Sen na granicy | Maja Zawierzeniec | TEDxWarsawWomen

Wykładowca akademicki, przede wszystkim meksykanistka. Aktualnie zajmuje się kapitałem kreatywnym Meksyku oraz współzależnością między przemocą a współczesną, najnowszą sztuką meksykańską. Od 2009 r. organizuje spotkania młodych artystów meksykańskich México Joven na całym świecie. Zawodowo interesuje się także relacjami kulturowo-biznesowymi Chiny-Ameryka Łacińska, nowymi technologiami w edukacji, metodyką nauczania języków obcych, zarządzaniem jakością w edukacji wyższej. Autorka amatorskich etiud filmowych w ramach grupy Dokumentarium.

Na TEDxWarsawWomen 2013 mówiła o życiu na granicy kultur i języków oraz przekraczaniu granic społecznych i mentalnych na przykładzie ważnych kobiecych postaci meksykańskich.

[Maja Zawierzeniec: "Sen na granicy"]

“Leonora nie jest poetką,

jest spacerującym wierszem,

który nagle otwiera parasol,

który niespodziewanie zmienia się w ptaka,

który nagle zmienia się w rybę

i znika".

Tak o Leonorze Carrington,

artystce meksykańskiej
brytyjskiego pochodzenia,

wyraził się jeden z jej przyjaciół.

Leonora żyła na granicy różnych światów:

kulturowych, językowych, mentalnych.

Właśnie o tym dzisiaj chciałabym mówić.

O granicach,

granicach i snach,

snach na granicy i granicach snu.

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat

miałam okazję ponad dziesięć razy

odwiedzić Meksykańskie Stany Zjednoczone.

Od roku 2001, kiedy miała miejsce
moja pierwsza wizyta,

Meksyk stał się moją mentalną ojczyzną.

Czuję się tam bardzo dobrze
i odczuwam pewien rodzaj magii,

której nie czuję
w, pięknej skądinąd, Europie.

Dodatkowo, ze względu
na specyfikę swojej pracy,

a także ze względu na swoją osobowość,

od lat czuję się też
na granicy różnych światów:

akademickiego, studenckiego,

formalnego, nieformalnego,

biznesowego i kulturowego.

Granica zwykła kojarzyć się
z czymś negatywnym,

z przebywaniem na stresującej,
niebezpiecznej krawędzi.

Ale granica jest także czymś innym:

kiedy znajdujemy się
na brzegu jakiejś przestrzeni,

może pozwolić nam
"przeskoczyć" na inną przestrzeń,

poznać nowe terytoria.

Kiedy stabilnie stoimy

na jakiejkolwiek innej przestrzeni,

ciężko jest "przeskoczyć"
na nową przestrzeń.

Uważam też, że próba przekraczania granic

jest bardziej użyteczna
w życiu osobistym niż zawodowym,

ponieważ pozwala nam spojrzeć

z niestandardowych,
innych punktów widzenia

na pewne sytuacje,

oraz z mniejszym lękiem
znaleźć się w sytuacjach,

w których przekraczamy
naszą strefę komfortu.

Taka przygraniczność
pozwala zmienić perspektywę.

Granic może być wiele:

możemy mieć granice fizyczne, językowe,

kulturowe, intelektualne,

możemy mieć granice mentalne.

O tych granicach w kontekście meksykańskim

chciałabym teraz wspomnieć.

Kiedy myślimy o Meksyku i o granicy,

przed oczyma staje nam pogranicze

między Meksykiem, a Stanami Zjednoczonymi,

obszar, który w mediach przedstawiany jest

jako strefa niebezpieczna,
niszcząca, pełna przemocy.

Ale ta granica ma swoje drugie oblicze:

jest to miejsce
bogatej wymiany kulturowej,

wymiany społecznej.

Jest to miejsce symbiozy społecznej:

jest bardzo wiele osób i rodzin,

które codziennie tę granicę
przekraczają i wzbogacają.

