Μπορούμε να αποτρέψουμε το τέλος του κόσμου;

Μια μετα-αποκαλυπτική Γη, χωρίς ανθρώπους, μοιάζει σαν υλικό βγαλμένο από ταινίες και σειρές επιστημονικής φαντασίας. Όμως σε αυτόν τον εκπληκτικό λόγο, ο λόρδος Μάρτιν Ρηζ μας ζητά να σκεφτούμε τους πραγματικούς υπαρξιακούς μας κινδύνους - τις απειλές που προέρχονται από τη φύση, αλλά κι από τον άνθρωπο, οι οποίες θα μπορούσαν να εξαφανίσουν την ανθρωπότητα. Σαν προβληματισμένο μέλος της ανθρώπινης φυλής, ρωτά: Ποιο είναι το χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί;

Πριν από δέκα χρόνια
έγραψα ένα βιβλίο με τίτλο

«Ο τελευταίος μας αιώνας;» Με ερωτηματικό.

Οι εκδότες έκοψαν το ερωτηματικό.
(Γέλια)

Οι αμερικανοί εκδότες άλλαξαν τον τίτλο

σε «Η Τελευταία μας Ώρα».

Στους Αμερικάνους αρέσει
η άμεση ικανοποίηση, και το αντίθετό της.

(Γέλια)

Και το θέμα μου είναι το εξής:

Η Γη μας υπάρχει
εδώ και 45 εκατομμύρια αιώνες

αυτός εδώ όμως είναι ξεχωριστός -

είναι ο πρώτος στον οποίο ένα είδος,
το δικό μας,

έχει το μέλλον του πλανήτη στα χέρια του.

Σχεδόν καθ' όλη τη διάρκεια
της ιστορίας της Γης,

οι απειλές προέρχονταν από τη φύση -

ασθένειες, σεισμοί, αστεροειδείς
και ούτω καθεξής -

αλλά στο εξής, οι χειρότεροι κίνδυνοι
προέρχονται από εμάς.

Και τώρα δεν πρόκειται μόνο
για την πυρηνική απειλή.

Στον διασυνδεδεμένο κόσμο μας,

η κατάρρευση δικτύων
μπορεί να εξαπλωθεί παγκοσμίως.

Οι εναέριες μεταφορές μπορούν να διαδώσουν
πανδημίες παγκοσμίως μέσα σε λίγες μέρες.

Και τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν
να διαδώσουν πανικό και φήμες

κυριολεκτικά με την ταχύτητα του φωτός.

Ανησυχούμε πάρα πολύ
για μικρούς κινδύνους -

απίθανες εναέριες συγκρούσεις,
καργινογόνες ουσίες στα τρόφιμα,

χαμηλές δόσεις ραδιενέργειας κ.ο.κ. -

αλλά τόσο εμείς
όσο και οι πολιτικοί μας ηγέτες

βρίσκομαστε σε άρνηση
πραγματικά καταστροφικών σεναρίων.

Τα χειρότερα ευτυχώς
δεν έχουν συμβεί ακόμη.

Πράγματι, πιθανότατα δε θα συμβούν.

Αν όμως ένα γεγονός είναι δυνητικά ολέθριο

αξίζει να εκτιμηθεί ουσιαστικά

για να εξασφαλιστούμε απέναντί του,
ακόμη και αν είναι απίθανο,

όπως ακριβώς
στην ασφάλιση πυρός του σπιτιού μας.

Καθώς η επιστήμη προσφέρει
μεγαλύτερη δύναμη και υποσχέσεις,

η άλλη της πλευρά γίνεται
όλο και πιο τρομαχτική.

Γινόμαστε συνεχώς πιο ευάλωτοι.

Μέσα σε λίγες δεκαετίες,

εκατομμύρια θα έχουν τη δυνατότητα

να καταχρώνται
την εκρηκτικά αναπτυσσόμενη βιοτεχνολογία,

όπως καταχρώνται σήμερα
και την τεχνολογία του κυβερνοχώρου.

