Dünyayla ilgili nasıl cahil kalmamalı

Dünya hakkında ne kadar şey biliyorsunuz?Hans Rosling, ünlü küresel nüfus, sağlık ve gelir verisi (ve çok fazla uzun göstergeciyle) şablonlarıyla, bildiğinizi düşündüğünüz şeyler hakkında yanılmanız ihtimalinin oldukça yüksek olduğunu kanıtlıyor. Seyirci için hazırladığı ufak sınava siz de katılın ve sonrasında Hans'ın oğlu Ola ile daha az cahil olmanın 4 pratik yolunu öğrenin.

Hans Rosling: Sizlere 3 tane

çok şıklı soru soracağım.

Bu cihazı kullanarak cevap verin.

İlk soru, doğal sebeplerden

dolayı gerçekleşen

yıllık ölüm sayısı

son yüzyılda nasıl değişmiştir ?

İki katından fazla artmış mıdır,

bütün dünyada neredeyse
aynı oranda mı kalmıştır,

yoksa yarıdan daha az
bir orana mı düşmüştür ?

Lütfen A, B veya C olarak cevaplayın.

Çok fazla cevap görüyorum. Bu
üniversitelerde yaptıklarımdan çok daha hızlı.

Çok yavaşlar, sürekli düşünüyorlar, düşünüyorlar.

Güzel çok, çok güzel.

Şimdi sıradaki soruya geçiyoruz.

Dünya üzerinde 30 yaşındaki kadınlar

ne kadar süre okula gitmişlerdir;

yedi yıl, beş yıl ya da üç yıl?

A, B veya C? Lütfen cevaplayın.

Şimdi de sıradaki soruya geçiyoruz.

Son 20 yılda, çok ileri derecede

fakirlik içinde yaşayan

insanların oranı nasıl değişmiştir?

İleri derece fakirlik: bir günlük yiyeceği olmayan.

Neredeyse 2 katına mı çıkmıştır,

aşağı yukarı aynı mı kalmıştır,

yoksa yarıya mı düşmüştür?

A, B veya C?

Şimdi cevaplar,

Görüyorsunuz,

dünyada doğal afetlerden ölenleri

burdaki grafikte görebilirsiniz,

1900'lerden 2000'lere kadar.

1900'lerde, yaklaşık
yarım milyon kadar insan

doğal afetler nedeniyle ölüyordu;

seller, depremler, volkanik
patlamalar, vesaire, kıtlık.

Ve sonra, bu nasıl değişti?

Gapminder İsviçre'de halka sordu.

İşte böyle cevapladılar,

İsveç halkı böyle cevap verdi:

%50'si iki katına çıktığını,

%38'i aşağı yukarı aynı kaldığını,

%12'si de yarıya düştüğünü belirtti.

Bu afet araştırmacılarından
gelen en iyi bilgi,

artıyor ve azalıyor

ve sonra 2. dünya savaşına gidiyor

ve bundan sonra düşmeye
başlıyor ve düşmeye devam ediyor

ve yarıdan çok daha azına kadar düşüyor.

Dünya, insanları bundan korumak için

on yıllar geçtikçe,

çok ama çok daha fazla kabiliyete sahip.

Yani İsveçlilerin sadece %12'si bunu biliyor.

Bir hayvanat bahçesine
gittim ve şempanzelere sordum.

(Kahkaha) (Alkışlar)

Şempanzeler akşam haberlerini izlemiyorlar,

şempanzeler,

rastgele seçtiler, yani İsveçliler
rastgeleden daha kötü cevap verdiler.

Peki siz ne yaptınız ?

Bu sizsiniz.

Şempanzeler tarafından yenildiniz.

(Kahkahalar)

Ama yakındı.

İsveçlilerden üç kat daha iyiydiniz,

ama bu yeterli değil.

Kendinizi İsveçlilerle karşılaştırmamalısınız.

Dünyada daha büyük hedefleriniz olmalı.

Şimdi şuradaki diğer cevaba
bakalım; okuldaki kadınlar.

Burada, erkeklerin 8 yıl gittiğini görebilirsiniz.

Kadınlar ne kadar süre okula gittiler ?

İsveçliler şöyle demiş

ve bu size ipucu veriyor değil mi ?

Doğru cevap muhtemelen,

en az İsveçlinin seçtiği değil mi ?

(Kahkahalar)

Bakalım, bakalım, işte geliyor.

Evet, evet, evet, kadınlar neredeyse yetişmiş.

Bu Birleşik Devletler halkı.