Dodatkowo wielu Meksykanów
mieszkających w Polsce,

albo Polaków odwiedzających Meksyk

mówiło mi, że mimo dużej odległości

geograficznej, fizycznej
między naszymi państwami,

mamy wiele cech wspólnych - mentalnie.

To wszystko uczy nas, że granice fizyczne

mogą być złudne.

Jeżeli chodzi o granice
językowe, kulturowe,

intuicyjnie czujemy, że każdy nowy język

to klucz do poznania nowej kultury.

Ale ja uważam, że język
jest czymś o wiele więcej:

pozwala nam kreować rzeczywistość,

kształtować świat, który nas otacza.

O tym chciałabym opowiedzieć
na przykładzie postaci Malinche.

Malinche, doña Marina albo Malintzin

była towarzyszką życia
i tłumaczką Hernána Cortésa,

który w XVI wieku podbił Meksyk.

Jako bardzo młoda dziewczyna
została sprzedana

przez swoją matkę, po śmierci ojca, Majom.

Sama pochodziła z grupy Nahua.

Nauczyła się zatem drugiego,
ważnego języka meksykańskiego.

Znalazła się wśród kilkunastu branek,

które, przybywający do wybrzeży Meksyku,

Cortés otrzymał w prezencie.

Od oficjalnego,
pierwszego tłumacza Hernána Cortésa,

nauczyła się hiszpańskiego.

Malinche bywa uznawana
za postać kontrowersyjną w Meksyku,

ponieważ czasami
uważa się ją za zdrajczynię narodu.

Ja uważam, że w kontekście
społecznym, historycznym,

w którym przyszło jej żyć,

nie jest to do końca
stwierdzenie prawidłowe.

Co więcej, moglibyśmy też przypuszczać,

że dzięki jej pośrednictwu podbój Meksyku

przebiegł w sposób mniej krwawy.

Właśnie ta postać Malinche,

kobiety, która żyła w wieku XVI,

uczy nas, że język
to nie tylko "drzwi do kultury",

ale również możliwość
kształtowania rzeczywistości,

a co za tym idzie,
bardziej świadomego uczestniczenia

w życiu społecznym.

Jeżeli chodzi o granice intelektualne,

chciałabym opowiedzieć
o nich na przykładzie

Sor Juany Inés de la Cruz.

Siostra Juana Inés była
meksykańską poetką okresu baroku.

Wstąpiła do zakonu,
ponieważ życie zakonne,

trochę bardziej
niż inne konteksty społeczne

XVII-wiecznego Meksyku,

pozwalało na nabywanie wiedzy.

A Sor Juana była "cudownym dzieckiem",

które już od najmłodszych lat
interesowało się poznaniem,

zdobywaniem nowych wiadomości
i samorozwojem.

Sor Juana Inés de la Cruz
słynęła z tego, że mówiła,

że uczyć możemy się w każdej sytuacji.

Z jej ust wyszło również
inne ciekawe zdanie:

"Arystoteles napisałby więcej,
gdyby tylko nauczył się gotować".

Właśnie ta postać uczy nas,

że granice intelektualne
również możemy przekraczać.

Ostatnia granica, chyba najtrudniejsza:

granica mentalna, psychiczna.

Tutaj naszą przewodniczką
będzie Rosario Castellanos,

pisarka meksykańska,

która zajmowała się między innymi
tematyką ludności rdzennej.

Dodatkowo była członkiem
korpusu dyplomatycznego Meksyku,

między innymi
była ambasadorem w Izraelu.

W jej sztuce teatralnej
"El eterno femenino"

do meksykańskiego salonu piękności
przybywa komiwojażer,

który regularnie właścicielce
oferuje nowinki techniczne.

Tym razem chodzi o specjalną "wpinkę"
do suszarki do włosów,

takiej dużej, dawnego typu.

Co ma na celu ten wynalazek?

Ma na celu zajęcie głowy,

dosłownie i w przenośni,

odwiedzającym salon klientkom.

Niektóre z nich zjawiają się tam
kilka razy w tygodniu.

