Neden Bazı İnsanlar Diğerlerine Göre Daha Özverilidir

Neden bazı insanlar kendilerini düşünmeden, kendi hayatlarını hiçe sayarak diğer insanlara yardım eder? Araştırmacı psikolog Abigail Marsh hiç tanımadıkları insanlara böbrek bağışı yapmak gibi olağandışı özverili davranışlarda bulunan kişilerin motivasyonlarını inceliyor. Bu kişilerin beyinleri farklı mı?

Oralarda bir yerde,

aktör Idris Elba'ya benzeyen
bir adam vardı.

En azından 20 yıl önceki
hâline benziyordu.

Onun hakkında, kendi
hayatını tehlikeye atarak

benim hayatımı kurtarması dışında

hiçbir şey bilmiyorum.

Bu adam, gece yarısında, dört şeritli
bir otoyol trafiğinin ortasında,

hayatımı kaybedebileceğim
bir kazadan sonra,

beni güvenli bir şekilde hayata döndürdü.

Olay tabii ki beni oldukça
derinden sarstı.

Ayrıca içimi kemiren,
buram buram bir merakla

bunu neden yaptığını
anlama ihtiyacı hissettim.

Hayatımı borçlu olduğum
bir seçimi yapmasına

neden olan şeyler neydi?

Neden bir yabancıyı kurtarmak için
kendi hayatını tehlikeye attı?

Başka bir deyişle onun veya bir başkasının
fedakârlık kapasitesinin sebepleri neydi?

Ama önce o gece olanları anlatayım.

O gece 19 yaşındaydım.

Interstate 5 yolunu kullanarak
Washington, Tacoma'daki

evime dönüyordum.

Aniden bir köpek önüme çıktı

Ve tam olarak yapmamanız gereken
bir şey yaptım.

Kaçmak için direksiyonu kırdım.

Ve neden yapmamanız gerektiğini keşfettim.

Neyse, köpeğe çarptım

ve bu arabamın arkasının savrulmasına,

otoyolun ortasında dönmesine

ve sonunda da otoyolun hız şeridinde

trafik akışının tersine doğru döndü

ve sonra motor durdu.

Ve o anda ölmek
üzere olduğumdan da emindim

ama ölmedim,

çünkü cesur bir adam

saliseler içinde bir karar vererek

yolda kalmış arabamı gördü
ve kenara çekerek

akan trafikte dört şeridi koşup

gece karanlığında

hayatımı kurtardı.

Daha sonra arabamı çalıştırıp

beni güvenli bir yere götürdü
ve iyi olduğumdan emin olunca da

arabasını sürerek uzaklaştı.

Bana adını bile söylemedi

ve ben de teşekkür etmeyi
unuttuğumdan da eminim.

Anlatmaya devam etmeden önce

bir an durup

bu yabancıya teşekkür etmek istiyorum.

(Alkışlar)

Bunların tümünü

o gece yaşadıklarımın hayatımı önemli
derecede etkilediği için anlatıyorum.

Bir psikoloji araştırmacısı oldum

ve çalışmalarımı insanların diğerlerini
önemseme kapasitesini anlamaya adadım.

Bu nereden geliyor ve nasıl gelişiyor

ve ulaşabileceği aşırı formlar nelerdir?

Bu sorular insanın sosyal doğasının
temel hâllerini anlamak için

oldukça önemli.

Ekonomist ve filozoflardan

sıradan insanlara kadar birçok insan,

insan doğasının temelde bencil olduğuna

ve insanın sadece kendi refahıyla
motive olacağına inanır.

Fakat bu doğruysa, neden bazı insanlar,
beni kurtaran yabancı gibi,

diğer insanlar için çok riskli

ve kendilerine zarar verebilecek
fedakârlıkta bulunurlar?

Bu soruyu cevaplamak için

olağandışı fedakârlık davranış
kökenlerinin araştırılması

ve bu gibi davranış sahiplerini
diğer insanlardan farklı yapan şeyin

ne olduğunun incelenmesi gerekmektedir.

Fakat çok yakın zamanlara kadar
bu konuda çok az çalışma yapıldı.

Beni kurtaran adamın davranışları,

fedakârlığın en katı tanımı olan
gönüllü ve maliyet de içerebilen

ve başka bireylere yardım etme
arzusuyla motive olmak

tanımını karşılamaktadır.

Yani başkasının yararına yapılan
özverili bir harekettir.

Peki böyle bir davranışı ne açıklayabilir?

Cevaplardan birisi olan merhamet

özverinin ana etmenlerindendir.

O zaman soru şu oluyor:

Neden bazıları diğerlerinden
daha merhametli gibidirler?

Ve cevap da, ziyadesiyle
özverili kişilerin beyinlerinin

temelde diğerlerinden
farklı olduğu olabilir.

Bunun nasıl olduğunu çözmek için

işe, tam tersi olan

psikopatlarla başladım.

Diğer insanlara yardım etme isteği gibi

insan doğasının temel yönlerini açıklamaya
çalışmada ana yaklaşımlardan biri,

tam da psikopatlar gibi

bu isteğin olmadığı bir grubu çalışmak.

