Return to Video

İngilizce nereden geliyor? - Claire Bowern

  • 0:06 - 0:11
    İngilizce hakkında konuştuğumuzda
    onu tek bir dilmiş gibi düşünüyoruz.
  • 0:11 - 0:15
    Peki dünya etrafında düzinelerce
    ülkede konuşulan lehçelerin
  • 0:15 - 0:19
    kendi aralarında ya da Chaucer'in
    yazılarındaki ortak noktası ne?
  • 0:19 - 0:23
    Herhangi biri Beowulf'ta geçen ilginç
    sözcüklerle nasıl ilişkili?
  • 0:23 - 0:27
    Yanıt, çoğu dil gibi İngilizce'nin de
    nesiller boyu süregelen
  • 0:27 - 0:31
    büyük değişikliklerle
    evrim geçirmiş olmasıdır.
  • 0:31 - 0:33
    Bu değişiklikleri çözerek
  • 0:33 - 0:36
    günümüzden antik kökene doğru
  • 0:36 - 0:38
    dilin izini sürebiliriz.
  • 0:38 - 0:41
    Modern İngilizce, Latinceden türeyen
  • 0:41 - 0:43
    Fransızca ve İspanyolca
    gibi romen dilleri ile
  • 0:43 - 0:45
    birçok benzer sözcük
    paylaşmasına rağmen,
  • 0:45 - 0:48
    bu sözcüklerin çoğu
    başlangıçta İngilizce'de yoktu.
  • 0:48 - 0:52
    İşin aslı, 1066 yılında
    İngiltere'nin Norman'lar tarafından
  • 0:52 - 0:55
    istila edilmesiyle birlikte
    İngilizce'ye girmeye başladılar.
  • 0:55 - 0:58
    Fransızca konuşan Normanlar
    İngiltere'yi fethettiğinde
  • 0:58 - 1:00
    ve yönetici sınıf olduğunda
  • 1:00 - 1:02
    konuşmalarını da yanlarında getirdiler.
  • 1:02 - 1:05
    Önceden orada konuşulan İngilizce'ye,
  • 1:05 - 1:08
    Fransızca ve Latince çok miktarda
    sözcük eklediler.
  • 1:08 - 1:11
    Eklemelerden önceki dile
    biz bugün Eski İngilizce diyoruz.
  • 1:11 - 1:13
    O dil, Beowulf'un diliydi.
  • 1:13 - 1:16
    Muhtemelen çok tanıdık gelmese de,
  • 1:16 - 1:20
    eğer biraz Almanca
    biliyorsanız fark edersiniz.
  • 1:20 - 1:24
    Bunun nedeni, Eski İngilizce'nin
    Cermen dil ailesinden olmasıdır.
  • 1:24 - 1:27
    Britanya adalarına
    ilk olarak 5. ve 6. yüzyılda
  • 1:27 - 1:31
    Anglolar, Saksonlar ve
    Jütler tarafından getirilmiştir.
  • 1:31 - 1:36
    Konuştukları Cermen ağzı
    Anglo-Sakson olarak bilinirdi.
  • 1:36 - 1:39
    Vikingli istilacılar
    8. yüzyıldan 11. yüzyıla kadar
  • 1:39 - 1:43
    bu karışıma Eski Norse dilinden de
    çok sayıda sözcük katmıştır.
  • 1:43 - 1:45
    Fransızca, Latince, Eski Norse dili ve
  • 1:45 - 1:48
    daha başka dillerden alınan
    onca sözcüğün altında
  • 1:48 - 1:52
    çağdaş İngilizce'nin köklerini
    görmek zor olabilir.
  • 1:52 - 1:54
    Fakat dilbilgisi yapısına,
  • 1:54 - 1:58
    ses değişimlerinin desenine ve
    kimi çekirdek sözcüklere odaklanarak,
  • 1:58 - 2:01
    karşılaştırmalı dilbilimden
    yardım alabiliriz.
  • 2:01 - 2:04
    Örneğin, 6. yüzyıldan sonra
  • 2:04 - 2:09
    "p" ile başlayan Almanca kelimeler
    sistemli olarak "pf" sesine değişirken,
  • 2:09 - 2:13
    bunların Eski İngilizce'deki eşleri "p"
    sesini değişmeden korumuştur.
  • 2:13 - 2:17
    Diğer bir ayrım da, İsveççe'deki
    "sk" sesine sahip kelimelerin
  • 2:17 - 2:20
    İngilizce'de "sh" olarak
    kullanılır olmasıdır.
  • 2:20 - 2:23
    Hala bazı "sk" içeren
    İngilizce kelimeler var:
  • 2:23 - 2:25
    "skirt" ya da "skull" gibi.
  • 2:25 - 2:29
    Ancak bunlar "sk" - "sh"
    değişiminden sonra gelen
  • 2:29 - 2:32
    Eski Norse dilinden alınmıştır.
