Làm sao để phá bỏ cách nhìn của riêng bạn và tìm ra sự thật.

Càng đọc và xem online nhiều, chúng ta càng khó tìm ra sự khác biệt giữa sự thật và điều giả dối. Giống như là việc chúng ta biết nhiều hơn nhưng hiểu ít hơn, triết gia Michael Patrick Lynch nói. Trong bài diễn thuyết này, ông khuyến khích chúng ta thực hiện các biện pháp chủ động để phá vỡ những bong bóng lọc và tham gia vào cuộc sống thực nơi vận hành mọi điều trong đời.

Hãy tưởng tượng
điện thoại thông minh của bạn được thu nhỏ

và gắn thẳng vào não bạn.

Nếu bạn có kiểu con chíp não này,

bạn sẽ có thể đăng lên
và tải xuống internet

bằng với tốc độ tư duy.

Truy cập mạng xã hội hay Wikipedia
sẽ rất giống như --

ừm, ít nhất là từ bên trong --

như tra cứu chính trí nhớ của bạn.

Nó sẽ dễ và thân thuộc như khi tư duy vậy.

Nhưng để bạn biết được điều gì là đúng
có dễ hơn không?

Chỉ vì cách truy cập thông tin
là nhanh hơn

không có nghĩa nó đáng tin hơn,
tất nhiên rồi,

và không có nghĩa tất cả chúng ta
sẽ hiểu nó theo cùng một hướng.

Và không có nghĩa bạn có thể đánh giá nó
tốt hơn.

Thực tế, thậm chí có thể tệ hơn,

vì, bạn biết đấy, nhiều dữ liệu hơn,
ít thời gian để đánh giá hơn.

Ngay giờ đây, điều như vậy
đã đang diễn ra với chúng ta rồi.

Ta mang theo một thế giới thông tin
trong túi mình ,

nhưng có vẻ như, nếu ta càng chia sẻ
và truy cập trực tuyến ,

thì ta càng khó phân biệt

giữa thật và giả.

Cứ như thể ta biết nhiều hơn
nhưng hiểu ít hơn.

Theo tôi thì đó là nét đặc trưng
của cuộc sống hiện đại,

rằng có những cách biệt giữa những người
sống trong bong bóng thông tin biệt lập.

Chúng ta bị phân cực:
không chỉ theo giá trị, mà còn theo các sự thật.

Một nguyên nhân là do quá trình
phân tích dữ liệu thứ chi phối Iternet

đưa đến cho chúng ta
không chỉ nhiều thông tin hơn,

mà còn nhiều hơn những gì ta muốn.

Cuộc sống trực tuyến được cá nhân hóa;

mọi thứ từ quảng cáo chúng ta đọc

tới tin tức trên Facebook feed
của chúng ta

được điều chỉnh để thỏa mãn
sở thích của chúng ta.

Và trong khi ta
có nhiều thông tin hơn,

cuối cùng rất nhiều thứ trong đó
phản ánh chính ta

như nó phán ảnh thực tại vậy.

Theo tôi, cuối cùng thì nó

thổi phồng bong bóng của ta lên
hơn là làm chúng vỡ.

Và vậy, có lẽ không ngạc nhiên gì

rằng chúng ta đang trong tình huống,
tình huống đầy mâu thuẫn,

khi nghĩ rằng ta biết nhiều hơn rất nhiều,

mà vẫn chưa nhất trí
về điều ta biết là gì.

Vậy chúng ta sẽ giải quyết vấn đề
phân cực kiến thức này thế nào?

Một chiến thuật rõ ràng là
cố sửa đổi công nghệ của chúng ta,

thiết kế lại các nền tảng kỹ thuật số,

để khiến chúng đỡ dễ phân cực.

Và tôi mừng khi thông báo

rằng rất nhiều chuyên gia ở Google
và Facebook đang cố thực hiện nó.

Và các dự án này rất quan trọng.

Tôi nghĩ rằng sửa đổi công nghệ
thực sự là rất quan trọng,

nhưng tôi không nghĩ chỉ riêng công nghệ,
việc sửa đổi nó, sẽ giải quyết được vấn đề

về phân cực kiến thức.

Tôi không nghĩ như vậy vì tôi không nghĩ,
cuối cùng thì,

đó là một vấn đề công nghệ.

