Hoe ik een rivier en mijn stad weer tot leven heb gebracht

De Fez-rivier kronkelt zich door de medina van Fez in Marokko. De middeleeuwse stad, die op een doolhof lijkt, staat op de werelderfgoedlijst. De Fez-rivier werd ooit de 'ziel van de stad' genoemd maar ging aan vervuiling ten onder. In de jaren 50 werd hij stukje bij beetje overdekt. Tot er niets meer van over was. TED Fellow Aziza Chaouni vertelt hoe zij zich al 20 jaar inspant om de rivier in zijn oude glorie te herstellen en tegelijkertijd haar stad te transformeren.

Ik wil graag iets vertellen

over een project waardoor ik architectuur
anders ben gaan zien en uitoefenen:

het saneringsproject van de Fez-rivier.

Mijn geboortestad Fez in Marokko

is een van de grootste ommuurde
middeleeuwse steden ter wereld,

'medina' geheten. De stad
ligt in een riviervallei.

De stad staat op de UNESCO-
werelderfgoedlijst.

Door de toename van de bevolking
in de medina sinds de jaren 50

is de stedelijke infrastructuur,

waaronder de groene open ruimtes
en de riolering,

snel veranderd en onder grote druk
komen te staan.

Een van de grootste slachtoffers hiervan

is de Fez-rivier, die de medina
in het midden in tweeën snijdt.

Al eeuwenlang wordt de Fez-rivier
beschouwd als de ware ziel van de stad.

De rivier verraadt de aanwezigheid

van zijn uitgebreide waternetwerk,

dat de hele stad beslaat,

op plaatsen waar particuliere en
openbare fonteinen staan.

Helaas heeft de vervuiling ervoor gezorgd

dat de rivier sinds 1952
gaandeweg is bedekt

met betonnen platen.

Het wegvagen van de rivier
is gepaard gegaan

met de vernietiging van veel huizen

langs de rivieroevers,

waardoor het mogelijk werd
dat voertuigen

het netwerk van nauwe voetpaden
in de medina konden binnenrijden.

Al snel veranderden
de lege plekken in de stad

in illegale parkeer- of vuilstortplaatsen.

Voordat hij de medina binnenstroomt,
is de rivier eigenlijk best gezond.

Maar dan eist de vervuiling haar tol,

voornamelijk door onbehandeld rioolwater

en het lozen van chemische stoffen
van bij voorbeeld leerlooierijen.

Ik kon de ontheiliging van
de Fez niet langer verdragen.

De Fez is een essentieel onderdeel
van mijn stad.

Ik besloot om actie te ondernemen.

Vooral omdat ik had gehoord dat de stad

subsidie had gekregen
om het rioolwater om te leiden

en te behandelen.

Als gevolg van het schone water

werd het opeens mogelijk
om de rivier bloot te leggen.

Door geluk, en omdat we nogal
wat druk hebben uitgeoefend,

kregen mijn partner Takako Tajima en ik

van de stad de opdracht om samen
met een team ingenieurs

de rivier bloot te leggen.

Maar we waren brutaal

en hadden nog meer plannen:

het veranderen van de rivieroevers
in openbare wandelpaden,

het aansluiten van de paden

op het stadsweefsel

en tenslotte het omvormen
van de lege plekken langs de oevers

tot openbare ruimtes,

waaraan het in de medina ontbreekt.

Ik zal jullie nu kort

twee van deze openbare ruimtes laten zien.

De eerste is de Rcif Plaza.

Het plein is boven op de rivier gelegen,

die je hier op de stippellijnen kunt zien.

Vroeger was het plein een chaotisch
centrum voor voertuigen.

Het was een smet op de integriteit
van de medina,

die het grootste netwerk
van voetpaden ter wereld heeft.

Vlak achter de historische brug,
die je hier kunt zien,

vlak naast het plein,

kun je zien dat de rivier er uitzag

als één grote stroom van vuilnis.

Wij deden het voorstel

om van het plein een wandelgebied
te maken,

er gerecycleerde lederen overkappingen
op te zetten,

en het te verbinden met de rivieroevers.

De tweede plek waar we wilden ingrijpen,

betrof een andere lege ruimte
langs de rivieroevers.

Het was vroeger
een illegale parkeerplaats.

We wilden die veranderen

in de eerste speeltuin van de medina.

Het speelterrein werd met gerecycleerde
autobanden aangelegd

en staat in verbinding met
een kunstmatig wetland,

dat het rivierwater niet alleen schoonhoudt,

maar ook vasthoudt bij overstromingen.

Naarmate het project vorderde en
het ontwerp werd bekroond,

bemoeiden zich er meer
belanghebbenden mee.

Ze veranderden de doelstellingen
en het ontwerp van het project.

Er was maar één manier

waarop we de hoofddoelstellingen
van het project konden realiseren,

namelijk door iets ongebruikelijks te doen,

iets wat architecten meestal niet doen.

We moesten ons ego als ontwerpers
en het idee dat wij de leiding hadden

aan de kant zetten

en ons concentreren
op onze rol als activisten.

We moesten de agenda's van alle
belanghebbenden samenvoegen

en ons op de hoofddoelen van
het project concentreren:

de rivier blootleggen,
het rivierwater zuiveren

en openbare ruimtes
voor iedereen creëren.

We hebben veel geluk gehad.

Een heleboel doelen zijn gerealiseerd

of worden nog gerealiseerd.

Dit is een foto van het Rcif Plaza.

Zo zag het er zes jaar geleden uit.

En zo ziet het er tegenwoordig uit.

Het is nog in aanbouw.

Het wordt intensief gebruikt
door de plaatselijke bevolking.

En zo zal het Rcif Plaza er uitzien

na voltooiing van het project.

Zo zag de rivier eruit toen hij
als vuilnisbelt werd gebruikt.

Na vele jaren van hard werken

is de rivier opengelegd
en is het water schoon.

Ten slotte zie je hier de rivier

wanneer het project klaar zal zijn.

Het saneringsroject van de Fez-rivier

zal zich blijven aanpassen

aan het socio-politieke landschap
van de stad.

Door de rol en de werkwijze van
architecten anders in te vullen

zijn we van start gegaan met
het kernidee van het project:

het transformeren van de rivier
van open riool

naar openbare ruimte.

Waarbij we ervoor zullen zorgen
dat de stad Fez

voor alle inwoners
een leefbare stad zal blijven

in plaats van gemummificeerd erfgoed.

Hartelijke dank.

(Applaus)