0:00:07.455,0:00:11.936
W 1898 roku Maria[br]i Piotr Curie odkryli rad.

0:00:11.936,0:00:14.145
Ktoś uznał, że rad ma[br]właściwości uzdrawiające,

0:00:14.155,0:00:16.026
i zaczęto go dodawać do past do zębów,

0:00:16.026,0:00:16.727
leków,

0:00:16.727,0:00:17.568
wody

0:00:17.568,0:00:18.615
i jedzenia.

0:00:18.615,0:00:20.486
Rozjarzoną, świecącą zieleń

0:00:20.486,0:00:24.007
wykorzystywano też do produkcji[br]kosmetyków i biżuterii.

0:00:24.007,0:00:26.927
Dopiero w połowie XX wieku okazało się,

0:00:26.927,0:00:30.265
że szkodliwe efekty radu[br]jako radioaktywnego pierwiastka

0:00:30.265,0:00:32.956
przeważają jego korzyści wizualne.

0:00:32.956,0:00:35.876
Niestety, rad nie jest jedynym barwnikiem,

0:00:35.876,0:00:38.585
który z początku wydawał się[br]nieszkodliwy czy przydatny,

0:00:38.585,0:00:40.535
a okazał się zabójczy.

0:00:40.535,0:00:44.037
To opłakane wyróżnienie dotyczy [br]trójki kolorów i barwników,

0:00:44.037,0:00:47.465
których długo używano[br]do kosmetyki i dekoracji:

0:00:47.465,0:00:48.206
biały,

0:00:48.206,0:00:48.907
zielony

0:00:48.907,0:00:51.726
i pomarańczowy.

0:00:51.726,0:00:53.777
Nasza historia zaczyna się od białego.

0:00:53.777,0:00:56.167
Już w IV wieku p.n.e.

0:00:56.167,0:00:59.937
starożytni Grecy poddawali obróbce ołów,[br]aby uzyskać olśniewająco biały barwnik,

0:00:59.937,0:01:01.397
jaki znamy dzisiaj.

0:01:01.397,0:01:02.309
Problem?

0:01:02.309,0:01:05.938
Ludzki organizm bezpośrednio wchłania ołów

0:01:05.938,0:01:07.368
i wprowadza go do krwi,

0:01:07.368,0:01:08.217
tkanek miękkich

0:01:08.217,0:01:10.458
i tkanek twardych.

0:01:10.458,0:01:12.287
Raz dostawszy się do układu nerwowego,

0:01:12.287,0:01:14.997
ołów naśladuje i zakłóca[br]prawidłowe funkcje wapnia,

0:01:14.997,0:01:17.767
co prowadzi do uszkodzeń,[br]począwszy od trudności w nauce,

0:01:17.767,0:01:21.079
a skończywszy na wysokim ciśnieniu krwi.

0:01:21.079,0:01:23.678
Jednak praktyka korzystania[br]z tego toksycznego barwnika

0:01:23.678,0:01:26.670
trwała bardzo długo w wielu kulturach.

0:01:26.670,0:01:29.118
Biel ołowiu była jedyną[br]przydatną alternatywą

0:01:29.118,0:01:32.908
dla białego oleju i farby[br]temperowej do XIX wieku.

0:01:32.908,0:01:37.019
Do robienia farby artyści[br]rozdrabniali blok ołowiu w pył,

0:01:37.019,0:01:40.088
narażając się na wysoce[br]toksyczne cząsteczki kurzu.

0:01:40.088,0:01:44.288
Hojne korzystanie z barwnika[br]prowadziło do tak zwanej "kolki malarza",

0:01:44.288,0:01:47.158
co dziś nazwalibyśmy zatruciem ołowiem.

0:01:47.158,0:01:50.668
Po pracy z ołowiem artyści[br]uskarżali się na porażenia nerwowe,

0:01:50.668,0:01:51.499
przygnębienie,

0:01:51.499,0:01:52.219
kaszel,

0:01:52.219,0:01:53.280
powiększone siatkówki,

0:01:53.280,0:01:56.758
a nawet ślepotę.

0:01:56.758,0:01:59.929
Jednak gęstość, nieprzezroczystość[br]i ciepły odcień bieli ołowianej

0:01:59.929,0:02:04.771
były nieodparte dla artystów takich,[br]jak Vermeer, a później dla impresjonistów.

0:02:04.771,0:02:06.402
Jego blask był nieporównywalny,

0:02:06.402,0:02:11.659
a barwnik szeroko stosowany,[br]dopóki nie został zakazany w latach 70.

0:02:11.659,0:02:13.351
Mimo że brzmi to wystarczająco źle,

0:02:13.351,0:02:16.560
niebezpieczne skutki bieli[br]bledną wobec innego,

0:02:16.560,0:02:18.401
bardziej rozpowszechnionego barwnika,

0:02:18.401,0:02:20.191
zieleni.

0:02:20.191,0:02:24.110
Dwie syntetyczne zielenie zwane[br]zielenią Scheelego i zielenią paryską

0:02:24.110,0:02:27.831
po raz pierwszy wprowadzono w XVIII wieku.

