Bilinçli olmak nasıl bir şeydir?

"Bilinçli olmamızın varoluşumuzun en temel öğelerinden biri olduğunu" ve de "Onun hakkında fazla bildiğimiz bir şey omadığını,.... aynı zamanda da evrendeki en gizem dolu olaylardan biri olduğunu " söylüyor David Chalmers. Kafamızın içinde oynayan görüntüler hakkında düşünebilmemiz için birkaç yolu da paylaşıyor.

Şu anda

kafanızın içinde oynayan bir film var.

Bu mükemmel derecede "çok yönlü"
işleyen bir film.

Şu anda gördüğünüz ve duyduğunuz her şey

üç boyutlu görüntü ve muhteşem
bir ses düzenine sahip.

Ama bu sadece bir başlangıç.

Ayrıca bu filmde koku, tat ve dokunma
duyuları da mevcut.

Vücudunuzdaki tüm duyular mevcut.

Acı, açlık ve orgazm.

Ayrıca duygular da,

öfke ve mutluluk.

Anılarınız mevcut, çocukluğunuzdan kalma
unutamadığınız sahneler gibi.

Tüm geçmişinizi gösteriyor.

Bilincinizden geçen düşüncelerde
sürekli sesli bir

anlatım hali bulunmaktadır.

Bu filmin merkezinde siz varsınız,

tüm bunları direkt olarak yaşıyorsunuz.

Bu film sizin bilinç akışınız,

zihninizin ve dünyanın geri kalanı için

bir tecrübe kaynağı.

İnsan varoluşunun
en temel ilkelerinden birini

sahip olduğumuz bilinç oluşturur.

Hepimiz birer bilince sahibiz.

Hepimizin zihninde oynayan bir film var

Sende, sende ve sende.

Direkt olarak bundan daha fazlasını bilmiyoruz.

En azından kendi bilincim hakkında
birşeyler biliyorum.

Sizlerin bilinçli olup olmadığı konusunda
bir şey söyleyemem.

Bilinçli olmak aynı zamanda hayatı
yaşamaya değer kılar.

Eğer bilinçli değilsek, yaşamımızdaki
hiçbir şeyin

ne anlamı ne de değeri vardır.

Aynı zamanda, evrendeki

en gizemli olaydır.

Neden bilinçliyiz?

Neden zihnimizde oynayan görüntüler var?

Neden tüm bu girdileri işleyen

ve daha sonra da onları faaliyete geçiren

ve zihninde oynayan görüntüler olmayan

robotlar gibi değiliz?

Şimdilik bu soruların cevabını

kimse bilmiyor.

Ben bilinç olayının bilimle bağdaştırılmasını

öneriyorum, bazı radikal fikirlere ihtiyaç
olabilir.

Bazıları "Bilinç Biliminin" olamayacağını

söylüyor.

Bilim, doğası gereği nesneldir.

Bilinç ise doğası gereği, özneldir.

Bu yüzden asla bir "bilinç bilimi" olamaz.

20. yüzyılın genelinde bu görüş hakim oldu.

Psikiyatristler davranışı objektif olarak inceledi,

Nörobilimciler ise beyni objektif olarak inceledi,

ancak kimse bilinçten bahsetmedi.

Hatta 30 yıl önce TED faaliyete geçtiğinde bile

bilinç üzerine yapılmış çok az

bilimsel çalışma vardı.

Ancak 20 yıl kadar önce

her şey değişmeye başladı.

Francis Crick gibi nörobilimciler ve

Roger Penrose gibi fizik bilimciler

bilimin, bilinç için atağa geçmesinin

şimdi, tam vakti olduğunu belirttiler.

Ve o zamandan beri, bilinç üzerindeki

bilimsel araştırmalarda

ani bir filizlenme ve artış var.

Ve bu çalışmalar bir harika,
gerçekten iyi.

Fakat bu zamana kadar belli başlı

sınırlandırmalar olmuş.

Son yıllarda

"Bilinç bilimi"nin merkezi çalışmaları
korelasyonların

araştırılması şeklinde olmuş.

Beynin bellirli kısımlarıyla,
belli bilinç durumları

arasındaki korelasyonlar şeklinde.

Bu tür çalışmanın bir benzerini

bir kaç dakika önce Nancy Kanwisher'in

muhteşem sunumunda bizzat gördük.

Şimdi daha iyi anlıyoruz, örneğin;

beynimizin çeşitli bölgeleriyle

bilincimizde oluşan deneyimler,
şekilleri görmek,

veya acıyı hissetmek

veya mutluluğu hissetmek,
eş güdümlü olarak çalışıyor.