Tôi nghĩ đó là vấn đề về con người,

liên quan tới cách chúng ta nghĩ
và điều chúng ta quý trọng.

Để giải quyết được, tôi nghĩ
chúng ta sẽ cần sự giúp đỡ.

Ta sẽ cần ự giúp đỡ
từ khoa học tâm lý và khoa học chính trị.

Nhưng ta cũng sẽ cần giúp đỡ từ triết học.

Vì để giải quyết vấn đề
phân cực kiến thức,

ta sẽ cần tái kết nối

với một nguyên tắc triết học cơ bản:

là ta sống trong một thực tại chung.

Ý tưởng về một thực tại chung,
theo tôi thì, rất giống với

nhiều khái niệm triết học:

dễ để nói ra,

nhưng khó để hiện thực hóa
một cách đầy bí ẩn.

Để thực sự chấp nhận nó,

tôi nghĩ ta cần phải làm ba điều,

mỗi điều trong đó giờ là một thách thức.

Trước hết, ta cần tin vào sự thật.

Các bạn có lẽ đã thấy

rằng văn hóa đang có thứ gì đó rắc rối

với khái niệm này.

Cứ như thể ta bất đồng nhiều đến mức,

như một nhà phân tích chính trị
mới đây đã phát biểu,

như thể không còn sự thật nữa vậy.

Nhưng suy nghĩ đó thực ra là sự biểu lộ

cho lời lập luận đầy cám dỗ
trong không trung.

Như thế này:

ta không thể thoát khỏi
quan điểm của chính mình;

ta không thể thoát khỏi
những định kiến của mình.

Mỗi lần ta cố,

ta lại có thêm nhiều thông tin
từ quan điểm của ta hơn.

Nên, dòng suy nghĩ này như sau,

chúng ta cũng có thể sẽ thừa nhận
rằng sự thật khách quan là một ảo tưởng,

hay nó không quan trọng,

vì hoặc ta sẽ không bao giờ
biết nó là gì,

hoặc ngay từ đầu nó đã không tồn tại rồi.

Đó không phải
một suy nghĩ triết học mới --

lòng hoài nghi về sự thật.

Trong giai đoạn cuối của thập kỷ cuối,
như các bạn biết,

nó rất phổ biến
trong một vài giới học thuật.

Nhưng thực sự nó xuất phát
từ triết gia Hy Lạp Protagoras,

nếu không phải trước nữa.

Protagoras đã nói
sự thật khách quan là một ảo tưởng

vì "con người là thước đo
của mọi thứ."

Con người là thước đo của mọi thứ.

Điều đó có vẻ nâng cao
sự thực dụng của con người,

hay giải phóng,

vì nó cho mỗi chúng ta
khám phá hay tạo sự thật của riêng mình.

Nhưng thực ra, tôi nghĩ đó là
sự hợp lý hóa vì lợi ích cá nhân

ngụy trang dưới dạng triết học.

Nó làm lẫn lộn giữa sự khó khăn
của việc chắc chắn

với tính bất khả thi của sự thật.

Nhìn xem --

đương nhiên rất khó
để chắc chắn về điều gì đó;

tất cả chúng ta có thể
đang sống trong "Ma trận."

Bạn có thể có chíp não trong đầu

đưa đến cho bạn toàn thông tin sai lệch.

Nhưng trên thực tiễn, chúng ta vẫn
nhất trí về nhiều sự thật.

Chúng ta nhất trí
rằng đạn có thể giết người.

Chúng ta nhất trí rằng
bạn không thể vỗ cánh và bay.

Chúng ta nhất trí -- hay chúng ta nên --

rằng có một thực tại bên ngoài

và việc lờ nó đi
có thể làm bạn tổn thương.

Tuy nhiên, lòng hoài nghi
sự thật rất cám dỗ,

vì nó giúp chúng ta hợp lý hóa
định kiến của chính mình.

Khi làm vậy, chúng ta giống với
anh chàng trong bộ phim

người biết mình
đang sống trong "Ma trận"

nhưng quyết định rằng đằng nào
anh ta cũng thích ở đó.

Sau tất cả, có được thứ mình muốn
khiến ta hạnh phúc.

Lúc nào cũng đúng
khiến ta hạnh phúc.

