1
00:00:16,840 --> 00:00:20,572
[Maja Zawierzeniec: "Sen na granicy"]

2
00:00:24,709 --> 00:00:27,275
“Leonora nie jest poetką,

3
00:00:27,685 --> 00:00:30,175
jest spacerującym wierszem,

4
00:00:30,175 --> 00:00:32,661
który nagle otwiera parasol,

5
00:00:33,035 --> 00:00:35,953
który niespodziewanie zmienia się w ptaka,

6
00:00:35,953 --> 00:00:38,832
który nagle zmienia się w rybę

7
00:00:38,832 --> 00:00:40,428
i znika".

8
00:00:41,358 --> 00:00:44,257
Tak o Leonorze Carrington,

9
00:00:44,257 --> 00:00:47,439
artystce meksykańskiej
brytyjskiego pochodzenia,

10
00:00:47,439 --> 00:00:50,311
wyraził się jeden z jej przyjaciół.

11
00:00:51,211 --> 00:00:53,898
Leonora żyła na granicy różnych światów:

12
00:00:53,898 --> 00:00:57,584
kulturowych, językowych, mentalnych.

13
00:00:58,292 --> 00:01:01,224
Właśnie o tym dzisiaj chciałabym mówić.

14
00:01:01,643 --> 00:01:03,384
O granicach,

15
00:01:03,384 --> 00:01:05,485
granicach i snach,

16
00:01:05,485 --> 00:01:08,767
snach na granicy i granicach snu.

17
00:01:11,461 --> 00:01:14,541
Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat

18
00:01:14,541 --> 00:01:16,661
miałam okazję ponad dziesięć razy

19
00:01:16,661 --> 00:01:19,321
odwiedzić Meksykańskie Stany Zjednoczone.

20
00:01:19,321 --> 00:01:24,532
Od roku 2001, kiedy miała miejsce
moja pierwsza wizyta,

21
00:01:25,451 --> 00:01:29,441
Meksyk stał się moją mentalną ojczyzną.

22
00:01:29,441 --> 00:01:32,788
Czuję się tam bardzo dobrze
i odczuwam pewien rodzaj magii,

23
00:01:32,789 --> 00:01:36,539
której nie czuję
w, pięknej skądinąd, Europie.

24
00:01:37,602 --> 00:01:41,362
Dodatkowo, ze względu
na specyfikę swojej pracy,

25
00:01:41,812 --> 00:01:45,372
a także ze względu na swoją osobowość,

26
00:01:45,372 --> 00:01:49,415
od lat czuję się też
na granicy różnych światów:

27
00:01:49,415 --> 00:01:51,775
akademickiego, studenckiego,

28
00:01:51,775 --> 00:01:54,332
formalnego, nieformalnego,

29
00:01:54,332 --> 00:01:56,522
biznesowego i kulturowego.

30
00:01:58,152 --> 00:02:01,576
Granica zwykła kojarzyć się 
z czymś negatywnym,

31
00:02:01,576 --> 00:02:04,853
z przebywaniem na stresującej, 
niebezpiecznej krawędzi.

32
00:02:06,267 --> 00:02:09,347
Ale granica jest także czymś innym:

33
00:02:09,347 --> 00:02:12,366
kiedy znajdujemy się
na brzegu jakiejś przestrzeni,

34
00:02:12,366 --> 00:02:16,533
może pozwolić nam
"przeskoczyć" na inną przestrzeń,

35
00:02:16,533 --> 00:02:18,781
poznać nowe terytoria.

36
00:02:19,873 --> 00:02:22,584
Kiedy stabilnie stoimy

37
00:02:23,004 --> 00:02:25,425
na jakiejkolwiek innej przestrzeni,

38
00:02:25,425 --> 00:02:28,976
ciężko jest "przeskoczyć" 
na nową przestrzeń.

39
00:02:32,965 --> 00:02:37,845
Uważam też, że próba przekraczania granic

40
00:02:37,847 --> 00:02:43,437
jest bardziej użyteczna
w życiu osobistym niż zawodowym,

41
00:02:43,437 --> 00:02:45,521
ponieważ pozwala nam spojrzeć

42
00:02:45,521 --> 00:02:47,675
z niestandardowych,
innych punktów widzenia

43
00:02:47,675 --> 00:02:49,479
na pewne sytuacje,

44
00:02:50,210 --> 00:02:55,480
oraz z mniejszym lękiem 
znaleźć się w sytuacjach,

45
00:02:55,480 --> 00:02:58,770
w których przekraczamy 
naszą strefę komfortu.

46
00:03:00,941 --> 00:03:05,271
Taka przygraniczność
pozwala zmienić perspektywę.

