A nosa enfermiza obsesión coas decisións

Enfrontámonos a unha infinita cadea de decisións, que nos levan a sentir ansiedade, culpa e picadas de inseguridade de se estaremos tomando as equivocadas. A filósofa Renata Salecl pregunta: poden estar as nosas decisións persoais distraéndonos de algo máis importante -o noso poder de pensar no social? Un chamamento atrevido para deixar de tomar tan en serio decisións personais e centrarnos nas decisións que adoptamos colectivamente.

Cando me estaba preparando
para esta charla,

fun buscar un par de citas

para compartir convosco.

Boas noticias: atopei tres

que me gustaron moito.

A primeira, de Samuel Johnson, quen dixo,

“Cando tomes unha decisión na túa vida

non esquezas vivir”

Despois Esquilo, que nos lembraba que

“A felicidade é unha elección

que require esforzo”.

A terceira é unha de Groucho Marx:

“Non escollería pertencer

a un club que me admitise como membro”.

E agora, malas novas:

non souben cal destas citas

elixir para ensinárvolas.

A ansiedade doce da elección

Nos tempos actuais
de capitalismo postindustrial,

A elección, xunto coa liberdade individual

e a idea de persoa feita a si mesma

elevouse ata un ideal.

Agora, xunto con iso, tamén cremos

no progreso indefinido.

Pero o lado escuro desta ideoloxía

foi o aumento da ansiedade,

da culpa,

de sentirnos inadecuados,

do sentimento de estar fracasando
nas nosas eleccións.

Tristemente, esta ideoloxía
da escolla individual

evitou que pensásemos
sobre cambios sociais.

Parece ser que esta ideoloxía
foi en realidade

moi eficaz calmándonos

como pensadores políticos e sociais.

En vez de facer críticas sociais

dedicámonos cada vez máis
a autocriticarnos,

ás veces ata o punto
da nosa propia destrución.

Como é posible
que esa ideoloxía da elección

sexa aínda tan poderosa,

incluso entre a xente que non

ten tanto entre o que elixir?

Como é posible que ata a xente que é pobre

aínda se identifica coa idea de elección,

o tipo de idea racional de escoller

que aceptamos?

Agora, a ideoloxía de poder elixir
é moi exitosa

en canto a abrirnos un espazo para pensar

sobre un futuro imaxinario.

Deixádeme poñervos un exemplo.

A miña amiga Manya,

cando era estudante
da Universidade de California,

estaba gañando cartos

traballando para un vendedor de coches.

Cando Manya se atopaba co típico cliente,

falaba con el

sobre o seu estilo de vida,

cantos cartos quería gastar,

cantos fillos ten,

para que precisa o coche?

Habitualmente chegaban
a unha boa conclusión

de cal sería o coche perfecto

Antes de que o cliente
de Manya marchase para casa

e lle dese voltas a isto,

ela dicíalle:

“O coche que vas comprar é perfecto,

pero nuns anos,

cando os teus fillos
estean xa fóra da casa,

cando teñas algo máis de cartos,

esoutro coche será ideal.

Pero o que estás comprando está ben”

Deste xeito, a maior parte
da clientela de Manya

que volveu ao día seguinte

comprou o outro coche,

o coche que non precisaban,

o coche que custaba demasiados cartos.

Manya tivo tanto éxito vendendo coches

que axiña pasou a vender avións.

(Risas)

E saber tanto da psicoloxía da xente

prepararouna moi ben
para o seu traballo actual:

psicanalista.

E por que eran os clientes de Manya
tan irracionais?

O éxito de Manya debíase a que era capaz

de xerar nas súas cabezas a imaxe

dun futuro idealizado,

unha imaxe deles mesmos

cando son moito máis exitosos, libres,

E para eles, escoller esoutro coche

era como achegarse a ese ideal

no que Manya xa os vía.

Poucas veces facemos eleccións
completamente racionais.

As eleccións están influenciadas
polo noso subconsciente,

pola nosa comunidade.

Acaso non decidimos a miúdo

pensando no que van dicir os demais

sobre a nosa elección?

Tamén estamos escollendo

fixándonos no que o resto escolle.

Ademais pensamos en
cal é a elección socialmente aceptada.