Ve bu da sizsiniz. İşte geliyor.

Oh.

Valla tebrikler, İsveçlilerin
2 katı daha iyisiniz.

Ama bana ihtiyacınız yok ---

Peki nasıl oluyor? Şöyle düşünüyorum,

herkes kızların büyük zorluklar yaşadığı

bazı ülkelerin, bazı yerlerin

olduğunun farkında.

Okula gittiklerinde durduruluyorlar

ve bu mide bulandırıcı.

Ama dünyanın çoğunluğunda,

dünyadaki insanların çoğunun yaşadığı yerlerde,

ülkelerin çoğunda, kızlar okula gidiyor

aşağı yukarı erkeklerle aynı oranda.

Bu cinsiyet eşitliğinin
sağlandığı anlamına gelmiyor,

hem de hiç.

Hâlâ çok kötü sınırlandırmalara
maruz kalıyorlar,

ama bugün eğitimde
dünyanın geldiği yer burası.

Şimdi, çoğunluğu kaçırıyoruz.

Cevap verdiğinizde, en kötü
yerlere göre cevap veriyorsunuz.

Ve orada haklısınız,
ama çoğunluğu kaçırıyorsunuz.

Peki yoksulluk konusunda?

Burada yoksulluk gayet açık şekilde,

neredeyse yarıya inmiş

ve Birleşik Devletler'de hakla sorduğumuzda,

sadece %5 doğru noktada.

Peki siz?

Neredeyse şempanzelere yetiştiniz.

(Kahkaha) (Alkış)

Çok ufak, çok az bir kısmınız!

Bazı basmakalıp
düşünceler var biliyorsunuz.

Ve pek çok zengin ülkede,

asla aşırı yoksulluğun
bitirilemeyeceğini düşünenler var.

Tabii ki böyle düşünüyorlar,

çünkü neler olduğu hakkında
bir fikirleri bile yok.

Gelecek hakkında düşünmenin ilk yolu,

şu an hakkında bilgi sahibi olmaktır.

Bu sorular Gapminder Vakfında
yürüttüğümüz Cehalet Projesinin

başlangıç evresindekilerden

sadece bir kaç tanesi.

Ve bu proje, geçen yıl başlatıldı,

patronum ve aynı zamanda oğlum
Ola Rosling tarafından. (Kahkahalar)

Kendisi kuruculardan ve yönetici

ve istediği, bana bunu söyledi;

yıkıcı bir cehaletle savaşırken,

daha sistemli olmalıyız.

Ve ilk çalışmalar şunu gösteriyor,

halk içinde rastgele tercihlerden daha
kötü yapan çok fazla insan var,

bu yüzden bu basmakalıp fikirler
hakkında düşünmemiz gerek,

ve bunlar arasındaki
temel düşüncelerden biri,

dünyadaki gelir dağılımı hakkında.

Buraya bakın. 1975'te durum böyleydi.

Bu her gelirden insanların sayısı,

günde 1 dolardan itibaren —

(Alkış)

Gördünüz mü burda bir tepe var,

günde bir dolar civarında,

birde burda bir tepe var,

10 ile 100 dolar arasında bir yerde.

Dünya iki gruptu.

Deve gibiydi, iki hörgüçlü bir deve

fakirler ve zenginler

ve arada kalan bir kaçı.

Ama bakın nasıl değişti:

İleri gittikçe, ne değişmiş,

dünya nüfusu çoğaldı

ve hörgüçler birleşmeye başladı.

Alçaktaki hörgüç yüksektekiyle birleşti ve

deve öldü ve tek hörgüçlü bir dünyamız oldu,

sadece bir hörgüçle.

Yoksulluk oranı azaldı.

Hala çok fazla kişinin

aşırı yoksul olarak kalması çok korkunç.

Hâlâ böyle insanlar var,
nerdeyse bir milyar kişi

ama bu şimdi sonlandırılabilir.

Şimdiki zorlu görevimiz

bundan uzak durmak,
çoğunluğun nerede olduğunu anlamak

ve bu soruda da bu açıkça gözüküyor.

Şu bizim yıllardır kızamık ve diğer şeylere

karşı kullandığımız basit aşıları

kullanan bir yaşındaki çocukların

dünyadaki oranı nedir diye sorduk:

Yüzde 20, 50 ya da 80?

Şimdi, bunlar Birleşik Devletler
halkının ve İsveçlilerin cevapları.

İsveçlilerinkine bakalım:

Doğru cevap hangisi biliyorsunuz.