  • 2:32 - 2:34
    Bu örnekler bize şunu gösteriyor:
  • 2:34 - 2:38
    Çeşitli Romen dillerinin
    Latince'den türemesi gibi,
  • 2:38 - 2:42
    İngilizce, İsveççe, Almanca
    ve pek çok başka dil de
  • 2:42 - 2:46
    kendi ortak ataları olan ve
    Proto-Cermen adı verilen,
  • 2:46 - 2:49
    M.Ö. 500'lerde konuşulmuş
    bir dilden türemiştir.
  • 2:49 - 2:52
    Bu tarihsel dil hiç yazıya dökülmemiş
    olduğundan, onu ancak
  • 2:52 - 2:56
    kendisinden türeyen dilleri
    karşılaştırarak tekrar kurabiliriz.
  • 2:56 - 2:59
    Bu da değişikliklerin tutarlılığı
    sayesinde mümkündür.
  • 2:59 - 3:03
    Aynı süreci kullanarak
    bir adım daha geriye gidebilir
  • 3:03 - 3:08
    ve Proto-Cermen dilinin kaynağı olan,
    yaklaşık 6000 yıl önce
  • 3:08 - 3:12
    şimdiki Ukrayna ve Rusya'da kalan
    Karadeniz bozkırlarında konuşulmuş
  • 3:12 - 3:17
    Proto-Hint-Avrupa dilinin
    izini bile sürebiliriz.
  • 3:17 - 3:21
    Bu dil, Hint-Avrupa ailesinin
    yeniden yapılandırılan atası olup,
  • 3:21 - 3:25
    tarih boyunca Avrupa'da ve ayrıca
    Asya'nın güneyi ile batısının
  • 3:25 - 3:29
    büyük bölümünde konuşulmuş
    neredeyse tüm dilleri kapsar.
  • 3:29 - 3:31
    Ayrıca biraz daha uğraştırmasına rağmen
  • 3:31 - 3:35
    farklı Hint-Avrupa kollarında da
    birbiriyle ilişkili kelimeler
  • 3:35 - 3:40
    arasında aynı sistematik benzerlikleri
    ya da eşleşmeleri bulabiliriz.
  • 3:40 - 3:42
    İngilizce ve Latince'yi
    karşılaştırdığımızda,
  • 3:42 - 3:46
    Latince'de "d" harfi ile başlayan
    sözcüklerin İngilizce'de "t",
  • 3:46 - 3:50
    "p" ile başlayanların ise "f" ile
    başladığını görüyoruz.
  • 3:50 - 3:54
    İngilizce'nin daha uzak akrabalarından
    bazıları Hintçe'yi, Farsça'yı
  • 3:54 - 3:58
    ve şimdiki Britanya'dan
    çıkan Keltçe'yi içeriyor.
  • 3:58 - 4:03
    Proto-Hint-Avrupa dilinin kendisi de
    daha antik bir dilden türemiştir.
  • 4:03 - 4:07
    Ancak ne yazık ki, tarihsel
    ve arkeolojik bulgular
  • 4:07 - 4:10
    bizim ancak bu kadar
    geri gitmemizi sağlayabiliyor.
  • 4:10 - 4:12
    Çoğu gizem ulaşılamayacak
    kadar geride kalmış.
  • 4:12 - 4:16
    Örneğin, diğer büyük dil aileleri
    ile Hint-Avrupa dil ailesi arasında
  • 4:16 - 4:18
    bir bağlantı olup olmadığı ve
  • 4:18 - 4:23
    o gelmeden önce Avrupa'da
    konuşulan dillerin doğası gibi.
  • 4:23 - 4:25
    Elimizdeki heyecan verici gerçek şu ki,
  • 4:25 - 4:30
    dünyanın dört bir yanındaki çoğu birbirini
    anlamayan yaklaşık 3 milyar insan,
  • 4:30 - 4:36
    aslında 6000 yıllık tarih boyunca
    biçimlenmiş aynı sözcükleri kullanıyor.
Title:
İngilizce nereden geliyor? - Claire Bowern
Speaker:
Claire Bowern
Description:

Dersin tamamı: http://ed.ted.com/lessons/where-did-english-come-from-claire-bowern

İngilizce hakkında konuştuğumuzda genellikle onun tek bir dil olduğunu düşünürüz. Fakat dünya etrafındaki düzinelerce ülkede konuşulan lehçelerin birbirleri arasındaki veya Chaucer'in yazılarındaki ortak noktaları ne? Claire Bowern İngilizce'nin nasıl evrim geçirdiğini göstererek kökenden günümüze dilin izin sürdü.

Ders: Claire Bowern, Animasyon: Patrick Smith
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:54

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.