Ancak bu hala bir korelasyonlar bilimidir.

Açıklamalar bilimi değildir.

Bu beyin bölgelerinin,
belirli bilinç deneyimleri

ile ilişkili olduğunu biliyoruz.

Ancak neden öyle olduğu
konusunda bir fikrimiz yok.

Bunu şöyle söyle söylerek
izah etmek istiyorum;

Nörobilimin yapmış olduğu bu tür bir çalışma,

beynin belirli kısımlarının nasıl işlediği

ve nasıl bir ilişki gösterdiği

gibi bilinç konusundaki
açıklanmasını istediğimiz soruların

cevabını vermektedir.

Fakat, bir bakıma bunlar
çözülmesi kolay problemler.

Fakat nörobilimcilere hak vermek gerekir,

Bilince dayalı problemlerin çözülmesi
oldukça zordur.

Fakat bu, konunun merkezinde yatan
esas gizemini koruyan

şeye hitap etmemektedir:

Neden beyindeki bunca fiziksel işlem

bilincimizle doğru orantılı
olarak işlemek zorundadır?

Neden zihnimizde bu görüntüler mevcut?

Şu anda bu konuda fikir yürütebileceğimiz
bir dayanak yok.

Ve sizler şunu söyleyebilirsiniz,

Nörobilimcilere bir kaç yıl daha
zaman tanıyalım.

Bunun, trafik sıkışlığı, kasırgalar ve

hayat gibi gelişmekte olan

yeni bir problem olduğu anlaşılacaktır.

Bildik olayların ortaya çıkması tüm bu

olayları oluşturan hal ve davranışların
bir sonucudur,

trafik sıkışıklığı nasıl
bir seyir takip eder,

bir kasırga nasıl oluşur,

canlı bir organizma nasıl ürer,

uyum sağlar ve de
metabolizması nasıl işler.

Tüm bu sorular amacı ortaya
koymaya yöneliktir.

Tüm bunları, insan beyninin
ortaya çıkan olguları olan

bazı davranışlarını ve

fonksiyonlarını açıklamak için

insan beynine uygulayabilirsiniz.

Nasıl yürürüz, nasıl konuşuruz,
nasıl satranç oynarız,

tüm bu sorular davranışla alakalıdır.

Fakat sıra bilince geldiğinde,

davranış hakkındaki sorular

kolay problemler arasında sayılmaktadır.

Zor bir problem söz konusu olduğunda,

Esas soru, neden

tüm bu davranış şekilleri

kişiye özel tecrübeleri de
beraberinde getirmektedir?

İşte tam burada olayların
ortaya çıkışındaki

standart paradigma etkisi
söz konusudur,

Nörobilimin standart paradigmalarının bile

şimdiye kadar, söyleyebileceği
pek birşey bulunmamaktadır.

Ben şu anda özünde
bilimsel bir materyalistim.

Bilinçle ilgili başarılı olacak
bilimsel bir teorinin

olmasını istiyorum.

Ve uzun süredir, başımı

duvarlara vurup,

tümüyle fizik kurallarıyla uyumlu bir

bilinç teorisi

bulmaya çalışıyordum.

Fakat nihayetinde

bazı sistematik nedenlerden ötürü bunun
işe yaramadığı sonucuna vardım.

Bu uzun hikaye,

ancak ana düşünce yalnızca,
fiziksel ve beyin temelli

indirgemeci açıklamalardan,

bir sistemin işleyişine,
yapısına, dinamiklerine

ve beraberinde getirdiği

davranışlara ilişkin

hikayelerden ne anladığınıza bağlıdır.

kolay problemleri çözmek
için mükemmel bir fikir —

nasıl davranırız, işlevleri nasıl yerine
getiririz gibi problemler —

ancak konu kişisel deneyime geldiğinde-

Neden sanki içimizde oynayan
bir şey varmış hissi oluşur? —

bu esasen yeni bir şey,

beraberinde bir çok soru ile.

Sanırım içinden çıkılmaz bir durumla
karşı karşıyayız.

Elimizde mükemmel bir yorumlama zinciri var,

ki bu, alışageldiğimiz gibi, fiziğin kimyayı,

kimyanın biyolojiyi,

biyolojinin psikolojinin belli alanlarını
yorumlamasıyla oluşmuştur.

Fakat bilinç

bu duruma uymuyor gibi görünüyor.