(Kahkahalar)

Yahu kim bu ülkede küresel sağlık profesörü?

Benim tabii ki. Benim.

(Kahkahalar)

Bu çok zor. Çok zor.

(Alkış)

Şu var ki, Ola'nın ne bildiğimizi ölçmeye

olan yaklaşımı gazetelere manşet oldu.

CNN bu sonuçları internet sitesinde gösterdi ve

milyonların cevapladığı sorular ordaydı ve

sanırım 2000 civarı yorum vardı.

Ve yorumlardan biri şuydu:

"Eminim ki hiçbir basın mensubu bu testi geçememiştir."

Ola bana dedi ki; "Al bu cihazları.

Basın konferanslarına davetlisin sen.

Bunu onlara ver ve ne biliyorlar ölç bakalım."

İşte bayanlar ve baylar,

ilk kez, Amerikan basınıyla yapılan bir konferansın

gayriresmi sonuçları burada.

Ve sonra, yakın zamanda,
Avrupa Birliği medyasından gelen sonuçlar.

(Kahkahalar)

Gördünüz mü, problem insanların

basını takip etmemesi değil.

Problem basının daha kendisini bilmemesi.

Bu konuda ne yapmalıyız, Ola?

Hiç fikrimiz var mı?

(Alkış)

Ola Rosling: Evet, bir fikrim var, ama önce

şempanzeler tarafından
yenildiğiniz için çok üzgünüm.

Neyse ki, ben bunun
neden sizin suçunuz olmadığını

göstererek sizi rahatlatacağım aslında.

Ardından, bir daha ki sefere
şempanzeleri yenmeniz için

sizi bir kaç numarayla donatacağım.

Basitçe yapacaklarım bunlar.

Ama önce, neden bu kadar
cahiliz ona bir bakalım.

Hepsi burada başlıyor.

Hudiksvall. İsveç'in kuzeyinde bir şehir.

Benim büyüdüğüm ve

büyük bir probleme sahip bir muhit.

Aslında, sizin büyüdüğünüz yerlerin de

sahip olduğu

aynı probleme sahip.

Bu temsili değildi. Tamam mı?

Bana bu gezegende yaşamın
nasıl olduğuyla ilgili

çok önyargılı bir bakış kazandırmıştı.

Dolayısıyla, bu cahiliyet
yapbozunun ilk parçası.

Kişisel önyargılarımız var.

Dahil olduğumuz topluluklar ve

tanıştığımız insanlar bize
farklı deneyimler kazandırıyor.

Üstüne üstlük, okula başlıyoruz ve

bir diğer problemi eklemiş oluyoruz.

Yani, okulları seviyorum

ama öğretmenler zaman aşımına uğramış
dünya görüşlerini öğretmeye meyilli

çünkü okulda bir şeyler öğrendiler ve

şimdi hiçbir art niyet olmaksızın

o dünyayı öğrencilere aktarıyorlar.

Ve o kitaplar, tabii ki, basılı olanlar

bu değişen dünyada demode kalıyorlar.

Ve öğretim materyallerini

güncel tutmak için hiçbir
uygulama yok gerçekten.

Odaklandığımız şey de bu.

Demek ki, elimizde

kişisel önyargılarımızın
üzerine eklediğimiz demode unsurlar var.

Bir sonraki adım haberler, tamam mı?

Kusursuz bir gazeteci haber olacak

hikayeleri toplamasını bilir

ve insanlar da bunu
okuyacaktır çünkü sansasyonel.

Sıradışı olaylar daha ilgi çekici, değil mi?

Ve abartılmışlardır,

özellikle korktuğumuz şeyler.

İsveçli bir kimsenin başına gelen köpek balığı saldırısı

haftalarca başlıkları süsleyecektir İsveç'te.

Yani bu üç çarpık bilgi kaynağından

uzaklaşmak çok zordu, değil mi?

Bir bakıma bizi bombardımana tutup

zihnimizi bir sürü garip fikirlerle donatıyorlar

ve biz de bunun üstüne
bizi insan yapan en önemli şeyi,

insani sezgimizi koyuyoruz.

Bu evrim sırasında iyiydi.

Bu genelleme yapmamıza

ve anlamadan hemen sonuca
varmamıza yardım etti.

Korktuğumuz şeyleri
abartmamıza yardım etti.

Olmayan yerde aciliyet arıyoruz ve

sonrasında, ortalamanın üstünde

en iyi sürücülerin biz olduğumuza dair

özgüven yanılsaması ediniyoruz.