47
00:03:06,520 --> 00:03:09,050
Granic może być wiele:

48
00:03:09,050 --> 00:03:13,139
możemy mieć granice fizyczne, językowe,

49
00:03:13,139 --> 00:03:16,508
kulturowe, intelektualne,

50
00:03:16,508 --> 00:03:18,898
możemy mieć granice mentalne.

51
00:03:19,418 --> 00:03:22,598
O tych granicach w kontekście meksykańskim

52
00:03:22,598 --> 00:03:24,739
chciałabym teraz wspomnieć.

53
00:03:27,720 --> 00:03:31,470
Kiedy myślimy o Meksyku i o granicy,

54
00:03:31,470 --> 00:03:34,020
przed oczyma staje nam pogranicze

55
00:03:34,020 --> 00:03:37,519
między Meksykiem, a Stanami Zjednoczonymi,

56
00:03:37,519 --> 00:03:41,336
obszar, który w mediach przedstawiany jest

57
00:03:41,336 --> 00:03:45,873
jako strefa niebezpieczna,
niszcząca, pełna przemocy.

58
00:03:48,336 --> 00:03:52,256
Ale ta granica ma swoje drugie oblicze:

59
00:03:52,889 --> 00:03:56,259
jest to miejsce
bogatej wymiany kulturowej,

60
00:03:56,259 --> 00:03:58,206
wymiany społecznej.

61
00:03:58,206 --> 00:04:01,446
Jest to miejsce symbiozy społecznej:

62
00:04:01,446 --> 00:04:03,877
jest bardzo wiele osób i rodzin,

63
00:04:03,877 --> 00:04:07,591
które codziennie tę granicę 
przekraczają i wzbogacają.

64
00:04:09,095 --> 00:04:12,335
Dodatkowo wielu Meksykanów
mieszkających w Polsce,

65
00:04:12,335 --> 00:04:14,055
albo Polaków odwiedzających Meksyk

66
00:04:14,055 --> 00:04:17,829
mówiło mi, że mimo dużej odległości

67
00:04:17,829 --> 00:04:20,923
geograficznej, fizycznej 
między naszymi państwami,

68
00:04:20,923 --> 00:04:24,358
mamy wiele cech wspólnych - mentalnie.

69
00:04:25,928 --> 00:04:28,948
To wszystko uczy nas, że granice fizyczne

70
00:04:28,948 --> 00:04:30,761
mogą być złudne.

71
00:04:33,966 --> 00:04:37,246
Jeżeli chodzi o granice 
językowe, kulturowe,

72
00:04:37,246 --> 00:04:40,800
intuicyjnie czujemy, że każdy nowy język

73
00:04:40,800 --> 00:04:43,981
to klucz do poznania nowej kultury.

74
00:04:44,636 --> 00:04:48,146
Ale ja uważam, że język
jest czymś o wiele więcej:

75
00:04:48,566 --> 00:04:51,418
pozwala nam kreować rzeczywistość,

76
00:04:51,418 --> 00:04:54,380
kształtować świat, który nas otacza.

77
00:04:55,320 --> 00:04:59,162
O tym chciałabym opowiedzieć 
na przykładzie postaci Malinche.

78
00:05:00,375 --> 00:05:03,965
Malinche, doña Marina albo Malintzin

79
00:05:03,965 --> 00:05:07,959
była towarzyszką życia
i tłumaczką Hernána Cortésa,

80
00:05:07,959 --> 00:05:10,877
który w XVI wieku podbił Meksyk.

81
00:05:11,491 --> 00:05:15,240
Jako bardzo młoda dziewczyna
została sprzedana

82
00:05:15,240 --> 00:05:19,010
przez swoją matkę, po śmierci ojca, Majom.

83
00:05:19,010 --> 00:05:21,658
Sama pochodziła z grupy Nahua.

84
00:05:21,658 --> 00:05:26,415
Nauczyła się zatem drugiego, 
ważnego języka meksykańskiego.

85
00:05:26,998 --> 00:05:29,058
Znalazła się wśród kilkunastu branek,

86
00:05:29,065 --> 00:05:32,066
które, przybywający do wybrzeży Meksyku,

87
00:05:32,066 --> 00:05:34,577
Cortés otrzymał w prezencie.

88
00:05:35,067 --> 00:05:38,070
Od oficjalnego,
pierwszego tłumacza Hernána Cortésa,

89
00:05:38,070 --> 00:05:40,667
nauczyła się hiszpańskiego.

