Historia zabójczych kolorów - J. V. Maranto
-
0:07 - 0:12W 1898 roku Maria
i Piotr Curie odkryli rad. -
0:12 - 0:14Ktoś uznał, że rad ma
właściwości uzdrawiające, -
0:14 - 0:16i zaczęto go dodawać do past do zębów,
-
0:16 - 0:17leków,
-
0:17 - 0:18wody
-
0:18 - 0:19i jedzenia.
-
0:19 - 0:20Rozjarzoną, świecącą zieleń
-
0:20 - 0:24wykorzystywano też do produkcji
kosmetyków i biżuterii. -
0:24 - 0:27Dopiero w połowie XX wieku okazało się,
-
0:27 - 0:30że szkodliwe efekty radu
jako radioaktywnego pierwiastka -
0:30 - 0:33przeważają jego korzyści wizualne.
-
0:33 - 0:36Niestety, rad nie jest jedynym barwnikiem,
-
0:36 - 0:39który z początku wydawał się
nieszkodliwy czy przydatny, -
0:39 - 0:41a okazał się zabójczy.
-
0:41 - 0:44To opłakane wyróżnienie dotyczy
trójki kolorów i barwników, -
0:44 - 0:47których długo używano
do kosmetyki i dekoracji: -
0:47 - 0:48biały,
-
0:48 - 0:49zielony
-
0:49 - 0:52i pomarańczowy.
-
0:52 - 0:54Nasza historia zaczyna się od białego.
-
0:54 - 0:56Już w IV wieku p.n.e.
-
0:56 - 1:00starożytni Grecy poddawali obróbce ołów,
aby uzyskać olśniewająco biały barwnik, -
1:00 - 1:01jaki znamy dzisiaj.
-
1:01 - 1:02Problem?
-
1:02 - 1:06Ludzki organizm bezpośrednio wchłania ołów
-
1:06 - 1:07i wprowadza go do krwi,
-
1:07 - 1:08tkanek miękkich
-
1:08 - 1:10i tkanek twardych.
-
1:10 - 1:12Raz dostawszy się do układu nerwowego,
-
1:12 - 1:15ołów naśladuje i zakłóca
prawidłowe funkcje wapnia, -
1:15 - 1:18co prowadzi do uszkodzeń,
począwszy od trudności w nauce, -
1:18 - 1:21a skończywszy na wysokim ciśnieniu krwi.
-
1:21 - 1:24Jednak praktyka korzystania
z tego toksycznego barwnika -
1:24 - 1:27trwała bardzo długo w wielu kulturach.
-
1:27 - 1:29Biel ołowiu była jedyną
przydatną alternatywą -
1:29 - 1:33dla białego oleju i farby
temperowej do XIX wieku. -
1:33 - 1:37Do robienia farby artyści
rozdrabniali blok ołowiu w pył, -
1:37 - 1:40narażając się na wysoce
toksyczne cząsteczki kurzu. -
1:40 - 1:44Hojne korzystanie z barwnika
prowadziło do tak zwanej "kolki malarza", -
1:44 - 1:47co dziś nazwalibyśmy zatruciem ołowiem.
-
1:47 - 1:51Po pracy z ołowiem artyści
uskarżali się na porażenia nerwowe, -
1:51 - 1:51przygnębienie,
-
1:51 - 1:52kaszel,
-
1:52 - 1:53powiększone siatkówki,
-
1:53 - 1:57a nawet ślepotę.
-
1:57 - 2:00Jednak gęstość, nieprzezroczystość
i ciepły odcień bieli ołowianej -
2:00 - 2:05były nieodparte dla artystów takich,
jak Vermeer, a później dla impresjonistów. -
2:05 - 2:06Jego blask był nieporównywalny,
-
2:06 - 2:12a barwnik szeroko stosowany,
dopóki nie został zakazany w latach 70. -
2:12 - 2:13Mimo że brzmi to wystarczająco źle,
-
2:13 - 2:17niebezpieczne skutki bieli
bledną wobec innego, -
2:17 - 2:18bardziej rozpowszechnionego barwnika,
-
2:18 - 2:20zieleni.
-
2:20 - 2:24Dwie syntetyczne zielenie zwane
zielenią Scheelego i zielenią paryską -
2:24 - 2:28po raz pierwszy wprowadzono w XVIII wieku.
-
2:28 - 2:30Były o wiele bardziej jaskrawe i krzykliwe
-
2:30 - 2:33niż stosunkowo mętne zielenie
z naturalnych barwników, -
2:33 - 2:36więc szybko stały się popularne jako farby
-
2:36 - 2:38i jako barwnik do tekstyliów,
-
2:38 - 2:39tapet,
-
2:39 - 2:39mydeł,
-
2:39 - 2:40dekoracji tortów,
-
2:40 - 2:41zabawek,
-
2:41 - 2:42słodyczy
-
2:42 - 2:44i odzieży.