Herkes şu soruyu cevapladı,

"Evet, ben daha iyi araba sürüyorum."

Tamam, bu evrimsel olarak iyiydi ama

konu dünya görüşüne gelince,

bunun tepe taklak olmasının sebebi de aynı.

Düşeceğine yükselen trendler

ve bir de tam tersi,

bu durumda şempanzeler bizim
sezgilerimizi bize karşı kullanıyorlar ve

bu bizim güçlü yanımız
olacağına zayıflığımız oluyor.

Güya güçlü yanımız olmalıydı, değil mi?

Peki böyle problemleri nasıl çözüyoruz?

İlk olarak ölçmemiz sonra da

tedavi etmemiz lazım.

Bunu ölçerek cahilliğin yapısının

ne olduğunu anlayabiliriz.

Geçen sene kılavuzu başlattık,

şimdi eminiz ki bütün dünyada

bir sürü cahillikle karşı karşıya geleceğiz

ve fikir, bunu gerçekten

iklim, nesli tükenen türler, insan hakları,

cinsiyet eşitliği, enerji, finans gibi

tüm alanlara ya da küresel gelişme

boyutlarına yükseltmek.

Her sektörün kendi gerçekleri

ve bu gerçekler hakkında farkındalık

yaymaya çalışan kuruluşlar var.

Ben de gerçekten bazılarıyla iletişime geçerek,

Dünya Doğayı Koruma Vakfı,
Uluslararası Af Örgütü ve UNICEF gibi

ve onlara halkın bilmediğini düşündükleri

gerçekleri sorarak başladım.

Tamam, bu gerçekleri bir araya getirdim.

Diyelim ki 250 maddeli,
uzun bir liste düşünün.

Sonra halka soruyoruz ve

en kötü sayıyı nerede aldıklarını görüyoruz.

Ve berbat sonuçların olduğu

daha kısa bir liste hazırlıyoruz,

Hans'ın verdiği örnektekiler gibi

ki bu berbat sonuçları bulurken

hiç zorluk çekmiyoruz.

Tamam, kısa liste burada,
ne yapacağız onunla?

Onu bir bilgi sertifikasına dönüştürüyoruz,

bir küresel bilgi sertifikası.

Ve eğer büyük bir organizasyon ya da okul

ya da bir üniversite ya da
belki bir haber ajansıysan

bununla küresel olarak
bilgili olduğunu tasdikleyebilirsin.

Yani, şempanzelerle aynı puanı yapanları

işe almıyoruz.

Tabii ki almamalısınız da.

Yani belki bundan 10 yıl sonra,

eğer bu proje başarılı olursa,

bir röportaj da bütün bu çılgın

küresel bilgileri aktarıyor olacaksınız.

İşte şimdi pratik numaralara geliyoruz.

Nasıl başarılı olacaksınız?

Burada tabii ki bir yol var,

ki bu da gece geç saatlere kadar oturup

bütün haberleri okuyarak

bütün gerçekleri ezberlemek.

Aslında bu hiç gerçekleşmeyecek.

Hans bile bunun gerçekleşeceğini düşünmüyor.

İnsanların bu kadar vakti yok.

İnsanlar kestirme yolları sever
ve işte kestirme yollar:

Sezgilerimizi tekrar güce çevirmeliyiz.

Genelleme yapabilmeliyiz.

Şimdi size yanlış düşüncelerin,

genel olarak kabul edilmiş
kurallara döndüğü

bir kaç numara göstereceğim.

İlk yanlış düşünceyle başlayalım.

Bu oldukça yaygın.

Her şey kötüye gidiyor.

Duydunuz. Kendiniz de düşündünüz.

Düşünmenin diğer yolu, çoğu şey gelişiyor.

Önünüzde bir soruyla
oturuyorsunuz ve emin değilsiniz.

"Gelişmek"i tahmin etmelisiniz.

Tamam mı? En kötüsünü düşünmeyin.

Bu testlerimizde daha iyi
puanlar almanıza yardım edecek.

(Alkış)

Bu ilkiydi.

Zenginler ve fakirler var

ve ara gittikçe açılıyor.

Bu korkunç bir eşitsizlik.

Evet, bu eşit olmayan bir dünya ama

verilere baktığın zaman bir yükselti var.

Tamam mı? Emin olamıyorsan

"Çoğu insan orta kararda." diye düşün.

Bu sana cevabı doğru
vermende yardım edecek.

Şimdi, sıradaki yerleşmiş fikir;

sosyal gelişme gösterebilmeleri için

ülkelerin ve insanların
çok zengin olmaları gerektiği.

