Πώς το διαδίκτυο έχει κάνει εύκολη την οργάνωση των κοινωνικών αλλαγών, αλλά δύσκολη την επίτευξή τους

Σήμερα, η ταχύτητα με την οποία διαδίδουμε πληροφορίες είναι τόσο γρήγορη, που ένα μόνο ηλεκτρονικό μήνυμα μπορεί να ξεκινήσει μια παγκόσμια εκστρατεία ευαισθητοποίησης, όπως έγινε και με το κίνημα Occupy. Ωστόσο, όπως προσπαθεί να δείξει η κοινωνιολόγος της τεχνολογίας Ζεινέπ Τουφεκτσί, η ευκολία των κοινωνικών ΜΜΕ μπορεί να πλήξει τις κοινωνικές αλλαγές μακροπρόθεσμα. Απ' το Γκεζί ως την Αραβική Άνοιξη, την Ουκρανία και το Χονγκ Κονγκ, δείχνει πώς τα σημερινά κινήματα μπορεί να χάσουν τα οφέλη που προσφέρει ο δύσκολος (και αργός) δρόμος.

Πρόσφατα ακούσαμε πολλά για το πώς τα
κοινωνικά ΜΜΕ ενισχύουν τις διαμαρτυρίες,

γεγονός που ισχύει,

αλλά μετά από πάνω από μια δεκαετία

μελέτης και συμμετοχής
σε πολλά κοινωνικά κινήματα,

έχω συνειδητοποιήσει

ότι ο τρόπος με τον οποίο η τεχνολογία
βοηθά τα κοινωνικά κινήματα

μπορεί επίσης παραδόξως να τα εξασθενήσει.

Κάτι τέτοιο είναι αποφευκτό,
αλλά για να το ξεπεράσουμε

χρειάζεται να εμβαθύνουμε στο τι καθιστά
την επιτυχία εφικτή μακροπρόθεσμα.

Τα μαθήματα εφαρμόζονται
σε πολλούς τομείς.

Σκεφτείτε τις διαμαρτυρίες στο πάρκο Γκεζί
στην Τουρκία τον Ιούλιο του 2013,

όπου επέστρεψα
για να τις μελετήσω επί τόπου.

Το Twitter ήταν κλειδί στην οργάνωσή τους.

Υπήρχε παντού στο πάρκο --
μαζί με πολύ δακρυγόνο, βέβαια.

Δεν ήταν όλα υψηλής τεχνολογίας.

Οι Τούρκοι, όμως, είχαν ήδη
εξοικειωθεί με τη δύναμη του Twitter

κατόπιν ενός ατυχούς συμβάντος
τον προηγούμενο χρόνο,

όταν στρατιωτικά αεριωθούμενα
βομβάρδισαν και σκότωσαν

34 Κούρδους λαθρέμπορους
κοντά στην περιοχή των συνόρων

και τα τουρκικά ΜΜΕ λογόκριναν
παντελώς την είδηση.

Οι συντάκτες στις αίθουσες σύνταξης

κάθονταν και περίμεναν να τους πει
η κυβέρνηση τι να κάνουν.

Ένας ενοχλημένος δημοσιογράφος
δεν το ανέχτηκε αυτό.

Έκλεισε αεροπορικό εισιτήριο

και πήγε στο χωριό
όπου σημειώθηκε το συμβάν.

Και είδε την εξής σκηνή:

μια σειρά από φέρετρα να κατεβαίνει
ένα λόφο και συγγενείς να θρηνούν.

Αργότερα μού είπε
πόσο καταβεβλημένος ένιωσε

και πως δεν ήξερε τι να κάνει,

οπότε έβγαλε το κινητό του,

όπως ίσως να έκανε ο καθένας μας,

τράβηξε μια φωτογραφία
και την ανέβασε στο Twitter.

Και ιδού, αυτή η εικόνα
διαδόθηκε αστραπιαία μέσω διαδικτύου

και διέλυσε τη λογοκρισία
και ανάγκασε τα ΜΜΕ να το καλύψουν.

Όταν ένα χρόνο μετά, λοιπόν,
έγιναν οι διαμαρτυρίες στο πάρκο Γκεζί,

ξεκίνησαν για την καταστροφή του πάρκου,

αλλά απέκτησαν αντιεξουσιαστικό χαρακτήρα.

