilirken
  • 1:23 - 1:27
    sadece kedinin bağırsağında eşeyli ürer.
  • 1:27 - 1:32
    Oosit denen yavrular
    kedinin dışkısıyla çıkar.
  • 1:32 - 1:36
    Bir kediden yüz milyon oosit çıkabilir.
  • 1:36 - 1:41
    Mesela, bir fare yanlışlıkla onu yutarsa,
  • 1:41 - 1:45
    farenin dokularını istila eder
    ve doku kistleri oluşturur.
  • 1:45 - 1:48
    Kedi fareyi yediğindeyse
  • 1:48 - 1:51
    doku kistleri aktifleşip
    yavruları bırakarak
  • 1:51 - 1:54
    oositlere yeni eşler yapar.
  • 1:54 - 1:56
    Böylece döngü tamamlanır.
  • 1:56 - 1:58
    Ama bir sorun var.
  • 2:00 - 2:01
    Fare, kedi döngüyü
    tamamlasın istemez.
  • 2:01 - 2:05
    Toksoplazmanın buna bir çözümü var.
  • 2:05 - 2:10
    Parazitler beyaz kan hücrelerini
    istila edip beyne giderler
  • 2:10 - 2:14
    ve doğuştan gelen yırtıcılardan
    kaçınma istemini geçersiz gösterirler.
  • 2:14 - 2:19
    Hastalanmış kemirgenler pervasızlaşır
    ve tepki süreleri artar.
  • 2:19 - 2:24
    En garibi ise, aslında kedigillerin
    dışkısına ilgi duymalarıdır.
  • 2:24 - 2:28
    Bu da kedilerle yollarının
    çakışma ihtimalini arttırır
  • 2:28 - 2:31
    ve parazitin hayat döngüsünü
    tamamlamasını sağlar.
  • 2:31 - 2:34
    Peki parazitler bunu nasıl başarır?
  • 2:34 - 2:39
    Mekanizma tam olarak bilinmese de,
    toxo yenilik arayan bir beyin
  • 2:39 - 2:43
    nörotransmiteri olan dopamini
    arttıran bir davranış sergiliyor.
  • 2:44 - 2:49
    Bu yüzden, toxoların
    nörotransmiteri kullanıp
  • 2:49 - 2:52
    kimyasal sinyallerle
    duygularımızı değiştirdiğini düşünüyoruz.
  • 2:52 - 2:53
    Sonuç?
  • 2:53 - 2:55
    Ölümcül cazibe.
  • 2:55 - 2:59
    Bu parazitlerden etkilenen hayvanlar
    sadece fareler değildir.
  • 2:59 - 3:03
    Toxolar insanlarda ve
    tüm diğer konaklarda yaygındır.
  • 3:04 - 3:09
    Mesela yanlışlıkla
    kirli sulardan oosit kapabiliriz
  • 3:09 - 3:11
    ya da yıkanmamış yiyeceklerden
  • 3:11 - 3:13
    ya da kumda oynarken,
  • 3:13 - 3:15
    kum kabını temizlerken de olabilir.
  • 3:15 - 3:21
    Hamilelere 'kedi kumlarını değiştirmeyin'
    denilmesinin sebebi budur.
  • 3:21 - 3:24
    Toxo çok ciddi
    doğum sorunlarına yol açabilir.
  • 3:24 - 3:27
    Az pişmiş et yediğimizde de
  • 3:27 - 3:30
    diğer hayvanlardan oosit bulaşabilir.
  • 3:31 - 3:34
    O toxo da zihnimizde karmaşa çıkarabilir.
  • 3:34 - 3:38
    Çalışmalar toxo ile şizofreninin,
  • 3:38 - 3:40
    bipolar bozukluğun,
  • 3:40 - 3:42
    obsesifliğin
  • 3:42 - 3:44
    ve agresifliğin ilgisini kanıtlamıştır.
  • 3:44 - 3:47
    Toxo reaksiyonları yavaşlatır
    ve konsantrasyonu bozar.
  • 3:47 - 3:52
    Toxolu bir insanın
    trafik kazası yapma ihtimali,
  • 3:52 - 3:56
    normal birinden üç kat daha fazladır.
  • 3:57 - 4:02
    Öyleyse toxo bu manipülasyon stratejisini,
  • 4:02 - 4:05
    kedilerin bizi
    avlayabilmesi için mi yapıyor
  • 4:06 - 4:09
    ya da beyinlerimiz
    bir kemirgeninki kadar basit mi ki
  • 4:09 - 4:15
    aynı nörolojik numarayla kandırılıyoruz?
  • 4:15 - 4:21
    Toxo bir çok insanın kedileri sevmesi
    ve sahiplenmesinin sebebi mi?
  • 4:21 - 4:24
    Tamam, jüri hâlâ çözümsüz.
  • 4:24 - 4:27
    Bazı yeni çalışmalar
    bu fikirle çelişiyor.
  • 4:27 - 4:31
    Ne olursa olsun, toxo dünyanın
    en başarılı paraziti olmada,
  • 4:31 - 4:34
    insanlardan çok yararlandı.
  • 4:34 - 4:38
    Kedileri soframıza ya da
    yatağımıza misafir eden
  • 4:38 - 4:40
    sadece iyi niyetimiz değil.
  • 4:40 - 4:43
    Artan hayvancılık ve şehirleşme
    yeni kemirgenler çekerek
  • 4:43 - 4:45
    milyarlarca yeni konak sağlıyor.
  • 4:45 - 4:49
    Belki siz ve kediniz de buna dâhilsiniz!
Title:
Bize kedileri sevdiren bir hastalık mı? - Jaap de Roode
Description:

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/is-there-a-disease-that-makes-us-love-cats-jaap-de-roode

Bugün, dünyanın üçte biri toksoplazma denen bir hastalığa sahip — ve çoğu asla bilmeyecek. Bu parazit tüm konaklarda çoğalabilirken sadece kedilerin bağırsaklarında eşeyli üreyebilmektedir. Hastalık, birçok insanın kedileri sevmesinin ve sahiplenmesinin sebebi olabilir mi? Jaap de Roode toksoplazma hakkında bilmemiz gerekenleri bize anlatıyor.
Ders Jaap de Roode tarafından, animasyon Anton Bogaty tarafından hazırlanmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:06

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.