90
00:05:42,217 --> 00:05:46,046
Malinche bywa uznawana
za postać kontrowersyjną w Meksyku,

91
00:05:46,046 --> 00:05:49,782
ponieważ czasami
uważa się ją za zdrajczynię narodu.

92
00:05:49,782 --> 00:05:53,542
Ja uważam, że w kontekście
społecznym, historycznym,

93
00:05:53,542 --> 00:05:55,982
w którym przyszło jej żyć,

94
00:05:55,982 --> 00:05:58,782
nie jest to do końca
stwierdzenie prawidłowe.

95
00:05:58,782 --> 00:06:00,848
Co więcej, moglibyśmy też przypuszczać,

96
00:06:00,848 --> 00:06:03,738
że dzięki jej pośrednictwu podbój Meksyku

97
00:06:03,738 --> 00:06:07,532
przebiegł w sposób mniej krwawy.

98
00:06:09,154 --> 00:06:11,410
Właśnie ta postać Malinche,

99
00:06:12,200 --> 00:06:14,306
kobiety, która żyła w wieku XVI,

100
00:06:14,306 --> 00:06:18,783
uczy nas, że język
to nie tylko "drzwi do kultury",

101
00:06:18,783 --> 00:06:21,514
ale również możliwość 
kształtowania rzeczywistości,

102
00:06:21,514 --> 00:06:24,675
a co za tym idzie,
bardziej świadomego uczestniczenia

103
00:06:24,675 --> 00:06:26,677
w życiu społecznym.

104
00:06:28,729 --> 00:06:30,589
Jeżeli chodzi o granice intelektualne,

105
00:06:30,589 --> 00:06:33,671
chciałabym opowiedzieć
o nich na przykładzie

106
00:06:33,671 --> 00:06:35,933
Sor Juany Inés de la Cruz.

107
00:06:35,933 --> 00:06:41,295
Siostra Juana Inés była 
meksykańską poetką okresu baroku.

108
00:06:42,649 --> 00:06:46,161
Wstąpiła do zakonu,
ponieważ życie zakonne,

109
00:06:46,161 --> 00:06:48,863
trochę bardziej 
niż inne konteksty społeczne

110
00:06:48,863 --> 00:06:51,074
XVII-wiecznego Meksyku,

111
00:06:51,074 --> 00:06:53,505
pozwalało na nabywanie wiedzy.

112
00:06:53,505 --> 00:06:56,088
A Sor Juana była "cudownym dzieckiem",

113
00:06:56,088 --> 00:07:00,059
które już od najmłodszych lat
interesowało się poznaniem,

114
00:07:00,059 --> 00:07:03,370
zdobywaniem nowych wiadomości
i samorozwojem.

115
00:07:04,672 --> 00:07:07,485
Sor Juana Inés de la Cruz
słynęła z tego, że mówiła,

116
00:07:07,485 --> 00:07:10,738
że uczyć możemy się w każdej sytuacji.

117
00:07:10,738 --> 00:07:14,611
Z jej ust wyszło również
inne ciekawe zdanie:

118
00:07:14,611 --> 00:07:18,706
"Arystoteles napisałby więcej,
gdyby tylko nauczył się gotować".

119
00:07:19,969 --> 00:07:22,130
Właśnie ta postać uczy nas,

120
00:07:22,130 --> 00:07:26,260
że granice intelektualne
również możemy przekraczać.

121
00:07:28,361 --> 00:07:30,697
Ostatnia granica, chyba najtrudniejsza:

122
00:07:30,697 --> 00:07:33,313
granica mentalna, psychiczna.

123
00:07:33,313 --> 00:07:37,429
Tutaj naszą przewodniczką
będzie Rosario Castellanos,

124
00:07:37,429 --> 00:07:39,344
pisarka meksykańska,

125
00:07:39,344 --> 00:07:43,999
która zajmowała się między innymi
tematyką ludności rdzennej.

126
00:07:43,999 --> 00:07:47,614
Dodatkowo była członkiem
korpusu dyplomatycznego Meksyku,

127
00:07:47,614 --> 00:07:51,179
między innymi
była ambasadorem w Izraelu.

128
00:07:52,489 --> 00:07:56,529
W jej sztuce teatralnej
"El eterno femenino"

129
00:07:57,084 --> 00:08:00,942
do meksykańskiego salonu piękności
przybywa komiwojażer,

130
00:08:00,942 --> 00:08:04,762
który regularnie właścicielce
oferuje nowinki techniczne.

131
00:08:05,819 --> 00:08:10,179
Tym razem chodzi o specjalną "wpinkę" 
do suszarki do włosów,

132
00:08:10,642 --> 00:08:13,242
takiej dużej, dawnego typu.