Η λογοκρισία τους από τα ΜΜΕ
δεν προκάλεσε έκπληξη,

αλλά μερικές φορές γινόταν λίγο γελοία.

Όταν τα πράγματα ήταν τόσο έντονα,

όταν το διεθνές CNN μετέδιδε
απευθείας από την Κωνσταντινούπολη,

το τουρκικό CNN μετέδιδε
ντοκιμαντέρ για πιγκουίνους.

Λατρεύω τα ντοκιμαντέρ για πιγκουίνους,
αλλά δεν ήταν η είδηση της ημέρας.

Ένας θυμωμένος τηλεθεατής ένωσε τις
δυο οθόνες του και έβγαλε μια φωτογραφία

που επίσης διαδόθηκε διαδικτυακά

έκτοτε ο κόσμος αποκαλεί τα τουρκικά ΜΜΕ
«ΜΜΕ των πιγκουίνων». (Γέλια)

Τώρα, όμως, ο κόσμος ήξερε τι να κάνει.

Απλώς έβγαζε το κινητό του
και έψαχνε γι' αληθινές ειδήσεις.

Ακόμα καλύτερα, πήγε στο πάρκο,
συμμετείχε, έβγαλε φωτογραφίες

και τις ανέβασε στα κοινωνικά δίκτυα.

Η ψηφιακή συνδεσιμότητα αξιοποιήθηκε
για τα πάντα, από φαγητό μέχρι δωρεές.

Όλα οργανώνονταν μερικώς με τη βοήθεια
αυτών των νέων τεχνολογιών.

Και η χρήση του διαδικτύου
για την κινητοποίηση

και γνωστοποίηση των διαμαρτυριών,
έχει τις ρίζες της στο παρελθόν.

Θυμάστε τους Ζαπατίστας,
την εξέγερση των αγροτών

στην περιοχή νότια Τσιάπας στο Μεξικό,
της οποίας ηγούνταν

ο χαρισματικός Σουμπκομαντάντε Μάρκος,
με τη μάσκα και την πίπα;

Αυτό ήταν πιθανώς το πρώτο κίνημα

που δέχτηκε παγκόσμια προσοχή
χάρη στο διαδίκτυο.

Ή σκεφτείτε το Σιάτλ του '99,

όταν κινήματα από όλον τον κόσμο
τράβηξαν την παγκόσμια προσοχή

στον άγνωστο τότε
Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου,

αξιοποιώντας αυτές τις ψηφιακές
τεχνολογίες για να οργανωθούν.

Πιο πρόσφατα, το ένα κίνημα μετά το άλλο

ταρακουνά τη μία χώρα μετά την άλλη:

οι αραβικές εξεγέρσεις από το Μπαχρέιν
έως την Τυνησία, την Αίγυπτο και αλλού,

οι αγανακτισμένοι σε Ισπανία, Ιταλία και
Ελλάδα, οι διαμαρτυρίες στο πάρκο Γκεζί,

η Ταϊβάν, η Ευρωπλατεία στην Ουκρανία,
το Χονγκ Κονγκ.

Σκεφτείτε και πιο πρόσφατες πρωτοβουλίες,
όπως το χάσταγκ #BringBackOurGirls.

Σήμερα, μια σειρά από tweet
μας ευαισθητοποιεί παγκοσμίως.

Μια σελίδα στο Facebook μπορεί να γίνει
ο άξονας μιας μαζικής κινητοποίησης.

Εκπληκτικό.

Σκεφτείτε τα κινήματα που μόλις ανέφερα.

Αυτά που κατόρθωσαν, τα αποτελέσματά τους,

δεν είναι αναλογικά με το μέγεθος
και την ενέργεια που ενέπνευσαν.

Οι ελπίδες που δικαίως δημιούργησαν,

δεν ισοδυναμούν
με όσα επέφεραν τελικά ως αποτέλεσμα.

Και αυτό θέτει το ερώτημα:

Αφού η ψηφιακή τεχνολογία καθιστά
τα πράγματα ευκολότερα για τα κινήματα,

γιατί δεν έχουν γίνει πιο πιθανά
και τα επιτυχή αποτελέσματα;

Με την αποδοχή των ψηφιακών πλατφορμών
για τον ακτιβισμό και την πολιτική,

μήπως παραβλέπουμε κάποια απ' τα οφέλη
που προσφέρει ο δύσκολος δρόμος;

Εγώ το πιστεύω.