Por isto, nós en realidade

incluso despois de ter escollido,

por exemplo comprar un coche,

lemos sen parar recensións sobre coches,

como se aínda quixéramos convencernos

de que tomamos a mellor decisión.

As eleccións crean ansiedade.

Están unidas co risco, coa perda.

Son moi imprevisibles.

Por culpa disto,

a xente ten máis e máis problemas

por non escoller nada.

Non hai moito, estaba
na recepción dunha voda,

e coñecín a unha fermosa rapaza que

inmediatamente comezou a falar
da ansiedade que lle producía elixir.

Díxome: “preciso un mes

para decidir que poñerme”

E engadiu:
“Durante semanas estiven buscando

en que hotel quedarme esta noite.

E agora teño que elixir
un doador de esperma”.

(Risas)

Mireina con asombro.

Un doador de esperma? Cal é a présa?

Díxome: “cumpro 40 a finais de ano,

e ata agora escollín moi mal
os homes da miña vida.”

As eleccións, ao supoñer risco,

provocan ansiedade.

Xa o famoso

filósofo danés Soren Kierkegaard

sinalou que a ansiedade

está conectada coa posibilidade
da posibilidade.

Hoxe pensamos
que podemos previr os riscos.

Temos interminables análises de mercado,

proxeccións de futuras ganancias.

Incluso co mercado,
que se move arredor do azar,

da aleatoriedade, pensamos
que podemos predicir racionalmente

cara a onde vai.
A casualidade

estase realmente convertendo
en algo traumático.

O ano pasado,
o meu amigo Bernard Hartcourt,

organizou un evento
na Universidade de Chicago,

un congreso sobre a idea do azar.

El e mais eu compartiamos panel,

e xusto antes de ler
as nosas comunicacións

-ningún sabía nada sobre
a charla do outro-

decidimos tomar a probabilidade en serio.

Así que informamos ao público

de que o que ían escoitar

ía ser unha comunicación ao azar,

unha mestura de dous documentos

sen saber que estaba escribindo o outro.

Demos a conferencia deste xeito.

Bernard leu o seu primeiro parágrafo,

eu lin o meu primeiro,

Bernard leu o seu segundo,

eu lin o segundo meu

e así ata rematar a comunicación.

Sorprenderavos

que a maior parte da audiencia

non creu que o que acaban de escoitar

eran textos aleatorios.

Non podían crer que

falando dende a posición de autoridade

como dous profesores que eramos,

fóramos tomar a casualidade en serio.

Pensaron que tiñamos preparados
os documentos xuntos

e que só estabamos finxindo.

Vivimos en tempos de moita información,

macrodatos,

un montón de coñecemento
sobre o interior dos nosos corpos.

Decodificamos o noso xenoma.

Sabemos máis ca nunca sobre o cerebro.

Pero sorprendentemente, cada vez máis

facemos caso omiso deste coñecemento.

A ignorancia e a negación van en aumento.

Con respecto á crise económica actual,

Pensamos que imos espertar de novo

e todo vai estar coma antes,

e que non é necesario
ningún cambio político ou social.

En canto á crise ecolóxica,

pensamos que agora non fai falla
facer nada,

ou que outros teñen que actuar
antes ca nós.

Ou incluso cando xa se produce
unha crise ecolóxica,

coma a catástrofe de Fukushima,

a miúdo atopamos que a xente
que vive nesa contorna,

coa graos de información semellantes,

a metade deles preocúpanse pola radiación

e a outra metade ignóraa.

Os psicanalistas saben moi ben

que as persoas,
sorprendentemente, non teñen

paixón polo coñecemento,

senón pola ignorancia.

E que significa isto?

Poñamos que nos estamos enfrontando

a unha enfermidade
que pon en perigo a nosa vida.

Moita xente non quere sabelo.

Prefiren negar a enfermidade,

polo que non é prudente informalos

se non preguntan.

Sorprendentemente,
os estudos mostran que ás veces

a xente que nega a súa enfermidade

vive máis cós que escollen
de forma razoada

o mellor tratamento.

Esta ignorancia, con todo,

non axuda moito no nivel social.

Cando ignoramos
cara a onde nos diriximos,

pódese causar moito dano social.