133
00:08:14,566 --> 00:08:16,482
Co ma na celu ten wynalazek?

134
00:08:16,482 --> 00:08:18,810
Ma na celu zajęcie głowy,

135
00:08:18,810 --> 00:08:20,408
dosłownie i w przenośni,

136
00:08:20,408 --> 00:08:23,076
odwiedzającym salon klientkom.

137
00:08:23,076 --> 00:08:28,089
Niektóre z nich zjawiają się tam
kilka razy w tygodniu.

138
00:08:28,089 --> 00:08:31,618
Siedząc pod suszarką nudzą się,

139
00:08:31,618 --> 00:08:33,478
a nuda, jak wiemy, może prowadzić

140
00:08:33,478 --> 00:08:36,498
do niebezpiecznego społecznie zajęcia -

141
00:08:36,498 --> 00:08:37,858
myślenia.

142
00:08:39,688 --> 00:08:42,669
Ten nowy, wspaniały wynalazek 
zostaje wypróbowany

143
00:08:42,669 --> 00:08:44,738
na idealnej klientce:

144
00:08:44,738 --> 00:08:47,283
młodej, nieświadomej niczego dziewczynie,

145
00:08:47,283 --> 00:08:50,528
pełnej nadziei,
która wkrótce ma wyjść za mąż.

146
00:08:50,528 --> 00:08:53,254
W tym meksykańskim salonie piękności

147
00:08:53,254 --> 00:08:56,064
śni ona społecznie poprawny sen,

148
00:08:56,574 --> 00:09:00,064
w którym z młodej, pełnej werwy osoby,

149
00:09:00,457 --> 00:09:03,621
zmienia się w osobę sfrustrowaną,

150
00:09:03,621 --> 00:09:06,325
smutną gospodynię domową.

151
00:09:07,825 --> 00:09:11,351
Przykład sztuki
Rosario Castellanos uczy nas,

152
00:09:11,351 --> 00:09:14,178
że granice mentalne możemy przekraczać,

153
00:09:14,179 --> 00:09:17,353
a ironia pozwala rozbrajać

154
00:09:17,353 --> 00:09:20,189
negatywne schematy społeczne,

155
00:09:20,189 --> 00:09:23,435
z którymi często rośniemy.

156
00:09:25,785 --> 00:09:28,347
Na granicach kulturowych,

157
00:09:28,347 --> 00:09:30,929
językowych, mentalnych

158
00:09:30,929 --> 00:09:35,481
żyły też trzy meksykańskie nie-Meksykanki,

159
00:09:36,206 --> 00:09:41,386
trzy malarki surrealistyczne
pochodzenia europejskiego,

160
00:09:41,386 --> 00:09:43,634
które w Meksyku tworzyły:

161
00:09:43,634 --> 00:09:48,572
Alice Rahon, Remedios Varo 
i Leonora Carrington.

162
00:09:51,033 --> 00:09:53,496
Alice Rafon na swoich obrazach

163
00:09:53,496 --> 00:09:56,520
łączy surrealizm francuski

164
00:09:56,520 --> 00:09:58,944
z kolorytem ziemi meksykańskiej.

165
00:09:59,404 --> 00:10:03,288
Siebie samą przedstawia 
jako Alicję w krainie czarów,

166
00:10:03,956 --> 00:10:08,816
czyli literacką postać, 
która dryfowała pomiędzy światami.

167
00:10:09,977 --> 00:10:13,961
W swoim malarstwie
oddaje też hołd Fridzie Kahlo,

168
00:10:13,961 --> 00:10:16,416
to jest ten drugi obraz,
na którym przedstawia

169
00:10:16,416 --> 00:10:20,201
swoją wizję meksykańskiego świata.

170
00:10:25,841 --> 00:10:30,906
Ku poznaniu, ku nieznanemu, 
dryfuje też Remedios Varo,

171
00:10:30,906 --> 00:10:33,063
Hiszpanka z pochodzenia.

172
00:10:34,216 --> 00:10:38,092
Na swoim obrazie 
" W poszukiwaniu źródeł Orinoko"

173
00:10:38,092 --> 00:10:41,645
przedstawia młodą kobietę
w niewielkiej łódce,

174
00:10:42,115 --> 00:10:44,398
która płynie ku nieznanemu.