Πιστεύω πως ο γενικός κανόνας είναι:

η ευκολότερη κινητοποίηση δεν οδηγεί πάντα
στην ευκολότερη επίτευξη στόχων.

Για να 'μαι ξεκάθαρη,

η τεχνολογία όντως ενδυναμώνει
με πολλούς τρόπους.

Είναι πολύ ισχυρή.

Στην Τουρκία, είδα τέσσερις νέους φοιτητές

να οργανώνουν ένα δίκτυο δημοσιογραφίας
των πολιτών σε όλη τη χώρα, το 140Journos

που έγινε ο κεντρικός άξονας
για τ' αλογόκριτα νέα στη χώρα.

Στην Αίγυπτο, τέσσερις νέοι άνθρωποι
οργάνωσαν χάρη στην ψηφιακή συνδεσιμότητα

προμήθειες και υλικοτεχνική υποστήριξη
σε δέκα κινητές νοσοκομειακές μονάδες,

τεράστια εγχειρήματα,

στη διάρκεια μαζικών συγκρούσεων
κοντά στην πλατεία Ταχρίρ το 2011.

Ρώτησα τον ιδρυτή αυτής της προσπάθειας,
της ομάδας Τροφοδοσίας Ταχρίρ,

πόσο διάστημα πέρασε
από την ιδέα μέχρι την υλοποίηση.

«Πέντε λεπτά», είπε. Πέντε λεπτά.

Δεν είχε εκπαίδευση
σε θέματα υλικοτεχνικής υποστήριξης.

Σκεφτείτε το κίνημα Occupy
που τάραξε τον κόσμο το 2011.

Ξεκίνησε από ένα ηλεκτρονικό μήνυμα,

από ένα περιοδικό, το Adbusters,
προς τους 90.000 συνδρομητές του.

Σχεδόν δύο μήνες
μετά από αυτό το πρώτο μήνυμα,

είχαμε 600 συνεχείς διαμαρτυρίες
και καταλήψεις στις Η.Π.Α.

Σε λιγότερο από ένα μήνα μετά
από την πρώτη κατάληψη στο πάρκο Ζουκότι,

οργανώθηκε μια παγκόσμια διαμαρτυρία
σε περίπου 82 χώρες και 950 πόλεις.

Ήταν από τις μεγαλύτερες διαμαρτυρίες
που οργανώθηκαν ποτέ παγκοσμίως.

Ας την συγκρίνουμε με το Κίνημα Πολιτικών
Δικαιωμάτων το 1955 στην Αλαμπάμα

που ήθελε να μποϊκοτάρει
τις φυλετικές διακρίσεις στα λεωφορεία.

Προετοιμάζονταν για χρόνια

κι αποφάσισαν πως ήταν καιρός
να λάβουν δράση

μετά τη σύλληψη της Ρόζα Παρκς.

Αλλά πώς ενημερώνεις
- αύριο ξεκινάμε το μποϊκοτάζ -

όταν δεν έχεις Facebook, SMS,
Twitter, τίποτα απ' αυτά;

Έπρεπε να εκτυπώσουν σε πολύγραφο
52.000 φυλλάδια

γλιστρώντας αθόρυβα
στο πιεστήριο κάποιου πανεπιστημίου

και δουλεύοντας όλο το βράδυ, κρυφά.

Έπειτα χρησιμοποίησαν
τους 68 Αφρικανο-Αμερικανικούς οργανισμούς

που διέσχιζαν την πόλη για να μοιράσουν
αυτά τα φυλλάδια ιδιοχείρως.

Και το υλικοτεχνικό κομμάτι ήταν δύσκολο,
καθώς ήταν φτωχοί άνθρωποι.

Έπρεπε να δουλέψουν, με ή χωρίς μποϊκοτάζ,

οπότε οργανώθηκε
ένας μαζικός συνεπιβατισμός,

και πάλι με συνάντηση.

Ούτε SMS, ούτε Twitter, ούτε Facebook.

Έπρεπε να συναντιούνται σχεδόν συνέχεια
για να διατηρήσουν το συνεπιβατισμό.

Σήμερα θα 'ταν πολύ ευκολότερο.

Θα 'χαμε μια βάση δεδομένων,
διαθέσιμα αμάξια, απαιτούμενες διαδρομές,

θα μας συντόνιζε η βάση δεδομένων
και θ' ανταλλάσσαμε μηνύματα.