0:02:27.831,0:02:30.020
Były o wiele bardziej jaskrawe i krzykliwe

0:02:30.020,0:02:33.241
niż stosunkowo mętne zielenie[br]z naturalnych barwników,

0:02:33.241,0:02:35.620
więc szybko stały się popularne jako farby

0:02:35.620,0:02:37.630
i jako barwnik do tekstyliów,

0:02:37.630,0:02:38.630
tapet,

0:02:38.630,0:02:39.473
mydeł,

0:02:39.473,0:02:40.500
dekoracji tortów,

0:02:40.500,0:02:41.290
zabawek,

0:02:41.290,0:02:42.071
słodyczy

0:02:42.071,0:02:43.661
i odzieży.

0:02:43.661,0:02:46.232
Zielone barwniki pochodziły[br]ze związku chemicznego,

0:02:46.232,0:02:48.641
wodoroarseninu miedzi.

0:02:48.641,0:02:50.509
U ludzi, ekspozycja na arsen

0:02:50.509,0:02:53.759
może uszkodzić komunikację[br]i funkcjonowanie komórek.

0:02:53.759,0:02:56.239
Wysoki poziom arsenu[br]był bezpośrednio związany

0:02:56.239,0:02:58.600
z nowotworami i chorobami serca.

0:02:58.600,0:03:03.421
W rezultacie XVIII-wieczni robotnicy[br]fabryk tkanin często byli zatruci,

0:03:03.421,0:03:06.582
a kobiety w zielonych sukienkach[br]podobno mdlały

0:03:06.582,0:03:09.622
przez działanie arsenu na skórę.

0:03:09.622,0:03:12.541
Podobno pluskwy unikały[br]zielonych pomieszczeń,

0:03:12.541,0:03:16.852
a nawet podejrzewano, że Napoleon[br]zmarł przez powolne zatrucie arsenem,

0:03:16.852,0:03:20.851
bo miał sypialnię[br]oklejoną zielonymi tapetami.

0:03:20.851,0:03:24.370
Silna toksyczność tych zieleni[br]pozostała tajemnicą do czasu,

0:03:24.370,0:03:28.153
gdy skład arsenu opublikowano w 1822 roku.

0:03:28.153,0:03:32.022
Sto lat później znów go użyto,[br]jako środka owadobójczego.

0:03:32.022,0:03:35.003
Syntetyczna zieleń była pewnie[br]najgroźniejszym kolorem

0:03:35.003,0:03:36.403
w powszechnym użyciu,

0:03:36.403,0:03:39.833
ale przynajmniej nie dzieliła[br]właściwości radu – radioaktywności.

0:03:39.833,0:03:41.213
Inny kolor - i owszem.

0:03:41.213,0:03:43.093
Pomarańczowy.

0:03:43.093,0:03:47.293
Przed II wojną światową[br]producenci naczyń ceramicznych

0:03:47.293,0:03:50.443
nagminnie używali tlenków uranu[br]do produkcji kolorowych glazur.

0:03:50.443,0:03:52.974
Związek ten tworzył cudowne[br]czerwienie i pomarańcze,

0:03:52.974,0:03:54.674
co było atrakcyjną cechą,

0:03:54.674,0:03:57.234
gdyby nie emitowane promieniowanie.

0:03:57.234,0:04:00.243
Oczywiście nikt nie wiedział[br]o promieniowaniu

0:04:00.243,0:04:02.753
aż do końca XIX wieku,[br]nie mówiąc już o wiązaniu go

0:04:02.753,0:04:06.460
z ryzykiem nowotworów,[br]które odkryliśmy wiele później.

0:04:06.460,0:04:07.754
Podczas II wojny światowej

0:04:07.754,0:04:12.583
rząd USA skonfiskował cały uran[br]do produkcji bomb.

0:04:12.583,0:04:17.805
Jednak Komisja Energii Atomowej[br]rozluźniła te ograniczenia w 1959 roku,

0:04:17.805,0:04:22.134
a uszczuplone zasoby uranu zwróciła[br]fabrykom wyrobów ceramicznych i szkła.

0:04:22.134,0:04:24.585
Pomarańczowe naczynia robione[br]przez następne 10 lat

0:04:24.585,0:04:28.594
wciąż mogą mieć na powierzchni[br]niektóre niebezpieczne właściwości.

0:04:28.594,0:04:33.045
Zwłaszcza klasyczne naczynia[br]typu Fiesta wykazują radioaktywność.

0:04:33.045,0:04:34.875
Choć jej poziom jest na tyle niski,

0:04:34.875,0:04:38.515
że naczynie na półce[br]oficjalnie nie grozi zdrowiu,

0:04:38.515,0:04:42.259
Agencja Ochrony Środowiska przestrzega[br]przed podawaniem w nich jedzenia.

0:04:44.029,0:04:46.349
Choć wciąż sporadycznie mamy problemy

0:04:46.349,0:04:48.234
z syntetycznymi barwnikami spożywczymi,

0:04:48.234,0:04:53.375
nauka pomogła nam usunąć[br]z życia niebezpieczne kolory