175
00:10:45,448 --> 00:10:47,873
Możemy powiedzieć, że sama Remedios Varo

176
00:10:47,873 --> 00:10:51,015
również była świadoma
życia, znajdowania się

177
00:10:51,015 --> 00:10:53,097
na granicy różnych światów,

178
00:10:53,097 --> 00:10:57,119
o czym świadczy
widoczny na planszy portret:

179
00:10:57,119 --> 00:10:59,449
z jednej strony widzimy jej twarz,

180
00:10:59,449 --> 00:11:02,599
łączność ze światem realnym, rzeczywistym,

181
00:11:03,669 --> 00:11:06,029
z drugiej strony maskę,

182
00:11:06,689 --> 00:11:11,152
która oznacza przynależność
do świata surrealistycznego,

183
00:11:11,152 --> 00:11:13,085
do innego świata.

184
00:11:18,095 --> 00:11:20,800
I ostatnia, bardzo interesująca postać:

185
00:11:20,800 --> 00:11:23,389
Leonora Carrington,
z pochodzenia Brytyjka,

186
00:11:23,389 --> 00:11:26,888
do której odnosił się pierwszy cytat.

187
00:11:29,168 --> 00:11:32,624
Leonora Carrington 
zmarła zaledwie dwa lata temu,

188
00:11:32,624 --> 00:11:36,856
w wieku 94 lat w mieście Meksyk.

189
00:11:36,856 --> 00:11:39,479
Na swoich obrazach pokazuje nam

190
00:11:39,479 --> 00:11:41,562
łączność ze światem magii,

191
00:11:41,562 --> 00:11:46,107
ze światem zwierząt, światem intuicji.

192
00:11:53,933 --> 00:11:55,340
Na co dzień działam

193
00:11:55,340 --> 00:11:58,297
w Polsko-Meksykańskim
Stowarzyszeniu Kulturalnym

194
00:11:58,297 --> 00:12:00,354
Bocian&Nopal,

195
00:12:01,089 --> 00:12:05,639
dzięki którego projektom
staramy się przybliżyć Meksyk Polakom,

196
00:12:06,143 --> 00:12:08,444
jak również przekazać pewne rzeczy,

197
00:12:08,444 --> 00:12:11,678
których uczą nas Meksykanie i Meksykanki,

198
00:12:11,678 --> 00:12:13,532
które wymieniłam.

199
00:12:13,532 --> 00:12:17,816
Tego, że język jest dla nas kluczem 
do poznania innych kultur,

200
00:12:17,816 --> 00:12:20,438
kształtowania rzeczywistości.

201
00:12:20,438 --> 00:12:23,638
Tego, że granice intelektualne
możemy przekraczać

202
00:12:23,638 --> 00:12:26,662
i że, de facto, ograniczamy się sami,

203
00:12:26,662 --> 00:12:30,362
oraz że granice mentalne
i "wtyczki" społeczne,

204
00:12:30,362 --> 00:12:33,556
które nieświadomie
wkłada nam społeczeństwo

205
00:12:33,556 --> 00:12:36,750
do naszych własnych,
osobistych "suszarek",

206
00:12:36,750 --> 00:12:39,946
można rozbroić ironią.

207
00:12:41,696 --> 00:12:46,206
W życiu codziennym,
kiedy mówimy, że coś jest surrealistyczne,

208
00:12:46,206 --> 00:12:50,546
myślimy, że jest nierealne, 
trudne do zrealizowania.

209
00:12:52,908 --> 00:12:57,006
Ale być może wolność
i przekraczanie granic

210
00:12:57,006 --> 00:12:59,004
ma miejsce wówczas,

211
00:12:59,004 --> 00:13:01,474
kiedy czujemy się bardziej swobodnie,

212
00:13:01,474 --> 00:13:03,808
kiedy nic nas nie ogranicza.

213
00:13:04,938 --> 00:13:07,718
Ma to miejsce kiedy śnimy.

214
00:13:10,326 --> 00:13:12,250
Lawrence z Arabii powiedział kiedyś,

215
00:13:12,250 --> 00:13:14,800
że ludzie śnią różnie.

216
00:13:16,940 --> 00:13:21,000
Znaczna część osób śni pod osłoną nocy.

217
00:13:21,000 --> 00:13:25,294
Budzą się i widzą, że sen przeminął.

218
00:13:26,912 --> 00:13:30,402
Ale powiedział też, że są
takie niebezpieczne osoby,

219
00:13:30,402 --> 00:13:33,242
które śnią z otwartymi oczami

220
00:13:33,242 --> 00:13:34,779
w świetle dnia

221
00:13:34,779 --> 00:13:38,089
i walczą o realizację swoich marzeń.

222
00:13:39,705 --> 00:13:42,485
Życie jest snem - śnijmy świadomie.

223
00:13:42,485 --> 00:13:43,872
Dziękuję.

224
00:13:43,872 --> 00:13:46,582
(Brawa)