Δε θα χρειαζόταν να συναντιόμαστε πολύ.

Αλλά και πάλι, σκεφτείτε αυτό:

το Κίνημα Πολιτικών Δικαιωμάτων
στις Η.Π.Α.

διέσχισε ένα ναρκοπέδιο
πολιτικών κινδύνων,

αντιμετώπισε την καταστολή και νίκησε,
κέρδισε σημαντικά πολιτικά προνόμια,

λειτουργώντας και καινοτομώντας
μέσα από κινδύνους.

Αντίθετα, τρία χρόνια
αφού το Occupy πυροδότησε

την παγκόσμια συζήτηση για την ανισότητα,

οι πολιτικές που το πυροδότησαν
είναι ακόμα σε ισχύ.

Η Ευρώπη επίσης σείστηκε
από διαμαρτυρίες κατά της λιτότητας,

αλλά η ήπειρος δεν άλλαξε κατεύθυνση.

Με την αποδοχή αυτών των τεχνολογιών,

μήπως παραβλέπουμε κάποια απ' τα οφέλη
της αργής και συνεχούς προσπάθειας;

Για να το καταλάβουμε αυτό,

γύρισα στην Τουρκία σχεδόν ένα χρόνο
μετά τις διαμαρτυρίες στο Γκεζί

και πήρα συνέντευξη
από ένα φάσμα ανθρώπων,

από ακτιβιστές μέχρι πολιτικούς,

και από το κυβερνόν κόμμα και από το κόμμα
και τα κινήματα της αντιπολίτευσης.

Ανακάλυψα πως οι διαδηλωτές
στο Γκεζί ήταν απελπισμένοι.

Ήταν απογοητευμένοι

και είχαν κατορθώσει
πολύ λιγότερα απ' όσα περίμεναν.

Αντηχούσαν αυτό
το οποίο άκουγα σ' όλο τον κόσμο

από πολλούς άλλους διαδηλωτές
με τους οποίους επικοινωνώ.

Και έχω καταλάβει

ότι μέρος του προβλήματος είναι
πως οι διαμαρτυρίες έχουν γίνει πλέον

σαν ν' ανεβαίνουμε στο Έβερεστ
με τη βοήθεια 60 Σέρπα

και το διαδίκτυο είναι το Σέρπα μας.

Αυτό που κάνουμε είναι
ότι διαλέγουμε τη γρήγορη οδό

και δεν αντικαθιστούμε τα οφέλη
της πιο αργής δουλειάς.

Επειδή, βλέπετε,

το είδος της δουλειάς
που χρειάζεται για να οργανώσεις

όλα αυτά τα δύσκολα, κουραστικά
υλικοτεχνικά θέματα

δε κάλυψε μόνο αυτά,

αλλά δημιούργησε και το είδος οργάνωσης
όπου σκεφτόμαστε συλλογικά

και παίρνουμε δύσκολες αποφάσεις μαζί,

δημιούργησε συναίνεση και καινοτομίες
και ίσως ακόμα πιο ουσιαστικά,

μας κράτησε μαζί μέσα από τις διαφορές.

Οπότε όταν βλέπετε αυτή την πορεία
στην Ουάσινγκτον το 1963,

όταν κοιτάτε αυτή την εικόνα,

είναι η πορεία κατά την οποία

το 1963 ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έβγαλε
τον διάσημο λόγο του «Έχω ένα όνειρο»,

δε βλέπετε απλώς μια πορεία
και δεν ακούτε απλώς έναν σημαντικό λόγο,

βλέπετε και την επίπονη, μακροχρόνια
δουλειά που έγινε γι' αυτή την πορεία.

Και αν είσαι στην εξουσία,

συνειδητοποιείς πως πρέπει
να λάβεις σοβαρά υπόψη,

όχι μόνο την πορεία, αλλά τη δυναμική
που σηματοδοτεί αυτή η πορεία.

Αντίθετα, όταν βλέπετε
τις παγκόσμιες πορείες για το Occupy

που οργανώθηκαν σε δύο βδομάδες,

βλέπετε αρκετή δυσαρέσκεια,

αλλά δε βλέπετε απαραίτητα και δόντια που
μπορούν να δαγκώσουν μακροπρόθεσμα.