Psikopatlık daha çok
genetik kökenleri olan

gelişimsel bir bozukluktur.

Soğuk ve duyarsız bir kişiliktir.

Antisosyal ve bazen çok
şiddet içeren davranışlara eğilimlidir.

Meslektaşlarımla birlikte
Ulusal Akıl Sağlığı Enstitüsü'nde

psikopat yetişkinlerin
beyin görselleri üzerine

ilk araştırmayı yürüttüğümüzde,

bizim bulgularımız ve diğer
araştırmacıların şimdiki bulguları

psikopat insanların oldukça
tutarlı bir şekilde

üç tür karakteristik özellik
sergilediklerini gösterdi.

İlk olarak, diğerlerinin duygularına karşı
genelde duyarsız olmamalarına rağmen,

sıkıntı içindeki insanların
işaretlerine karşı duyarsızdır.

Ve özellikle

buradaki gibi korkmuş yüz ifadelerini
tanımakta zorluk yaşarlar.

Korkmuş ifadeler acil ihtiyaç
ve duygusal sıkıntıyı bildirir

ve genelde bunu gören insanlarda merhamet

ve yardım etme isteğini
ortaya çıkarırlar.

Yani merhamet duygusu az olan insanların

bu işaretlere karşı
duyarsız olmaları da mantıklıdır.

Beynin korku ifadelerini

anlama konusunda en önemli kısmının adı

amigdaladır.

Çok ender vakalarda amigdalası
hiç bulunmayan insanlar olabiliyor

ve bu kişiler korku ifadelerini tanıma
konusunda son derece engellidir.

Oysa sağlıklı yetişkin ve çocuklar genelde

korku ifadelerine baktıklarında

amigdala aktiviteleri
hızlı bir yükseliş gösterir.

Psikopatların amigdalaları
bu ifadelere karşı tepkisiz gibidir.

Bazen hiç tepki vermezler.

Bu da neden bu işaretleri
anlayamadıklarını gösterir.

Son olarak, psikopatların amigdalaları

ortalamaya göre yüzde 18-20 daha küçüktür.

Yani tüm bu bulgular muteber ve sağlamdır

ve de oldukça ilginçtir.

Ama hatırlarsanız asıl ilgi alanım

insanların diğer insanları
neden umursamadığı değil.

Neden umursadıklarını anlamak.

Yani asıl soru:

Psikopatinin tam tersi olan

olağandışı özverililik,

merhamet ve başkalarına yardım açısından

psikopatik beyin yapısının
tam tersinden kaynaklanıyor olabilir mi?

Öyle bir antipsikopat beyin ki,

diğer insanların korkularını
daha iyi anlayabiliyor

ve amigdalası bu ifadeye
daha fazla tepki veriyor

ve belki ortalamadan çok daha büyük.

Araştırmalarımın gösterdiğine göre,

bu üçü de doğru.

Ve biz bunu

olağandışı özverili kişileri
test ederek keşfettik.

Bu insanlar hiç tanımadıkları
bir yabancıya

böbreklerden birini vermiş kişilerdir.

Bu insanlar bıçak altına yatıp

sağlıklı bir böbreklerinin alınmasını ve

daha önce tanışmadıkları
veya karşılaşmayacakları

tamamen yabancı birine
nakil edilmesine gönüllü olan kişiler.

"Bir insan bunu neden yapar ki?"
çok sık duyduğumuz bir soru.

Cevabı da

olağandışı özverili kişilerin beyinlerinin

özel bir yapısının olması olabilir.

Bu kişiler diğerlerinin korkularını
tanımada daha iyidir.

Sıkıntılı bir insanı anlamada
gerçekten daha iyilerdir.

Bunun nedeni amigdalalarının
bu ifadelere daha duyarlı olması olabilir.

Hatırlayın, beynin bulduğumuz bu kısmı

psikopatik insanlarda tepkisizdi.

Son olarak, amigdalaları
ortalamadan yaklaşık olarak

yüzde 8 daha büyük.

Yani bu veriler, dünya üzerinde

bir ucunda son derece
psikopatik insanların

ve diğer ucunda da çok merhametli

ve aşırı özverili eylemlerde bulunan
insanların olduğu şefkat sürekliliği gibi

bir şeyin varlığını gösteriyor.

Ama şunu eklemeliyim ki
olağandışı özverilileri farklı kılan şey

ortalamanın üzerinde bir
merhamete sahip olmaları değildir.

Öyleler,

ama onları asıl olağandışı yapan şey

sadece yakın çevresi olan

arkadaş ve ailesine karşı merhametli

ve özverili olmamalarıdır. Değil mi?

Çünkü sevdiğiniz ve çevrenizdeki
insanlara şefkatiniz olması

olağandışı değildir.

Gerçek olağandışı özverili merhameti
bu çemberin çok daha dışındadır,

hatta geniş çemberindeki
eş-dostlarının da ötesinde

sosyal çemberlerinin dışındaki insanlardan

tamamen yabancı insanlara kadar.