Nên, thường sẽ dễ hơn để chúng ta

bao phủ chính mình trong
bong bóng thông tin ấm áp,

sống trong niềm tin tồi tệ,

và sử dụng các bong bóng đó
làm thước đo thực tại.

Theo tôi nghĩ, một ví dụ về việc
niềm tin sai lầm tác động hành vi của ta

là phản ứng của ta
với tin giả.

Tin giả lan truyền trên internet

trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2016

đã được thiết kế
để thúc đẩy các định kiến của ta,

để thổi phồng các bong bóng của ta.

Nhưng điều thực sự ấn tượng về nó

không chỉ là do nó đã lừa phỉnh
quá nhiều người.

Điều thực sự ấn tượng với tôi
về tin giả,

hiện tượng này,

là chính nó trở thành chủ đề của
phân cực kiến thức nhanh thế nào;

nhiều đến mức mà chính thuật ngữ này --
"tin giả"

giờ đây chỉ có nghĩa:
"tin tức mà tôi không thích."

Đó là một ví dụ của niềm tin sai lầm
về sự thật mà tôi đang nói tới.

Nhưng theo tôi, điều thực sự nguy hiểm

về lòng hoài nghi với sự thật

là nó dẫn tới chế độ chuyên quyền.

"Con người là thước đo của mọi vật"

không thể tránh khỏi việc trở thành
"Người này là thước đo của mọi vật."

Cũng như "chính bản thân mỗi người"

luôn phải trở thành
"chỉ kẻ mạnh mới tồn tại."

Vào phần cuối cuốn "1984" của Orwell,

người được cho là cảnh sát O'Brien
tra tấn nhân vật chính Winston Smith

để anh ấy tin vào việc
hai cộng hai bằng năm.

Điều O'Brien nói điểm mấu chốt,

rằng ông ta muốn thuyết phục Smith rằng
bất kể điều gì đảng này nói là sự thật,

và sự thật là bất kể điều gì
đảng này nói.

Và điều O'Brien tin là
một khi suy nghĩ này được chấp nhận,

sự bất đồng quan điểm là không thể.

Bạn không thể nói sự thật
lại quyền lực được

nếu quyền lực chính nó định nghĩa sự thật.

Tôi nói vậy để thừa nhận rằng
ta thực sống trong thực tại chung,

chúng ta phải làm ba điều.

Điều đầu tiên là tin vào sự thật.

Điều thứ hai nói cho gọn

bằng câu nói Latinh mà Kant dùng làm
khẩu hiệu cho Sự Khai sáng:

"Sapere aude,"

hay "dám biết."

Hay như Kant muốn,
"dám biết vì chính mình."

Tôi biết trong thời kỳ đầu của internet,

nhiều người nghĩ

rằng công nghệ thông tin
sẽ luôn khiến

việc chúng ta hiểu về mình
dễ hơn,

và đương nhiên theo nhiều khía cạnh,
nó đã làm vậy.

Nhưng khi internet ngày càng trở thành
một phần trong cuộc sống chúng ta,

sự phụ thuộc vào nó,
hay việc ta sử dụng nó,

đã trở nên bị động hơn.

Phần nhiều những gì ta biết ngày nay
là từ Google.

Chúng ta tải về các nhóm sự thật
được đóng gói sẵn

và kiểu như là truyền chúng đi
qua mạng xã hội.

Thông tin trên Google là hữu ích

và chính xác vì nó liên quan tới
việc huy động trí thức bên ngoài.

Chúng ta trút gánh nặng nỗ lực của mình
lên hệ thống người và thuật toán khác.

Và đương nhiên, điều đó khiến ta
không làm não mình bị xáo trộn

với nhiều sự thật khác nhau.

Chúng ta chỉ cần tải chúng xuống
khi ta cần.

Và điều đó thật tuyệt vời.

Nhưng có một sự khác biệt
giữa tải xuống một loạt các sự thật

và thực sự hiểu làm thế nào và vì sao
các sự thật đó lại như vậy.

Hiểu vì sao
một căn bệnh nào đó lây lan,

hay bằng cách nào một
mệnh đề toán học thành công,

hay vì sao bạn của bạn buồn phiền,

liên quan tới nhiều điều
hơn là việc chỉ tải xuống.

Chắc chắn, việc này đòi hỏi

bạn tự làm:

có cái nhìn sáng tạo một chút;

dùng trí tưởng tượng của bạn;

đi ra ngoài thực tiễn;

làm thí nghiệm;

tìm hiểu sâu về chứng cứ;

trò chuyện với ai đó.