Diğer taraftan, bilinçli olduğumuza dair

veriler var.

Fakat şu da var ki, bunu

dünyanın bilimsel görüşüne nasıl
uydurabiliriz bilmiyoruz.

O nedenle sanırım bilinç şu anda

bir tür anormallik,

ki bunu

dünya görüşümüzle bağdaştırmamız gerek,
ancak henüz nasıl olacak bilmiyoruz.

Bu tür bir anormallikle karşılaşıldığında,

bazı radikal fikirlere ihtiyaç duyulabilir,

ve bence bilimsel olarak

bilinç sorununun

üstesinden gelmeden
önce doğal olarak başta çılgınca

gelebilecek bir ya da iki fikre ihtiyacımız olabilir.

Şu anda bu çılgın fikirlerin

nasıl olabileceğiyle ilgili bir kaç aday var.

Bugün bizimle burada beraber olan,
arkadaşım Dan Dennet'in bir tane bulunmakta.

Çılgın fikri ise bilinçle ilgili

zor problemlerin bulunmadığı.

Bütün içimizdeki kişiye özel görüntü fikrinin

bir tür illüzyon ya da kafa karışıklığından
ibaret olduğuna dair düşüncesi.

Aslında tek yapmamız gereken şey

amaca yönelik işlevleri ve de
beyin davranışlarını açıklamak

ve böylece izah edilmesi gereken her şeyi

aydınlatmış olacağız.

Arkadaşıma kolay gelsin diyorum.

Bu keşfedilmesi gereken türden

radikal bir fikir,

eğer tamamen bilinç konusunda

beyin temelli indirgemeci bir teorinin
olmasını istiyorsanız tabi.

Aynı zamanda, benim için
ve diğer insanlar için

bu türden bir görüş tatmin edecek derecedeki

bilince dayalı verileri

reddetmeye oldukça yakındır.

Bu nedenle farklı bir istikamete yöneliyorum.

Kalan sürede,

iki çılgın fikri daha
keşfetmek istiyorum,

gelecek vaad edebileceğini
düşündüğüm bir kaç fikir.

İlk çılgın fikir

bilincin temel birşey olduğuyla ilgili.

Fizikçiler bazen evreni bazı noktalardan
ele alıyorlar,

örneğin, temel yapı taşları olarak:

uzay, zaman ve kütle.

Tüm bunları idare eden yerçekimi
kanunu ya da kuantum mekaniği gibi

temel yasaların doğrulunu
kabul ediyorlar.

Bu temel özellikler ve kanunlar

belli bir şeye dayanarak açıklanmamıştır.

Bunun yerine, bilim adamları bunu
temel oluşum olarak ele aldılar

ve siz de dünyayı bunun üzerine inşa ettiniz.

Şimdilerde, temel yapıtaşları listesi
giderek büyümekte.

19. yüzyılda, Maxwell

elektromanyetikle ilgili olayların
var olan temel prensiplere

dayanılarak açıklanamayacağını
farketti —

uzay, zaman, kütle, Newton yasaları gibi —

bu nedenle Maxwell elektromanyentizm

yasaralarının doğruluğunu kabul etti

ve elektrik yükünün varlığını

bu yasaları yöneten

bir yapı taşı olarak ele aldı.

Bence bilinç konusunda
vardığımız nokta

budur.

Eğer bilinci var olan

temel prensipler yönünden açıklayamazsınız,

uzay, zaman, kütle, elektrik yükleri gibi —

öyleyse mantıksal olarak, listeyi genişletmelisiniz.

Yapılacak en doğal şey

bilincin kendisini doğayı oluşturan

temel bir yapı taşı olarak ele almak olacaktır.

Bu, bununla hemen bilim yapabilirsiniz demek değil.

Bu sadece onun yolunu açmaktadır.

Yapmamız gereken şey,

bilinci idare eden temel prensipleri,

bilinci diğer temel öğelerle

(uzay, zaman, kütle, fiziksel süreç gibi)

birleştiren kuralları incelemek gerekir.

Fizikçiler bazen

tişörtlerimizin önüne yazılabilecek kadar basit

temel prensiblerin olmasını istediğimizi söylüyorlar.

Öyle sanıyorum ki, bilinçle içinde bulunduğumuz

durumda işte böyle birşey.

Tişörtlerimizin önüne yazdırabileceğimiz kadar

basit olacak temel prensipler istiyoruz.

Bu kuralların henüz ne olduğunu bilmiyoruz,

ancak bu da peşinde olduğumuz şey zaten.