-
2:44 - 2:46Zielone barwniki pochodziły
ze związku chemicznego, -
2:46 - 2:49wodoroarseninu miedzi.
-
2:49 - 2:51U ludzi, ekspozycja na arsen
-
2:51 - 2:54może uszkodzić komunikację
i funkcjonowanie komórek. -
2:54 - 2:56Wysoki poziom arsenu
był bezpośrednio związany -
2:56 - 2:59z nowotworami i chorobami serca.
-
2:59 - 3:03W rezultacie XVIII-wieczni robotnicy
fabryk tkanin często byli zatruci, -
3:03 - 3:07a kobiety w zielonych sukienkach
podobno mdlały -
3:07 - 3:10przez działanie arsenu na skórę.
-
3:10 - 3:13Podobno pluskwy unikały
zielonych pomieszczeń, -
3:13 - 3:17a nawet podejrzewano, że Napoleon
zmarł przez powolne zatrucie arsenem, -
3:17 - 3:21bo miał sypialnię
oklejoną zielonymi tapetami. -
3:21 - 3:24Silna toksyczność tych zieleni
pozostała tajemnicą do czasu, -
3:24 - 3:28gdy skład arsenu opublikowano w 1822 roku.
-
3:28 - 3:32Sto lat później znów go użyto,
jako środka owadobójczego. -
3:32 - 3:35Syntetyczna zieleń była pewnie
najgroźniejszym kolorem -
3:35 - 3:36w powszechnym użyciu,
-
3:36 - 3:40ale przynajmniej nie dzieliła
właściwości radu – radioaktywności. -
3:40 - 3:41Inny kolor - i owszem.
-
3:41 - 3:43Pomarańczowy.
-
3:43 - 3:47Przed II wojną światową
producenci naczyń ceramicznych -
3:47 - 3:50nagminnie używali tlenków uranu
do produkcji kolorowych glazur. -
3:50 - 3:53Związek ten tworzył cudowne
czerwienie i pomarańcze, -
3:53 - 3:55co było atrakcyjną cechą,
-
3:55 - 3:57gdyby nie emitowane promieniowanie.
-
3:57 - 4:00Oczywiście nikt nie wiedział
o promieniowaniu -
4:00 - 4:03aż do końca XIX wieku,
nie mówiąc już o wiązaniu go -
4:03 - 4:06z ryzykiem nowotworów,
które odkryliśmy wiele później. -
4:06 - 4:08Podczas II wojny światowej
-
4:08 - 4:13rząd USA skonfiskował cały uran
do produkcji bomb. -
4:13 - 4:18Jednak Komisja Energii Atomowej
rozluźniła te ograniczenia w 1959 roku, -
4:18 - 4:22a uszczuplone zasoby uranu zwróciła
fabrykom wyrobów ceramicznych i szkła. -
4:22 - 4:25Pomarańczowe naczynia robione
przez następne 10 lat -
4:25 - 4:29wciąż mogą mieć na powierzchni
niektóre niebezpieczne właściwości. -
4:29 - 4:33Zwłaszcza klasyczne naczynia
typu Fiesta wykazują radioaktywność. -
4:33 - 4:35Choć jej poziom jest na tyle niski,
-
4:35 - 4:39że naczynie na półce
oficjalnie nie grozi zdrowiu, -
4:39 - 4:42Agencja Ochrony Środowiska przestrzega
przed podawaniem w nich jedzenia. -
4:44 - 4:46Choć wciąż sporadycznie mamy problemy
-
4:46 - 4:48z syntetycznymi barwnikami spożywczymi,
-
4:48 - 4:53nauka pomogła nam usunąć
z życia niebezpieczne kolory
- Title:
- Historia zabójczych kolorów - J. V. Maranto
- Speaker:
- J. V. Maranto
- Description:
-
Obejrzyj całą lekcję: http://ed.ted.com/lessons/history-s-deadliest-colors-j-v-maranto
Zaraz po odkryciu radu ludzie zainspirowani jego emanującą światłem zielenią dodawali go do kosmetyków i biżuterii. Dopiero znacznie później okazało się, że szkodliwe efekty radu przeważają jego korzyści wizualne. Niestety, rad nie jest jedynym barwnikiem, który z początku wydawał się nieszkodliwy i użyteczny, a okazał się zabójczy. J. V. Maranto opowiada ze szczegółami historię zabójczych kolorów.
Lekcja: J.V. Maranto, animacja: Juan M. Urbina.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:14
Rysia Wand approved Polish subtitles for History's deadliest colors | ||
Rysia Wand accepted Polish subtitles for History's deadliest colors | ||
Rysia Wand edited Polish subtitles for History's deadliest colors | ||
Dorota Puchała edited Polish subtitles for History's deadliest colors | ||
Dorota Puchała edited Polish subtitles for History's deadliest colors |