Czy istnieje prawdziwe ja?

Co sprawia, że jest się sobą? Czy to sposób, w jaki myślimy o sobie, jak postrzegają nas inni lub coś zupełnie innego? Filozof Julian Baggini czerpie z filozofii i neuronauki, żeby podać zaskakującą odpowiedź.

Czy istnieje prawdziwe ja?

To pytanie może zabrzmieć dziwnie.

Moglibyście zapytać,

jak znaleźć prawdziwe ja,

jak rozpoznać, czym jest prawdziwe ja?

I tak dalej.

Ale idea, że gdzieś istnieje prawdziwe ja,

jest oczywista.

Jeśli istnieje cokolwiek rzeczywistego
na tym świecie, to właśnie Ja.

Nie jestem pewien.

Musimy zrozumieć trochę lepiej,
co to właściwie oznacza.

Jest wiele rzeczy w naszej kulturze,

które potwierdzają,

że w każdym z nas jest
jakaś istota, jakiś rdzeń.

Coś, co każdego z nas określa

i pozostaje niezmienne.

Najbardziej prymitywnym przykładem

są horoskopy.

Niektórzy są z nimi silnie związani.

Dodają je na profilach na Facebooku,

jak gdyby miały znaczenie,

niektórzy znają nawet
swój chiński horoskop.

Są nawet bardziej naukowe przykłady,

jak wszelkiego rodzaju testy osobowości,

na przykład MBTI.

Nie wiem, czy je robiliście.

Wiele firm używa ich podczas rekrutacji.

Odpowiada się na wiele pytań

i to ma określić naszą osobowość.

Fascynacja tym jest ogromna.

W czasopismach tego typu

w lewym dolnym rogu

niemal w każdej jest coś o osobowości.

Jeśli weźmie się taki magazyn,

ciężko się oprzeć, prawda?

Robi się testy, by sprawdzić
predyspozycje do uczenia się,

style miłości i pracy.

Czy jest się taką osobą, czy inną.

Myślę, że zdajemy sobie sprawę,

że istnieje jakiś rdzeń, nasza esencja,

czekająca na odkrycie.

I to jest właśnie coś w rodzaju
niepodważalnej prawdy o nas,

coś niezmiennego w naszym życiu.

Właśnie z tą myślą chcę się zmierzyć.

Wyjaśnię to trochę później

i nie mówię o tym, bo jestem dziwny.

Próba odpowiedzi na to pytanie
ma bardzo długą historię.

Zdroworozsądkowo.

Tutaj jesteś ty.

Każdy z nas ma coś, co go określa.

W ciągu swojego życia

zbieracie różne doświadczenia,

więc macie wspomnienia,

a one pomagają tworzyć własne Ja.

Macie pragnienia,
takie jak ochota na ciastko,

może na coś, o czym nie chcemy mówić

w szkole przed południem.

Nabieracie przekonań.

To jest tablica rejestracyjna kogoś z USA.

Nie wiem, czy ta tablica "Mesjasz 1"

sugeruje, że kierowca wierzy w mesjasza,

czy że on sam jest mesjaszem.

W każdym razie ma przekonania o mesjaszu.

Posiadamy wiedzę,

doznania i doświadczenia.

To nie tylko kwestia intelektu.

To jest ogólny zarys koncepcji,

kim jest człowiek.

Człowiek to suma życiowych doświadczeń.

Chcę wam dzisiaj powiedzieć,

że coś nie zgadza się w tej koncepcji.

Mogę to udowodnić
za pomocą jednego kliknięcia.

W środku tego wszystkiego
nie ma czegoś takiego jak ty.

Niepokojące? Może niekoniecznie.

Co tam jest?

Z pewnością wspomnienia,
pragnienia, zamiary, doznania

i tak dalej.

To wszystko istnieje

i tworzy w jakiś sposób całość.

To wszystko nachodzi na siebie
i łączy się na różne sposoby.

Łączą się ze sobą,

ponieważ należą do jednego ciała i mózgu.

Istnieje też historia, opowieść o nas,

przeżycia, które mamy,
gdy przypominamy sobie przeszłość.

Robimy coś ze względu na coś.

To, czego pragniemy, jest po części
efektem tego, w co wierzymy,

a to, co pamiętamy,
składa się na naszą wiedzę.