Το Κίνημα Πολιτικών Δικαιωμάτων
επέφερε καινοτομίες σε επίπεδο τακτικής,

από μποϊκοτάζ
και καθιστικές διαμαρτυρίες σ' εστιατόρια,

έως πορείες
και τους Επιβάτες για την Ελευθερία.

Τα σημερινά κινήματα αυξάνονται
πολύ γρήγορα χωρίς την οργανωτική βάση

που μπορεί να τα βοηθήσει
να ξεπεράσουν τις προκλήσεις.

Δείχνουν να ξεκινούν δυναμικά
σαν τις νεοφυείς επιχειρήσεις,

χωρίς να ξέρουν τι να κάνουν μετά

και σπάνια καταφέρνουν
να κάνουν ελιγμούς τακτικής,

καθώς δεν έχουν επαρκή ικανότητα
ν' ανταπεξέλθουν σε τέτοιες αλλαγές.

Θέλω να 'μαι ξεκάθαρη:
η μαγεία δε βρίσκεται στον πολύγραφο.

Βρίσκεται στην ικανότητα της συνεργασίας,
της συλλογικής σκέψης,

που μπορεί να αναπτυχθεί σταδιακά
μόνο με πολλή δουλειά.

Για να το καταλάβετε όλο αυτό,

πήρα συνέντευξη από κορυφαίο αξιωματούχο
του τουρκικού κυβερνώντος κόμματος

και τον ρώτησα «Πώς το κάνετε;».

Κι αυτοί κάνουν ευρεία χρήση της ψηφιακής
τεχνολογίας, οπότε δεν είναι αυτό.

Τι μυστικό έχουν, λοιπόν;

Τελικά, μου είπε.

Είπε πως η απάντηση είναι
ότι ποτέ δεν έβαζε ζάχαρη στο τσάι του.

Τον ρώτησα, τι σχέση έχει αυτό;

Είπε πως το κόμμα του ξεκινά
την προετοιμασία των επόμενων εκλογών

την επαύριο των προηγούμενων

και περνάει όλη τη μέρα κάθε μέρα
συναντώντας ψηφοφόρους σε σπίτια,

σε γαμήλια πάρτι, σε τελετές περιτομής

και μετά συναντά τους συναδέλφους του
για να συγκρίνουν σημειώσεις.

Με τόσες συναντήσεις καθημερινά,
με τόσο τσάι που του προσφέρουν όλοι,

το οποίο δεν μπορεί ν' αρνηθεί,
γιατί θα φαινόταν αγενής,

δεν μπορεί να βάλει
ούτε έναν κύβο ζάχαρης σε κάθε κούπα,

γιατί αυτό σημαίνει πολλά κιλά ζάχαρης,
δεν μπορεί καν να υπολογίσει πόσα κιλά,

και σ' αυτό το σημείο κατάλαβα
γιατί μιλούσε τόσο γρήγορα.

Βρεθήκαμε απόγευμα και είχε ήδη
πολλή καφεΐνη στον οργανισμό του.

Αυτό το κόμμα όμως
κέρδισε δύο σημαντικές εκλογές

εντός ενός έτους από τις διαμαρτυρίες
στο Γκεζί, με άνετη διαφορά.

Πράγματι, οι κυβερνήσεις
διαθέτουν διαφορετικούς πόρους.

Δεν παίζουν το ίδιο παιχνίδι,
αλλά οι διαφορές είναι διδακτικές.

Και όπως όλες αυτές οι ιστορίες,
δεν είναι απλώς μια ιστορία τεχνολογίας.

Είναι αυτό που μας επιτρέπει
η τεχνολογία να κάνουμε

να συγκλίνει με αυτό
που θέλουμε να κάνουμε.

Τα σημερινά κοινωνικά κινήματα
θέλουν να λειτουργούν άτυπα.

Δε θέλουν θεσμική ηγεσία.

Θέλουν να μένουν εκτός πολιτικής, επειδή
φοβούνται τη διαφθορά και την απορρόφηση.

Δεν έχουν άδικο.

Οι σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες
καταπνίγονται σε πολλές χώρες

από ισχυρά συμφέροντα.

Αλλά αυτές οι ενέργειες δυσκολεύουν

τη μακροπρόθεσμη ύπαρξή των κινημάτων
και την άσκηση επιρροής στο σύστημα,

γεγονός που οδηγεί σε απογοητευμένους
διαδηλωτές που τα εγκαταλείπουν

και σε ακόμα πιο διεφθαρμένη πολιτική.