Okuyan kızlar ve doğal
afetlere hazır olma durumu gibi.

Hayır, hayır, hayır. Bu doğru değil.

Bakın; şu ortadaki yükseltinin

halihazırda okula giden kızları var.

Emin değilseniz,

"çoğunluk zaten buna sahip" diye düşünün.

Elektrik ve okuyan kızlar gibi, bu tarz şeyler.

Bunlar genel kurallar yani

tabii ki her şeye uymuyorlar ama

genelleyebilmenizin yolu bu.

Sonuncusuna bakalım.

Eğer bir şey, evet, bu iyi,

köpek balıkları tehlikelidir.

Hayır- yani, evet, ama küresel istatistiklerde

pek önemli değiller,
söylemeye çalıştığım bu.

Aslında ben köpek
balıklarından çok korkuyorum.

Bu yüzden, korktuğum
şeylerle alakalı bir soru gördüğümde,

depremler ya da diğer dinler olabilir,

belki ben teröristlerden ya da
köpek balıklarından korkuyorum,

düşünün ki

problemi abartacakmışsınız gibi
hissettiren her şey.

Bu genel kabul görmüş bir kural.

Tabii ki aynı zamanda harika olan
pek çok tehlikeli şey var.

Köpek balıkları çok nadir öldürür.
Böyle düşünmelisiniz.

Bu dört genel kuralla,

büyük ihtimalle şempanzelerden
daha iyi cevaplar verirsiniz.

Çünkü şempanzeler bunları yapamaz.

Bu tür kuralları genelleyemezler.

Ve inşallah sizi düzlüğe çıkarabilip

şempanzeleri yeneceğiz.Tamam mı?

(Alkış)

Bu sistematik bir yaklaşım.

Şimdi soru şu ki, bu önemli mi?

Evet, fakirliği anlamak,

sefaleti ve onunla nasıl
savaşılacağını anlamak,

kızları nasıl okula getireceğimizi anlamak.

Aslında bunu anladığımızda
bu başarmaktır, anlayabiliriz.

Ama bu, ölçeğin sonundaki zengini

umursayan herkes için önemli.

Aynı sebepten dolayı ben de

evet, çok önemli derdim.

Eğer günümüze dair gerçeğe
dayalı bir dünya görüşünüz varsa,

gelecekte ne olacağını anlamak için

bir fırsatınız olabilir.

1975'teki şu iki yükseltiye geri gelelim.

Bu ben doğduğum zaman ve

batıyı seçtim.

Bu şu anki AB ülkeleri ve Kuzey Amerika.

Şimdi geri kalanlar ve Batı
ne kadar zengin olduğunuzu

neye göre kıyaslıyor.

Bunlar yurt dışına tatil için

uçakla gidebilen insanlar.

1975'te sadece %30'u
AB ve Kuzey Amerika'dan

farklı yerlerde yaşıyorlardı.

Ama bu değişti, tamam mı?

İlk olarak, bugüne kadarki değişime bakalım, 2014.

Bugün durum 50/50.

Bugünden itibaren
batı egemenliği sona erdi.

Bu güzel. Peki şimdi ne olacak?

Büyük yükseltiyi görüyor musunuz?
Nasıl kaydı gördünüz mü?

Küçük bir deney yaptım. Uluslararası
Para Fonu'nun internet sitesine girdim.

Gelecek beş yıla göre kişi başına düşen
gayrisafi yurtiçi hasıla için tahminleri var.

Her ülkenin gelir adaletsizliğinin
aynı kaldığını düşünerek,

bunu beş yıl ileri gitmek için kullanabilirim.

Bunu yaptım, hatta daha ileri gittim.

Bu beş yılı diğer bir 20 yıl için kullandım,

bir deneyde gerçekten
olabileceği gibi aynı hızı kullanarak.

Hadi geleceğe gidelim.

2020'de geri kalan için %57.

2025'te %63.

2030, 68. Ve 2035'te zengin tüketen
kesimde batı az kaldı.

Bunlar sadece gelecekteki
kişi başına düşen hasılanın yansımaları.

Zengin tüketicilerin yüzde 73'ü

Kuzey Amerika ve Avrupa'dan
başka yerlerde yaşıyor olacak.

Yani evet, sanırım bir şirketin
gelecekte gerçeğe dayalı

kararlar alması için bu
sertifikayı kullanması iyi bir fikir.

Çok teşekkürler.

(Alkış)

Bruno Giussani: Hans and Ola Rosling!