Zatem te wszystkie

wierzenia, pragnienia
odczucia i doświadczenia,

są ze sobą powiązane

i to właśnie tworzy ciebie.

Z jednej strony to mała różnica
w zdroworozsądkowym zrozumieniu.

Z drugiej - ogromna.

To zmiana sposobu myślenia o sobie

jako o czymś, co posiada wszystkie
życiowe doświadczenia,

a czymś, co jest po prostu zbiorem

tych doświadczeń.

Jesteś całością złożoną z części.

Również w sensie fizycznym,

mózg, ciało, nogi i reszta,

ale to nie jest aż tak istotne.

Po przeszczepie serca
wciąż jest tą samą osobą.

Po przeszczepie wspomnień,
czy to wciąż ta sama osoba?

Po przeszczepie wartości,
czy wciąż będzie się tą samą osobą?

Koncepcja, że to, czym jesteśmy,
to, jak możemy siebie zrozumieć,

nie jako niezmienną istotę,
obdarzoną doświadczeniem,

ale jako zbiór doświadczeń,

może wydać się dziwna.

Ale tak naprawdę nie uważam, że to dziwne.

Na swój sposób to rozsądne.

Pomyślcie dla porównania

o czymś zupełnie innym
we wszechświecie,

może oprócz najbardziej
podstawowych sił i praw.

Weźmy wodę.

Moja wiedza tu nie jest zbyt rozległa.

Moglibyśmy powiedzieć, że woda posiada

dwie cząsteczki wodoru
i jedną tlenu, zgadza się?

Wszyscy to wiemy.

Mam nadzieję, że nikt z obecnych
nie sądzi, że to oznacza,

że gdzieś jest coś zwane wodą,
a do tego przyczepione są

atomy wodoru i tlenu

i to właśnie jest woda.

Oczywiście, że nie.

Rozumiemy, z łatwością,

że woda jest tylko

odpowiednio połączonymi
cząsteczkami wodoru i tlenu.

Wszystko inne działa tak samo.

Nie ma nic niezwykłego w moim zegarku.

Mówimy, że zegarek ma tarcze i wskazówki

oraz mechanizm i baterie.

Ale naprawdę nie myślimy,

że istnieje coś zwane zegarkiem

do czego doczepiamy te wszystkie elementy.

Rozumiemy doskonale, że składamy części

i w ten sposób powstaje zegarek.

Jeśli wszystko we wszechświecie
działa w ten sposób,

czemu mielibyśmy być inni?

Dlaczego mielibyśmy być

czymś złożonym z części,

a nie czymś, co te części posiada?

To właściwie nie jest nowe spojrzenie,

ma dość długi rodowód.

Znajdziecie je w buddyzmie,

w filozofii XVII i XVIII wieku,

a także we współczesności
czy w dziełach Locke'a i Hume'a.

Ale co ciekawe, ten pomysł

znajduje swoje oparcie
we współczesnej neurobiologii.

Paul Broks, neuropsycholog kliniczny,

stwierdził:

"Mamy silne przeczucie
istnienia rdzenia, esencji,

i trudno je odeprzeć,

może nawet się nie da.

Jednak neurobiologia pokazuje,
że nie ma w mózgu żadnego centrum,

gdzie wszystko się łączy".

Patrząc na mózg

i na to, jak daje nam poczucie istnienia,

zauważycie, że nie ma centralnego
ośrodka kontrolującego w mózgu.

Nie ma żadnego jądra,
skąd wszystko jest sterowane.

W mózgu zachodzi wiele różnych procesów,

a każdy z nich odbywa się
w dość niezależny sposób.

Jednak z ich wzajemnych relacji

bierze się poczucie własnego Ja.

Pojęcie, jakiego użyłem w książce,
nazywam sztuczką ego,

to swego rodzaju sztuczka.

Techniczny wybieg.

To nie tak, że nie istniejemy,

po prostu jesteśmy zwodzeni,

że w nas jest coś bardziej
jednolitego niż w rzeczywistości.

Może myślicie, że to niepokojące.

Jeśli to prawda,

że nie ma w nas żadnego stałego jestestwa,

żadnej niezmiennej esencji,

czy to oznacza, że jaźń jest iluzją?