Ο Φρήμαν Ντάισον, σε μια ομιλία στο TED

προέβλεψε ότι τα παιδιά θα σχεδιάζουν
και θα δημιουργούν νέους οργανισμούς

με την ίδια ευκολία που η δική του γενιά
έπαιζε με χημικές ενώσεις.

Ίσως αυτό να βρίσκεται στα όρια
της επιστημονικής φαντασίας,

αλλά ακόμα και μέρος αυτού του σεναρίου
να πραγματωθεί,

η οικολογία μας, ακόμη και το είδος μας

σίγουρα δε θα επιβιώσουν αλώβητα για πολύ.

Για παράδειγμα, υπάρχουν
κάποιοι οικο-εξτρεμιστές

που θεωρούν ότι θα ήταν καλύτερο
για τον πλανήτη,

για την Γαία, αν υπήρχαν
πολύ λιγότεροι άνθρωποι.

Τι θα συμβεί όταν αυτοί οι άνθρωποι
θα έχουν κατακτήσει

τεχνικές συνθετικής βιολογίας

που θα είναι ευρέως διαδεδομένες
μέχρι το 2050;

Μέχρι τότε, κάποιοι άλλοι εφιάλτες
επιστημονικής φαντασίας

ίσως μεταπηδήσουν στην πραγματικότητα:

ηλίθια ρομπότ που γίνονται ατίθασα,

ή ένα δίκτυο που αναπτύσσει
τη δική του νοημοσύνη

μας απειλεί όλους.

Λοιπόν, μπορούμε να προφυλαχθούμε
απ' αυτά με τη νομοθεσία;

Σίγουρα θα πρέπει να προσπαθήσουμε,
αλλά τέτοια εγχειρήματα

είναι τόσο ανταγωνιστικά,
τόσο παγκοσμιοποιημένα,

και οδηγούνται τόσο πολύ
από εμπορικές πιέσεις,

που οτιδήποτε μπορεί να γίνει,
θα γίνει κάπου,

ό,τι κι αν λένε οι κανονισμοί.

Είναι σαν τους νόμους για τα ναρκωτικά -
προσπαθούμε, αλλά δεν μπορούμε.

Και το παγκόσμιο χωριό θα έχει
και τους τρελούς του χωριού,

που θα έχουν παγκόσμιο βεληνεκές.

Όπως έγραψα και στο βιβλίο μου,

θα έχουμε μια ανώμαλη διαδρομή
σε αυτόν τον αιώνα.

Ίσως υπάρξουν οπισθοδρομήσεις
στην κοινωνία μας -

πράγματι, υπάρχει πιθανότητα 50%
να έχουμε σοβαρότατη οπισθοδρόμηση.

Υπάρχουν όμως εικάσιμα γεγονότα

που θα μπορούσαν να είναι ακόμη χειρότερα,

που θα μπορούσαν να εξαφανίσουν
κάθε μορφή ζωής;

Όταν εμφανίστηκε
ένας νέος επιταχυντής σωματιδίων

κάποιοι ρώτησαν ανήσυχα,

αν θα μπορούσε να καταστρέψει τη Γη,
ή ακόμη χειρότερα,

να διαρρήξει τη δομή του σύμπαντος;

Ευτυχώς μπορούσαν να δοθούν διαβεβαιώσεις.

Εγώ και άλλοι επισημάναμε πως η φύση

έχει πραγματοποιήσει τα ίδια πειράματα

άπειρες φορές ήδη,

μέσω συγκρούσεων κοσμικών ακτίνων.

Όμως οι επιστήμονες έπρεπε σίγουρα
να είναι επιφυλακτικοί

με πειράματα που δημιουργούν συνθήκες

χωρίς προηγούμενο στον φυσικό κόσμο.