İkinci çılgın fikir ise

bilimin evrensel olabileceği konusunda.

Her sistemin belli bir derece bilinci

olması muhtemel.

Bu görüş topyekun ruhçuluk
(panpsychism) olarak adlandırılıyor:

Pan hepsi için psych ise akıl için kullanılmıştır,

her sistemin bir bilinci vardır,

sadece insanların, köpeklerin,
farelerin, sineklerin değil,

Rob Knight'ın mikroplarının,

temel parçacıkların bile var.

Fotonlar bile belli bir dereceye kadar
bilinçlidir.

Bu düşünce fotonların zeki yada

düşünüyor olması ile ilgi değildir.

Bu bir fotonun sıkıntıdan patlaması

demek değil,

çünkü o zaman bu "Ah, her zaman
ışık hızında hareket ediyorum.

Hiç yavaşlayıp da bir gül koklayamadım."
türünden bir düşünce olurdu o zaman.

Fakat bu şekilde değil.

Belki de fotonların

biraz ham bir elemente, subjektif bir hissiyata

veya bilincin en ilkel haline sahip
olmasından kaynaklanan bir düşünce.

Bu size biraz ilginç gelebilir.

Yani, neden bir kimse böyle
çılgınca birşey düşünebilir?

Bilincin temel birşey olduğunu
söyleyen ilk çılgın fikirden

gelen birazcık motivasyon...

Eğer bilinç temelde var olan bir şey ise,
uzay, zaman ve kütle gibi,

o zaman, onun evrensel olabileceği de

söz konusu olabilir.

Ayrıca şunu da not düşmek gerekir,

fikir ne kadar mantığa aykırı da gelse,

insan aklının doğa ile var olabileceğini

düşünen, farklı kültürlerden insanlar

için daha az

mantıkdışı gelebilir.

Daha derin bir motivasyon
belki de en basit ve etkili yol olan

fikirden, yani fiziksel süreçle bilinci bağlayan

temel yasaların bulunmasının,

bilinci belli bir bilgiyle özdeştirmek

demek olduğu fikri.

Her nerede bir bilgi işlemi varsa,

orada bilinç de vardır.

Kompleks bilgi işleme süreci, insandaki gibi,

kompleks bilinci oluşturur.

Basit bilgi işleme süreci de

basit bilinci oluşturur.

Gerçek anlamda heyecan verici şey ise
son yıllarda

bir nörobilimci olan, Giulio Tononi'nin

bu tür bir teoriyi

matematiksel bir teoriyle ele alıp

büyük bir titizlikle geliştirmesi sonucu oldu.

Bilimsel entegrasyonu ölçen

matematiksel bir ölçüt kullandı,

fi olarak adlandırdığı bu şey,

bir sistemdeki

entegre edilmiş bilgi oranını ölçüyor.

Ve Fi ölçütünün bilinç konusunda da

işe yaracağını varsayıyor.

İnsan beyninde de,

inanılmaz derecede bilgi entegrasyonu,

yüksek ölçüde Fi,

ve de pek çok bilinç oluşumu görülür.

Bir farede, orta derecede bilgi entegrasyonu,

tabi ki yine de önemli ölçüde,

önemli oranda da bir bilinç oluşumu görülür.

Ancak iyice aşağılara indiğinizde

solucan, mikroplar, partiküller gibi,

Fi oranı düşmektedir.

Bilim entegrasyon oranı düşse bile

bu yine de sıfırdan farklıdır.

Tononi'nin teorisine göre,

Bilincin de sıfırdan farklı bir derecesi

olacağı kesindir.

Aslına bakılırsa, bilinçle alakalı temel bir kural

öne sürüyor: yüksek oranda Fi,
yüksek bilinç demek.

Şu anda, bu teori doğru mu değil mi bilmiyorum,

ancak, şimdilik bilinç biliminde

yol gösterici bir teori olabilir,

ve bütün bilimsel veri aralığını

entegre etmede kullanılıyor,

ve tişörtünüzün önüne yazabileceğiniz kadar

basit olan iyi bir özelliğe de sahip.

Son olarak diğer bir motivasyon,

topyekun ruhçuluğun bilinci

fiziksel dünyayla birleştirebileceği
düşüncesinden geliyor.

Fizikçiler ve filozoflar

fiziğin ilginç bir şekilde soyut olduğunu
gözlemlediler.