Czy to oznacza, że nie istniejemy?

Prawdziwe ja nie istnieje.

Wiele osób korzysta z koncepcji iluzji.

Psycholodzy Thomas Metzinger, Bruce Hood,

Susan Blackmore.

Wielu z nich mówi o iluzji.

Własne ja jest iluzją, fikcją.

Ale nie sądzę, żeby to
ułatwiało spojrzenie na problem.

Wróćmy do zegarka, nie jest on iluzją,

bo nie jest on niczym innym,

niż zbiorem elementów.

Tak samo my też nie jesteśmy iluzją.

Fakt, że jesteśmy po prostu wielką
skomplikowaną kompozycją,

uporządkowaną składanką,

nie oznacza, że nie istniejemy.

Użyję prostej metafory,

wyobraźcie sobie wodospad,

na przykład wodospad Iguazu w Argentynie.

Myśląc o czymś takim,

można docenić fakt, że w rzeczywistości

nie ma w nim nic trwałego.

Zawsze się zmienia.

Woda zawsze żłobi nowe koryta,

wraz ze zmianami, przepływem, pogodą

pewne rzeczy wysychają, nowe powstają.

Także woda tworząca wodospad

jest inna w każdej chwili.

Ale to nie oznacza,
że wodospad Iguazu to iluzja,

to nie oznacza, że nie istnieje.

Oznacza to, że trzeba
zrozumieć, czym jest,

czymś z historią,

czymś składającym się
z współtworzących elementów,

ale to proces, który jest płynny,
zawsze się zmienia.

Myślę, że to jest właśnie sposób
na zrozumienie nas samych

i myślę, że on nas uwalnia.

Myśląc, że posiadacie tę
sztywną i stałą esencję,

która jest niezmienna
przez całe wasze życie,

w pewnym sensie bylibyście więźniami.

Rodzilibyście się jako esencja

i pozostawalibyście nią aż do śmierci,

a jeśli wierzycie w życie
pozagrobowe - może i dłużej.

Lecz gdy pomyślicie o sobie

nie jako o osobie,

ale w kategorii procesu,

czegoś zmiennego,

myślę, że to dość wyzwalające,

ponieważ w przeciwieństwie do wodospadów

mamy zdolność do kierowania

swoim rozwojem.

Powinniśmy być tu ostrożni.

Przez zbyt duże dawki
X-Factor można uwierzyć,

że możecie być wszystkim, czym zechcecie.

To nieprawda.

Słyszałem dziś rano niesamowitych muzyków

i jestem pewien, że nie mógłbym
być tak dobry jak oni.

Mógłbym ciężko pracować
i może być w tym dobry,

ale nie posiadam tej naturalnej zdolności.

Są ograniczenia w tym, co możemy osiągnąć.

Są ograniczenia w tym,
kim możemy się stać.

Niemniej jednak posiadamy tę zdolność

w jakimś sensie, kształtowania siebie.

Prawdziwe ja zatem,

nie jest czymś do odkrycia przez was,

nie da się spojrzeć na duszę
i znaleźć tam prawdziwego Ja.

Częściowo tworzycie

swoje prawdziwe ja.

I to, myślę, jest niezwykle istotne.

Zwłaszcza w tej fazie waszego życia.

Będziecie świadomi faktu,

jak bardzo zmieniliście się
w ciągu ostatnich lat.

Jeśli macie filmy ze sobą
sprzed trzech, czterech lat,

prawdopodobnie czujecie się zażenowani,
bo nie poznajecie siebie.

Próbuję wam powiedzieć,
że powinniśmy patrzeć na siebie

jako na istoty, które możemy
kształtować i zmieniać.

To ponownie Budda.

"Budowniczy studni kierują wodą,

wytwórca strzał nagina je,

stolarz kształtuje drewno,

mądrzy ludzie kształtują siebie".

Z tą koncepcją chcę was zostawić:

wasze prawdziwe ja to nie coś,
czego musicie szukać,

jakaś tajemnica, której może
nigdy nie rozwiążecie.

W temacie własnego ja,

to coś, co częściowo odkrywacie,

ale też częściowo tworzycie.

I myślę, że to jest właśnie
wyzwalające i ekscytujące.

Dziękuję za uwagę.

(Brawa)