Siedząc pod suszarką nudzą się,

a nuda, jak wiemy, może prowadzić

do niebezpiecznego społecznie zajęcia -

myślenia.

Ten nowy, wspaniały wynalazek
zostaje wypróbowany

na idealnej klientce:

młodej, nieświadomej niczego dziewczynie,

pełnej nadziei,
która wkrótce ma wyjść za mąż.

W tym meksykańskim salonie piękności

śni ona społecznie poprawny sen,

w którym z młodej, pełnej werwy osoby,

zmienia się w osobę sfrustrowaną,

smutną gospodynię domową.

Przykład sztuki
Rosario Castellanos uczy nas,

że granice mentalne możemy przekraczać,

a ironia pozwala rozbrajać

negatywne schematy społeczne,

z którymi często rośniemy.

Na granicach kulturowych,

językowych, mentalnych

żyły też trzy meksykańskie nie-Meksykanki,

trzy malarki surrealistyczne
pochodzenia europejskiego,

które w Meksyku tworzyły:

Alice Rahon, Remedios Varo
i Leonora Carrington.

Alice Rafon na swoich obrazach

łączy surrealizm francuski

z kolorytem ziemi meksykańskiej.

Siebie samą przedstawia
jako Alicję w krainie czarów,

czyli literacką postać,
która dryfowała pomiędzy światami.

W swoim malarstwie
oddaje też hołd Fridzie Kahlo,

to jest ten drugi obraz,
na którym przedstawia

swoją wizję meksykańskiego świata.

Ku poznaniu, ku nieznanemu,
dryfuje też Remedios Varo,

Hiszpanka z pochodzenia.

Na swoim obrazie
" W poszukiwaniu źródeł Orinoko"

przedstawia młodą kobietę
w niewielkiej łódce,

która płynie ku nieznanemu.

Możemy powiedzieć, że sama Remedios Varo

również była świadoma
życia, znajdowania się

na granicy różnych światów,

o czym świadczy
widoczny na planszy portret:

z jednej strony widzimy jej twarz,

łączność ze światem realnym, rzeczywistym,

z drugiej strony maskę,

która oznacza przynależność
do świata surrealistycznego,

do innego świata.

I ostatnia, bardzo interesująca postać:

Leonora Carrington,
z pochodzenia Brytyjka,

do której odnosił się pierwszy cytat.

Leonora Carrington
zmarła zaledwie dwa lata temu,

w wieku 94 lat w mieście Meksyk.

Na swoich obrazach pokazuje nam

łączność ze światem magii,

ze światem zwierząt, światem intuicji.

Na co dzień działam

w Polsko-Meksykańskim
Stowarzyszeniu Kulturalnym

Bocian&Nopal,

dzięki którego projektom
staramy się przybliżyć Meksyk Polakom,

jak również przekazać pewne rzeczy,

których uczą nas Meksykanie i Meksykanki,

które wymieniłam.

Tego, że język jest dla nas kluczem
do poznania innych kultur,

kształtowania rzeczywistości.

Tego, że granice intelektualne
możemy przekraczać

i że, de facto, ograniczamy się sami,

oraz że granice mentalne
i "wtyczki" społeczne,

które nieświadomie
wkłada nam społeczeństwo

do naszych własnych,
osobistych "suszarek",

można rozbroić ironią.

W życiu codziennym,
kiedy mówimy, że coś jest surrealistyczne,

myślimy, że jest nierealne,
trudne do zrealizowania.

Ale być może wolność
i przekraczanie granic

ma miejsce wówczas,

kiedy czujemy się bardziej swobodnie,

kiedy nic nas nie ogranicza.

Ma to miejsce kiedy śnimy.

Lawrence z Arabii powiedział kiedyś,

że ludzie śnią różnie.

Znaczna część osób śni pod osłoną nocy.

Budzą się i widzą, że sen przeminął.

Ale powiedział też, że są
takie niebezpieczne osoby,

które śnią z otwartymi oczami

w świetle dnia

i walczą o realizację swoich marzeń.

Życie jest snem - śnijmy świadomie.

Dziękuję.

(Brawa)