Η πολιτική και η δημοκρατία
χωρίς αποτελεσματικό αντίλογο χωλαίνουν,

καθότι ο σκοπός που εμπνέει
τα σύγχρονα κινήματα είναι κρίσιμος.

Η κλιματική αλλαγή επελαύνει εναντίον μας.

Η ανισότητα πνίγει την ανθρώπινη ανάπτυξη,
τις προοπτικές και τις οικονομίες.

Ο αυταρχισμός καταπνίγει πολλές χώρες.

Τα κινήματα
πρέπει να είναι πιο αποτελεσματικά.

Κάποιοι άνθρωποι υποστηρίζουν
πως το πρόβλημα είναι

ότι τα σημερινά κινήματα δε σχηματίζονται
από άτομα που παίρνουν ρίσκα όπως παλιά

και αυτό δεν ισχύει.

Απ' το Γκεζί μέχρι το Ταχρίρ
και οπουδήποτε αλλού,

έχω δει ανθρώπους να βάζουν
τις ζωές τους και ό,τι έχουν σε κίνδυνο.

Επίσης, δεν ισχύει η γνώμη
του Μάλκολμ Γκλάντγουελ

ότι οι διαδηλωτές σήμερα
δένονται εικονικά.

Όχι, έρχονται στις διαμαρτυρίες,
ακριβώς όπως και πριν,

με τους φίλους τους,
με τα υπάρχοντα δίκτυά τους

και κάποιες φορές δημιουργούν
νέες φιλίες ζωής.

Ακόμα βλέπω τους φίλους που έκανα

στις παγκόσμιες διαμαρτυρίες για τους
Ζαπατίστας πάνω από δέκα χρόνια πριν

και οι δεσμοί ανάμεσα σε αγνώστους
είναι πολύτιμοι.

Όταν μου 'ριξαν δακρυγόνο στο Γκεζί,

με βοήθησαν άγνωστοι και βοήθησαν
και ο ένας τον άλλο αντί να φύγουν.

Στην πλατεία Ταχρίρ,
είδα ανθρώπους, διαδηλωτές,

να δουλεύουν σκληρά
για να προστατεύσουν ο ένας τον άλλο.

Η ψηφιακή ευαισθητοποίηση είναι υπέροχη

γιατί η αλλαγή της σκέψης είναι το θεμέλιο
για την αλλαγή της πολιτικής.

Τα σημερινά κινήματα πρέπει να κινηθούν
πέραν της ευρείας και ταχείας συμμετοχής

και να ανακαλύψουν
πώς να σκέφτονται μαζί συλλογικά,

ν' αναπτύξουν ισχυρές προτάσεις πολιτικής,
να δημιουργήσουν συναίνεση,

να ξεκαθαρίσουν τα πολιτικά βήματα
και να τα συσχετίσουν με την επιρροή,

γιατί όλες αυτές οι καλές προθέσεις,
η γενναιότητα και η θυσία,

από μόνες τους δεν επαρκούν.

Και γίνονται πολλές προσπάθειες.

Στη Νέα Ζηλανδία, μια ομάδα νέων
δημιουργούν την πλατφόρμα Loomio

για τη συμμετοχική λήψη
αποφάσεων σε κλίμακα.

Στην Τουρκία, οι 140Journos οργανώνουν
μαραθώνιους ανάπτυξης εφαρμογών,

για να στηρίξουν τις κοινότητες,
καθώς και τη δημοσιογραφία των πολιτών.

Στην Αργεντινή, μια πλατφόρμα
ανοιχτού κώδικα, η DemocracyOS

φέρνει συμμετοχή στα κοινοβούλια
και τα πολιτικά κόμματα.

Αυτά είναι όλα υπέροχα
και χρειαζόμαστε περισσότερα,

αλλά η απάντηση δεν θα 'ναι απλώς
η καλύτερη διαδικτυακή λήψη αποφάσεων,

καθώς για να αναβαθμισθεί η δημοκρατία,
θα χρειαστούν καινοτομίες σε κάθε επίπεδο,

από το οργανωτικό
στο πολιτικό και το κοινωνικό.

Γιατί για να σημειωθεί
μακροπρόθεσμη επιτυχία,

κάποιες φορές χρειάζεσαι τσάι χωρίς ζάχαρη

μαζί με το Twitter σου.

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)