Ademais de enfrontarnos á ignorancia,

hoxe en día tamén nos enfrontamos

a unha especie de evidencia.

Foi un filósofo francés,

Louis Althusser quen sinalou

que a ideoloxía funciona dun modo

que crea un veo de evidencia.

Antes de facer calquera crítica social,

é necesario que levantemos ese veo

e pensemos detidamente un pouco distinto.

Se volvemos a esta ideoloxía

da elección individual, racional,

que a miúdo aceptamos,

cómpre precisamente aquí

levantar esa evidencia

e pensar un pouco dunha forma distinta.

Considero que moitas veces a cuestión é

por que seguimos a aceptar a idea
do home feito a si mesmo

na que se baseou o capitalismo
dende os seus comezos?

Por que pensamos que somos
ata tal punto donos

das nosas vidas que podemos racionalmente

tomar as mellores decisións,

sen aceptar perdas nin riscos?

Para min, é moi chocante ver
as veces a xente moi pobre,

por exemplo, que non apoia a idea

de que aos ricos
cómpre cobrarlles máis impostos.

A miúdo aquí aínda se identifican

cunha especie de mentalidade de lotería.

Vale, ao mellor non pensan
que o van conseguir eles no futuro,

pero se cadra pensan:

o meu fillo podería converterse
no próximo BIll Gates.

E quen quere que o seu propio fillo
pague máis impostos?

Ou, outra pregunta para min tamén é,

por que os que non teñen seguro de saúde

non defenden a sanidade pública?

Ás veces non o fan,

outra vez identificándose
coa idea de escoller,

pero eles non teñen nada
entre o que escoller.

Unha frase célebre de Margaret Thatcher di

que non hai sociedade.

A sociedade non existe, só os individuos

e as súas familias.

Tristemente, esta ideoloxía
aínda funciona moi ben,

e é a razón pola que os pobres poden

sentir vergoña da súa pobreza.

Sentímonos culpables continuamente de

non estarmos a adoptar
as eleccións adecuadas,

e por iso non triunfamos.

Preocúpanos non ser abondo bos.

Por iso traballamos moi duro,

moitas horas no traballo

e o mesmo número
de horas refacéndonos a nos mesmos.

Cando estamos ansiosos
polas nosas eleccións,

ás veces renunciamos
ao noso poder de elección.

Identificámonos co gurú

que nos di que facer,

co terapeuta de autoaxuda,

ou seguimos a un líder totalitario

que semella non ter dúbidas
á hora de elixir,

que parece saber.

A miúdo a xente pregúntame,

“Que aprendiches cando
estudaches elección?

Aprendín unha mensaxe moi importante.

Ao pensar nas miñas opcións,

deixei de tomar demasiado en serio,
como algo persoal, as decisións.

Primeiro, decateime
de que moitas eleccións que fago

non son racionais.

Están ligadas ao meu subconsciente,

ao que creo que os demais escollen,

ou a que opción é a que promove
a sociedade.

Tamén defendo a idea

de que deberiamos ir máis alá

de pensar en eleccións individuais,

de que é importante volver pensar
nas eleccións sociais,

porque esta ideoloxía
das eleccións individuais amansounos.

En realidade evitou que pensásemos
no cambio social.

Pasamos moito tempo
elixindo cousas para nós mesmos

e apenas reflexionamos

sobre as decisións comunais
que podemos tomar.

Non debemos esquecer que elixir

está sempre conectado co cambio.

Podemos facer cambios individuais,

pero podemos facer cambios sociais.

Podemos escoller ter máis lobos.

Podemos elixir cambiar
o noso medio ambiente

para ter máis abellas.

Podemos escoller ter
axencias de cualificación diferentes

Podemos escoller controlar as corporacións

en vez de permitir
elas nos controlen a nós.

Temos a oportunidade de facer cambios.

Comecei cunha cita de Samuel Johnson,

que dixo que cando tomamos
unha decisión na nosa vida,

non deberíamos esquecer vivir.

Finalmente, como vedes,

tiven a oportunidade

de escoller entre as tres citas

coas que quixen comezar a miña charla.

Tiven elección,

igual que como nacións, como persoas,

tamén temos opcións para repensar

en que tipo de sociedade
queremos vivir no futuro.

Moitas grazas.

(Aplausos)