Đương nhiên, tôi không nói rằng
ta nên dừng việc tìm kiếm trên Google.

Tôi chỉ cho rằng

ta không nên
đánh giá nó quá cao.

Chúng ta cần tìm cách khuyến khích
các hình thức tìm hiểu khác chủ động hơn,

và không phải lúc nào cùng là việc
đẩy nỗ lực của ta vào bong bóng của mình.

Vì việc tìm kiếm trên Google
thường xuyên kết thúc

bằng những hiểu biết
trong bong bóng.

Và những hiểu biết ấy
là luôn đúng.

Nhưng dám biết,

dám hiểu,

có nghĩa là mạo hiểm rằng
bạn có thể sai.

Đó có nghĩa là mạo hiểm

rằng điều bạn muốn và điều đúng
là những thứ khác nhau.

Điều này đưa tôi đến điều thứ ba
là ta cần hành động

nếu muốn thừa nhận rằng ta sống
trong một thực tại chung.

Điều thứ ba là:
có một chút khiêm tốn.

Khiêm tốn ở đây,
là khiêm tốn về nhận thức,

có nghĩa là, theo một khía cạnh,

bạn biết mình không biết tất cả mọi thứ.

Nhưng nó cũng có nghĩa là thứ gì đó
hơn thế.

Nó có nghĩa để cách nhìn về thế giới
của bạn luôn được cải tạo

bằng các minh chứng và kinh nghiệm
của người khác.

Để cách nhìn của bạn
luôn sẵn sàng cải thiện

qua dẫn chứng và kinh nghiệm
của người khác.

Nó hơn việc sẵn sàng thay đổi.

Nó hơn việc chỉ đơn thuần
cải thiện bản thân.

Nó có nghĩa là thấy kiến thức của bạn
có khả năng nâng cao

hay phong phú hơn
từ những gì người khác đóng góp.

Điều đó liên quan

tới việc thừa nhận có thực tại chung

rằng bạn cũng có trách nhiệm.

Tôi không nghĩ quá ngoa khi nói

rằng xã hội của chúng ta không giỏi
nâng cao hay khuyến khích

kiểu khiêm tốn đó.

Đó một phần bởi vì,

ừm, chúng ta thường lẫn lộn
giữa tính kiêu căng và sự tự tin.

Và đó một phần bởi vì, ừm, bạn biết đấy,

kiêu căng thì dễ hơn.

Việc nghĩ rằng bản thân biết tất cả
thì dễ hơn.

Việc nghĩ rằng bản thân hiểu được tất cả
thì dễ hơn.

Nhưng đó là một ví dụ khác
về niềm tin không tốt với sự thật

mà tôi đang nói tới.

Nên khái niệm về một thực tại chung,

giống như rất nhiều khái niệm triết lý,

có vẻ quá hiển nhiên,

đến mức ta thường bỏ qua nó

và quên vì sao nó quan trọng.

Các nền dân chủ không thể vận hành
nếu công dân của họ không phấn đấu,

ít nhất vào vài thời điểm,

để tạo ra một không gian chung,

không gian nơi họ có thể
trao đổi ý tưởng qua lại

khi -- và đặc biệt là khi --

họ bất đồng ý kiến.

Nhưng bạn không thể phấn đấu
sống ở đó

nếu bạn không thừa nhận từ trước rằng
bạn sống trong cùng một thực tại.

Để chấp nhận nó,
ta phải tin vào sự thật,

chúng ta phải khuyến khích
những cách hiểu chủ động hơn.

và chúng ta phải có sự khiêm tốn

để nhận ra rằng chúng ta không phải thước
đo của mọi thứ

một ngày nào đó có lẽ chúng ta sẽ thấy
viễn cảnh

của việc sở hữu mạng lưới kết nối trong
bộ não

nhưng nếu chúng ta muốn được giải phóng
và không sợ hãi

nếu chúng ta muốn mở rộng tầm hiểu biết

và không chỉ là những tri thức thụ động

chúng ta cần nhớ rằng viễn cảnh của ta

chúng thật đáng ngạc nhiên, đẹp đẽ

chỉ như vậy --

viễn cảnh trên một thực tại.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)