Οι βιολόγοι θα πρέπει να αποφεύγουν
την απελευθέρωση πιθανά καταστροφικών

γενετικά τροποποιημένων παθογόνων.

Και, ειρήσθω εν παρόδω,
η ιδιαίτερη αποστροφή μας

προ του κινδύνου πραγματικά
υπαρξιακών καταστροφών

εξαρτάται από ένα φιλοσοφικό
και ηθικό ερώτημα,

που είναι το εξής:

Αναλογιστείτε δύο περιπτώσεις:

Η περίπτωση Α εξαλείφει
το 90% της ανθρωπότητας.

Η περίπτωση Β εξαλείφει το 100%.

Πόσο χειρότερη είναι
η περίπτωση Β από την Α;

Κάποιοι θα έλεγαν 10% χειρότερη.

Οι απώλειες είναι 10% περισσότερες.

Εγώ όμως ισχυρίζομαι ότι η Β
είναι ασύγκριτα χειρότερη.

Σαν αστρονόμος, δε μπορώ να πιστέψω

ότι οι άνθρωποι αποτελούν
το τέλος της ιστορίας.

Βρισκόμαστε πέντε δισεκατομμύρια χρόνια
πριν από την έκρηξη του ηλίου,

και το σύμπαν ίσως συνεχίσει
να υπάρχει για πάντα,

επομένως η εξέλιξη μετά τους ανθρώπους,

εδώ στη Γη αλλά και πέρα από αυτή,

μπορεί να διαρκέσει όσο
και η δαρβινική διαδικασία

που οδήγησε σε εμάς,
αλλά και σε πολλά άλλα θαυμαστά.

Και πράγματι, η εξέλιξη στο μέλλον
θα συμβεί γρηγορότερα,

σε μια τεχνολογική χρονοκλίμακα

και όχι σε μια χρονοκλίμακα
φυσικής επιλογής.

Εμείς λοιπόν σίγουρα,
βλέποντας αυτά τα τεράστια διακυβεύματα

δε θα πρέπει να αποδεχτούμε ούτε
μία στο δισεκατομμύριο τον κίνδυνο

η απάλειψη της ανθρωπότητας να αποκλείσει

αυτή την τεράστια δυναμική.

Κάποια από τα σενάρια που έχουν προβλεφτεί

ίσως ανήκουν πράγματι
στην επιστημονική φαντασία,

κάποια άλλα όμως μπορεί να είναι
ανησυχητικά πραγματικά.

Είναι πολύ σημαντική η αρχή
που λέει ότι το ανοίκειο

δεν είναι το ίδιο με το απίθανο,

μάλιστα γι' αυτόν τον λόγο
στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ

φτιάχνουμε ένα κέντρο μελέτης
των τρόπων μετριασμού

αυτών των υπαρξιακών κινδύνων.

Φαίνεται πως αξίζει τον κόπο
μόνο για κάποιους ανθρώπους

να σκεφτούν γύρω από αυτές
τις πιθανές καταστροφές.

Και χρειαζόμαστε όση βοήθεια μπορεί
να μας δοθεί από άλλους,

διότι είμαστε διαχειριστές μιας πολύτιμης

χλωμής γαλάζιας κουκκίδας
μέσα στον απέραντο κόσμο,

έναν πλανήτη με 50 εκατομμύρια αιώνες
μπροστά του.

Ας μην διακινδυνεύσουμε λοιπόν
αυτό το μέλλον.

Θα ήθελα να τελειώσω με ένα απόφθεγμα

ενός μεγάλου επιστήμονα
ονόματι Πήτερ Μένταγουαρ.

Παραθέτω: «Οι καμπάνες που χτυπούν
για την ανθρωπότητα

είναι όπως οι κουδούνες
των αλπικών βοοειδών.

Είναι δεμένες στον σβέρκο μας,

και θα είναι δικό μας το φταίξιμο
αν δεν βγάζουν

έναν γλυκό και μελωδικό ήχο».

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.

(Χειροκρότημα)