Skromne rośliny kryjące zaskakujące sekrety

W intrygującej prelekcji biolożka Ameenah Gurib-Fakim przedstawia rzadkie gatunki rośliny, które znajdują się na odosobnionych wyspach i w regionach Afryki. Poznajcie zmiennokształtnego benjoina; baume de l'ile plate, który może stanowić nowe lekarstwo na astmę; jak również legendarnego baobaba, który być może jest kluczowy dla pożywienia przyszłości. Dodatkowo: małpi chleb.

To wielki zaszczyt

pracować na jednym z zagrożonych
obszarów bioróżnorodności.

na Maskarenach na Oceanie Indyjskim.

Te wyspy: Mauritius, Rodrigues i Reunion

wraz z Madagaskarem

słyną z unikalnych roślin,

których nie spotyka się nigdzie indziej.

Dziś opowiem wam o pięciu z nich

i ich szczególnych cechach,

dzięki którym są tak wyjątkowe.

Spójrzmy na tę roślinę.

Jej nazwa lokalna to benjoin,

a nazwa botaniczna to Terminalia bentzoe,

podgatunek bentzoe.

To endemit występujący na Mauritiusie,

a jego szczególną cechą

jest różnolistność.

Co oznacza różnolistność?

Chodzi o to, że ta sama roślina

ma liście o różnych
kształtach i rozmiarach.

Te rośliny wyewoluowały

daleko od kontynentu,

wewnątrz specyficznych ekosystemów.

Zazwyczaj ich szczególne cechy

rozwijały się w odpowiedzi na zagrożenie

obecne w lokalnej faunie,

w tym wypadku - na żerujące żółwie.

Żółwie są znane ze słabego wzroku,

w związku z tym unikają roślin,

których nie rozpoznają.

Ta ewolucyjna sztuczka ochrania roślinę

przed tymi raczej słodkimi zwierzętami,

pomaga też gatunkowi przetrwać.

Pewnie teraz zadajecie sobie pytanie:

czemu ona nam o tym opowiada?

Powód jest taki, że często pomijamy

różnorodność i mnogość świata natury.

Te środowiska naturalne są wyjątkowe

i goszczą całą masę roślin.

Nie zdajemy sobie sprawy z wartości

tych cennych zasobów,

a przez to, niefrasobliwie,

niszczymy je.

Wszyscy znamy

makro wpływ urbanizacji,

zmian klimatu, wyczerpywania złóż,

jednak gdy ostatnia roślina,

jak również zwierzę,

gdy ostatni przedstawiciel gatunku

znikają z powierzchni Ziemi,

tracimy cały podzbiór ziemskiej biologii.

Wraz z nim ważne rośliny
mające medyczny potencjał

lub posiadające składniki,

które przydałyby się w kosmetyce,

żywieniu, farmaceutyce,

czy w weterynarii dzikich zwierząt,

przepadają na zawsze.

Najlepszym przykładem

jest legendarny dodo,
pochodzący z Mauritiusa,

znany obecnie jako symbol wyginięcia.

Wiemy, że rośliny odgrywają
niezwykle ważną rolę.

Po pierwsze, stanowią pokarm

i dają nam tlen, którym oddychamy.

Są też źródłem

aktywnych biologicznie substancji,

które powinny być szczegółowo zbadane,

ponieważ społeczeństwa przez tysiąclecia

zdobyły ważną wiedzę,

tradycje kulturowe

oraz medycynę bazującą na roślinach.

Przytoczę trochę danych.

1,4% całkowitej powierzchni lądowej

jest domem dla 40%
gatunków wyższych roślin,

35% gatunków kręgowców.

Ten 1,4% stanowi

25 zagrożonych obszarów
bioróżnorodności świata,

ten 1,4% całej powierzchni lądowej,

zapewnia 35 procent

usług ekosystemowych,

na których polegają bezbronni ludzie.

Jak widzicie,

wyspa Mauritius,

gdzie mieszkam i pracuję,

należy do jednego z tych obszarów,

a ja badam wyjątkowe rośliny wyspy

pod kątem ich przydatności w medycynie.

Wróćmy do pierwszej rośliny,

jaką wam pokazałam,

z liśćmi o różnych kształtach

i rozmiarach, Terminalia bentzoe,

podgatunek bentzoe.

Można go znaleźć tylko na Mauritiusie.