Tıpkı beni kurtaran adam gibi.

Ve ben, özverili böbrek bağışçılarına

hiç tanımadıkları bir insana
böbreklerini bağışlayabilecek kadar

büyük bir şefkate nasıl sahip olduklarını
sorma şansına sahip oldum.

Ve onlar için bu sorunun
zor bir soru olduğunu anladım.

Onlara şunu sordum:
"Başkaları böyle bir şeyi yapamazken

siz nasıl yapabildiniz?"

Sizler böbreğini hiç tanımadığı
birine bağışlayan

iki binden daha az
Amerikalıdan yalnızca birisiniz.

Sizi bu kadar özel kılan ne?"

Ne mi dediler?

"Hiçbir şey." dediler.

"Özel bir yanım yok.

Ben de herkes gibiyim."

Bence bu gerçekten çarpıcı bir cevap,

çünkü bu özverili insanların
çevreleri bu şekilde değil,

daha çok şu şekilde.

Onlarda merkez yok.

Bu özverililer kendilerini

herhangi bir şeyin merkezinde görmüyorlar.

Başkasından daha iyi veya
doğal olarak önemli değiller.

Bir özveriliye, böbreğini bağışlamasının
neden mantıklı geldiğini sorduğumda;

"Çünkü bu benimle ilgili değil." dedi.

Bir diğeri de şöyle dedi:

"Ben farklı değilim. Eşsiz değilim.

Buradaki çalışmanda seninle
aynı olduğumu bulacaksın."

Bence benmerkezci olmayan bu
büyüleyici şey için en iyi tanım

tevazudur.

Aziz Augustine sözlerinde

bunun insanı melek yaptığını belirtir.

Peki bu neden böyle?

Çünkü eğer dairenizde bir merkez yoksa,

iç ve dış halkalar da olamaz.

İlgi ve merhametiniz hiç kimse için

daha az veya daha fazla değildir.

Bence bu olağandışı özverilileri

ortalama bir insandan
ayıran şey tam olarak bu.

Fakat ayrıca bana göre bu, birçok
insanın hatta insanların ekserisinin

elde edebileceği bir dünya görüşü.

Ve bence toplum düzeyinde de

özveri ve merhametin büyümesi
her yerde yaşanıyor.

Psikolog Steven Pinker
ve diğerlerinin belirttiği gibi,

dünya genelinde insanların
geniş çerçevede

haksızlıklara karşı tahammülü
daha da azalıyor,

bu da hayvan istismarından
ev içi şiddete ve idama kadar

birçok konuda zulüm ve
şiddetin azalmasına yol açıyor.

Ve bu da her tür özverililiğin
artışına yol açıyor.

100 yıl önce olsaydı,
hiç tanımadığınız insanlara

bugünkü gibi

kan ve kemik iliği bağışının
bu kadar normal yapılmasına

insanlar gülüp geçerdi.

Bundan 100 yıl sonra

yabancı bir kişiye
böbreğinizi bağışlamanız

bugün kan ve kemik iliği bağışlamamız gibi

normal ve olağan gelecek midir?

Belki.

Peki bu büyüleyici değişikliklerin
kökeninde ne var?

Bu durum kısmen

yaşam standartları ve refahının
yükselmesinden kaynaklanıyor gibi.

Toplumlar zenginleştikçe
ve daha iyi hâle geldikçe,

insanlar dikkatlerini daha fazla
dışarıya çevirecekler

ve sonuç olarak, gönüllülükten dernek
bağışlarına ve böbrek bağışlamaya kadar

yabancılara karşı özveri artacaktır.

Ama tüm bu değişimler ayrıca garip ve

paradoksal sonuçlara yol açıyor.

Dünyanın gittikçe daha iyi ve daha
insani bir yer olmasına rağmen,

ki öyle,

yaygın bir kanaate göre
dünya giderek daha kötü

ve acımasız bir yer oluyor,
ki öyle değil.

Bunun neden böyle olduğunu bilemiyorum

ama bence bunu nedeni
artık bizim uzağımızdaki yerlerde

yaşanan acılar hakkında
çok fazla bilgi sahibi olmamız

ve bu yüzden uzağımızdaki
yabancıların acılarını

daha çok önemsiyor olmamızdır.

Fakat net olan bir şey var ki,
o da gördüğümüz değişikliklerin

merhamet ve özverililiğin köklerinin

şiddet ve zalimlik gibi insan doğasının
bir parçası olduğunu, hatta daha da büyük

bir parçası olduğunu gösteriyor.

Ve bazı insanlar tabiatları gereği
uzaktaki kişilerin acılarına

çok daha duyarlı görünürken,

ben gerçekten inanıyorum ki,
kendini çemberin merkezinden çıkarma

ve merhamet çemberini

yabancıları da içine alacak şekilde
genişletme kabiliyeti

neredeyse herkesin ulaşabileceği bir şey.

Teşekkürler.

(Alkışlar)