Fizik birkaç denklem sistemi kullanarak

gerçeğin yapısını açıklamaktadır,

ancak onun altında yatmakta olan gerçekliği

bize söyleyemez.

Stephen Hawking'in dediği gibi,

Ateşi denklemlerine ayıran nedir?

Topyekun ruhçuluk görüşüne göre,

Fizik denklemlerini kendi hallerine bırakabilirsiniz,

ancak aynı zamanda bilinç akışını

tarif ederken de kullanabilirsiniz.

Fiziğin tamamiyle yaptığı şey bu,

bilinç akışını açıklamak.

Bu görüşte, ateşi denklemlerine

ayıran bilinçtir.

Bu görüşe göre bilinç,
fizik dünyasının

dışında ekstra bir şeymiş

gibi hareket etmez.

O özünde oradadır.

Öyle sanıyorum ki, topyekun ruhçuluk görüşü

bizim doğayla olan ilişkimize yeni
bir bakış açısı getirebilecek

bir potensiyele sahip

ve ayrıca ciddi sosyal

ve etik sonuçlar da doğurabilir.

Bunlardan bazıları mantığa aykırı gelebilir.

Bilinci olan bir şeyi yememeliyim

diye düşünürdüm,

Bu nedenle vejeteryan olmalıyım.

Eğer bir topyekun ruhçuysanız
ve bu görüşü savunuyorsanız,

çok aç kalacaksınız demektir.

Ve sanırım bu konuda düşündüğünüzde,

düşüncelerinizin farklı bir boyut kazandığı aşikardır,

ahlaki amaçlar ve manevi beklentiler için

önemli olan,

bilinç için geçerli olmasa da,

bilinç karmaşıklığı ve derecesi için önemlidir.

Diğer sistemler için de bilinç

konusunda sorular sorulabilir,
bilgisayarlar gibi.

"Aşk" filmindeki yapay zeka sistemi

olan Samantha hakkında mesela?

Bilinci var mıdır acaba?

Eğer topyekun ruhçuluk görüşünü

ele alırsanız,

kesinlikle karmaşık bilgi işleme

ve entegre etme sistemi bulunmaktadır,

böylece cevap büyük ihtimalle evet,
bir bilinci var şeklinde.

Eğer bu doğruysa,
yapay zeka bilgisayar sistemlerini

geliştirme etikleri konusunda ve

bunları devre dışı bırakma etikleri

konusunda bazı ciddi problemler
ortaya çıkarabilir.

Sonuç olarak, bilinci

bütün bir grup olarak,

gezegenmiş gibi ele alan sorular sorabilirsiniz.

Kanada'nın kendine has bir bilinci var mıdır?

ya da daha yakın bir örnek,

entegre bir grupta,

bir TED konferansında bulunan seyirciler gibi,

şu an da kolektif olarak
bir TED bilinci mi yaşıyoruz?

Bu kolektif TED grubundaki

içsel görüntüler

kendi içimizde oynayan görüntülerden

farklı bir görüntü müdür acaba?

Bu sorunun cevabını bilmiyorum,

Ancak sanırım ciddiye alınılması gereken

türden bir soru.

Peki, yani bu topyekun ruhçuluk düşüncesi,

radikal bir düşünce

ve doğru olup olmadığını bilmiyorum.

Aslına bakılırsa ben

ilk söylediğim çılgın fikir konusuna,

yani bilincin temel birşey olduğu fikri konusuna
daha çok güveniyorum.

Evrensel olduğunu iddia eden,

ikinci fikirdense yani.

Yani, bu türden görüşler
beraberinde bir çok soru

ve de bir çok zorluk getirirler.

Küçük bilinç parçaları nasıl oluyor da
bir araya gelip

bildiğimiz ve de sevdiğimiz

kompleks bilincini

oluşturmaktadırlar?

Eğer bu soruları cevaplayabilirsek,

bu sayede sanırım ciddi bir bilinç teorisiyle

karşı karşıya gelebileceğiz.

Eğer veremezsek, belki de bilim ve felsefe

biliminde cevaplanması en zor sorulardan
birisi olacak.

Bunun bir gecede çözülmesini
bekleyemeyiz.

Fakat bunun eninde sonunda
anlaşılabileceğini düşünüyorum

Bilinci anlayabilmek, öyle sanıyorum ki,

evreni ve de kendimizi anlayabilmemizi

sağlayacak en önemli anahtar.

Belki de çılgınca ancak doğru bir fikir sayesinde
çözülmeyi bekliyor olabilir.

Teşekkür ederim.

(Alkış)