Rdzenni mieszkańcy

używają wywarów z liści

przeciwko chorobom zakaźnym.

Nasza praca polega

na naukowym potwierdzaniu
ich tradycyjnych informacji.

Wykazaliśmy,

że ekstrakt z liści silnie działa

przeciwko szerokiemu spektrum bakterii,

które są ludzkimi patogenami.

Czy ta roślina może stanowić odpowiedź

na antybiotykooporność?

Antybiotykooporność stanowi

wielki, globalny problem.

Jedno wiemy na pewno:

nie możemy dać zginąć tej roślinie.

Jednak w twardej rzeczywistości

ta roślina

jest uważana za bezbronną

w swoim naturalnym środowisku.

Przypomina mi to kolejny przykład.

Ten krzew jest znany
jako baume de l'ile plate,

w dialekcie miejscowym.

Nazwa botaniczna to Psiadia arguta.

To rzadka roślina,

endemit występujący na Mauritiusie.

Kiedyś rosła na kontynencie,

jednak wskutek naporu urbanizacji

została z niego wyparta.

Udało nam się ją uchronić

od wyginięcia

poprzez rozmnażanie in vitro roślin,

które obecnie rosną dziko.

Muszę wspomnieć,

że nie wszystkie rośliny

można hodować in vitro.

Ludzie są szczęśliwi w strefie komfortu,

rośliny również potrzebują

odpowiedniego ekosystemu,

zaś endemity

nie reagują na ostre zmiany ekosystemu,

ale wielkim wyzwaniem

są dla nich

chociażby zmiany klimatu.

Tubylcy używają ich liści

w tradycyjnej medycynie

przy problemach z układem oddechowym.

Nasze wstępne badania laboratoryjne

na ekstrakcie z liści wykazały,

że zawierają one składniki,

które pod względem struktury chemicznej

przypominają leki na astmę

sprzedawane w aptekach.

Kto wie,

jakie korzyści dla ludzi przyniesie

ta roślina, gdy ujawni
wszystkie swoje sekrety.

Pochodzę z rozwijającego się świata,

w którym od zawsze zmagamy się

z problemem eksplozji zaludnienia.

Afryka to młodniejący kontynent,

a gdy mówi się o eksplozji populacji,

nieodłącznie związane jest to

z problemem niedoboru żywności.

Ta roślina, baobab,

może być częścią rozwiązania.

To rzadko używana,
zapomniana roślina pastewna.

Stanowi krajobraz zachodniej Afryki,

gdzie jest znana jako drzewo życia.

Powiem wam później,

dlaczego Afrykanie
uważają ją za drzewo życia.

Co interesujące, istnieje wiele legend

powiązanych z tą rośliną.

Z powodu jej rozmiarów

miała górować nad mniejszymi roślinami,

więc Bóg, zgniewany jej arogancją,

wykorzenił ją i posadził do góry nogami,

stąd jej kształt.

Gdy spojrzycie na to drzewo

w kontekście afrykańskim,

w Zachodniej Afryce
znane jest jako drzewo rozmów,

gdyż pełni ważne funkcje społeczne.

Gdy w społeczeństwie jest problem,

spotkanie pod drzewem rozmów

z wodzami plemienia

oznacza próbę znalezienia rozwiązania

danego problemu,

jak również wzmaga wiarę i szacunek

wśród członków społeczności.

Z naukowego punktu widzenia

na świecie jest osiem gatunków baobabów.

Jeden jest z Afryki,

jeden z Australii,

zaś sześć z nich to endemity

rosnące na Madagaskarze.

Ten, który wam pokazałam,

jest z Afryki.

Adansonia digitata.

Ten piękny, biały kwiat

otwiera się w nocy,
jest zapylany przez nietoperze

i daje początek owocowi,

który jest osobliwie zwany

małpim chlebem.

Małpy to niegłupie zwierzęta.

Wiedzą, co jest dla nich dobre.

Gdy otworzycie owoc baobabu,

zobaczycie białą, mączną papkę,

która jest bogata w składniki odżywcze

i zawiera więcej białka

niż ludzkie mleko.

Dobrze słyszeliście:

więcej białka niż ludzkie mleko.

To jeden z powodów, dla których

światowe koncerny żywieniowe

badają ten owoc, by stworzyć

coś znanego jako wzbogacona żywność.

Nasiona dają bardzo stabilny olej,

pożądany przez przemysł kosmetyczny

do produkcji chociażby balsamów.

Z kolei pień

oczywiście zawiera wodę,

z której często korzysta
spragniony wędrowiec.

Liście są używane w tradycyjnej medycynie

przeciwko chorobom zakaźnym.

Teraz rozumiecie, dlaczego Afrykanie

uważają je za drzewo życia.

To pełna roślina,

zaś wielkość tych drzew

skrywa potężny potencjał,

nie tylko dla farmacji,
żywienia i kosmetyków.

To, co wam pokazałam,

to tylko jeden gatunek z Afryki.

Adansonia digitata.

Mamy sześć gatunków na Madagaskarze,

a nie znamy potencjału tej rośliny.

Jednak wiemy,

że florze grozi wyginięcie.

Pozwólcie, że przedstawię wam

innego ulubieńca z Afryki,

czyli zmartwychwstanki.

To dowód na to,

że nawet Jezus ma konkurencję.

(Śmiech)

Ta roślina rozwinęła

niezwykłą tolerancję na suszę,

dzięki czemu może przetrwać

wysuszenie rzędu 98% w ciągu całego roku

bez uszkodzeń,

po czym może całkowicie się zregenerować

z dnia na dzień i zakwitnąć.

My, ludzie,

od zawsze szukaliśmy eliksiru młodości.

Nie chcemy się starzeć.

Czy musimy, skoro jest wyjście?

To da wam pogląd,

jak roślina wyglądała wcześniej.

Niedoświadczony ogrodnik

podczas pierwszej wizyty w ogrodzie

wyrwałby ją, bo uschła.

Jednak po podlaniu dzieje się to.

Całkowicie zdumiewające.

Główną przyczyną procesów starzenia

jest utrata wody

z górnych warstw naskórka,
co powoduje zmarszczki,

o czym wiedzą

zwłaszcza kobiety.

Ta roślina daje kosmetologom

bardzo ważne składniki,

dzięki którym można znaleźć

sposób na spowolnienie starzenia

i jednoczesne wzmocnienie komórek

przed wpływem toksyn środowiskowych.

Te cztery przykłady,

które wam podałam,

to tylko drobne przypomnienie tego,

w jaki sposób nasze zdrowie

i przetrwanie są powiązane

ze zdrowiem i prężnością

naszego ekosystemu,

a także dlaczego trzeba uważać

w zachowywaniu bioróżnorodności.

Z każdym ściętym lasem

i zlikwidowanymi moczarami

potencjalne laboratorium znika

i być może nigdy go nie odzyskamy.

Wiem, o czym mówię,

pochodząc z Mauritiusa i tęskniąc za dodo.

Pozwólcie zakończyć przykładem.

Kwestie ochrony przyrody zwykle obejmują

rzadkie rośliny endemiczne,

ale rośliny zwane egzotycznymi,

rosnące w wielu miejscach na świecie,

też trzeba brać pod uwagę.

Dlaczego?

Bo środowisko odgrywa bardzo ważną rolę

w modyfikowaniu cech roślin.

Spójrzmy na tę roślinę,

Centella asiatica. To chwast.

Nazywamy go chwastem.

Centella asiatica rośnie na całym świecie

w wielu regionach Afryki i Azji.

Ta roślina była kluczowa

w zwalczeniu okropnej choroby, trądu,

na Madagaskarze w latach 40.

Centella rośnie na całym świecie,

ale najlepszej jakości jest ta

pochodząca z Madagaskaru,

gdyż zawiera trzy ważne składniki

poszukiwane przez farmaceutów

i kosmetologów.

Firmy kosmetyczne już ich używają

do tworzenia kremów regenerujących.

Stare przysłowie mówi:

na każdą chorobę znaną ludzkości

istnieje roślina będąca lekarstwem.

Możecie nie wierzyć starym przesądom.

Możecie myśleć, że są przestarzałe,

że nauka i technologia są potężne.

Możecie patrzeć na Centella

jak na bezużyteczny chwast,

za którym nikt nie będzie tęsknił.

Nie ma czegoś takiego jak zbędny chwast.

Ta roślina jest żywym
laboratorium biologicznym,

może mieć odpowiedzi

na wiele pytań.

Ale musimy jej zapewnić

możliwości do życia.

Dziękuję.

(Brawa)