Học cách xử lý lượng thông tin

Liệu nguồn thông tin dồi dào có giúp ta sống thoải mái và thành công hơn? Susan Etlinger đã giải thích trong bài nói của mình cách ta cần đào sâu tư duy lô-gic của bản thân trong môi trường đang ngày càng nhiều thông tin và dữ liệu. Bởi vì, rất khó để bỏ qua những lối mòn trong suy nghĩ để thực sự hiểu bất kỳ điều gì.

Công nghệ mang lại cho chúng ta rất nhiều:

đặt chân lên mặt trăng, mạng Internet,

khả năng lập trình bộ gen của con người.

Nhưng nó cũng động chạm đến
nỗi sợ hãi lớn nhất của loài người.

Vào khoảng 30 năm trước,

nhà phê bình văn hóa Neil Postman

đã viết một cuốn sách

tựa đề "Amusing Ourselves to Death,"

viết vô cùng thông minh về vấn đề này.

Ông đã so sánh

giữa hai nhà tư tưởng

chủ nghĩa phản không tưởng

George Orwell và Aldous Huxley.

Orwell sợ xã hội của chúng ta

sẽ trở thành một "nền văn hóa tù đày".

Huxley lại sợ "tầm thường hóa" văn hóa.

Orwell lo rằng

ta sẽ bị che mắt khỏi sự thật

và Huxley giữ mối lo

con người sẽ bị dìm
trong biển chông chênh.

Tóm lại, bạn cần lựa chọn

để anh mình trông nom

và trông nom ông anh của mình.

Nhưng cũng không bắt buộc.

Ta không phải kẻ thụ động
thu nạp thông tin và công nghệ.

Chúng ta quyết định
vai trò của chúng

và cách mà ta tiếp nhận từ chúng,

nhưng để làm được điều đó,

ta cần để tâm đến cung cách suy nghĩ

và diễn giải của mình.

Ta phải hỏi, những câu hỏi khó

để vượt qua những lề thói có sẵn,

để thấu hiểu.

Con người bị phủ đầu bởi bao câu chuyện

về lượng thông tin khổng lồ
có trên thế giới

nhưng nếu xét theo khối thông tin

và thách thức
trong việc giải mã thông tin,

kích cỡ không phải là tất cả.

Nó còn tùy thuộc vào tốc độ tin tức,

về độ phong phú đa dạng của chúng,

và đây chỉ là một vài ví dụ:

hình ảnh,

bài viết,

truyền hình,

truyền thanh.

Điểm chung liên kết
các loại hình thông tin này

đó là chúng do con người tạo ra

và chúng cần một bối cảnh.

Một nhóm nhà khoa học về thông tin

mang tên
"Nhóm nghiên cứu Truyền thông Sức khỏe"

ở trường đại học Illinois-Chicago.

Họ làm việc với
Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh

để hiểu sâu sát hơn

về cách con người nói về chuyện cai thuốc,

về thuốc lá điện tử

cũng như những phương pháp

giúp họ từ bỏ thuốc lá.

Điều thú vị là, nếu bạn muốn hiểu được

khi người ta nói đến chuyện hút thuốc.

Đầu tiên, bạn cần hiểu

ý của họ khi nhắc đến từ "hút".

Trên twitter, chia thành 4 loại chính:

loại 1, hút thuốc lá;

loại 2, hút cần;

loại 3, sườn hun khói;

và loại 4, những cô gái vô cùng nóng bỏng.

Vậy nên bạn cần phải suy nghĩ,

mọi người nói thế nào về thuốc lá điện tử?

Có rất nhiều cách nói

và bạn có thể dựa vào slide để thấy,

đây là một câu hỏi phức tạp.

Ta cần luôn nhớ rằng

ngôn ngữ do con người sáng tạo ra

và con người là
sinh vật lộn xộn và phức tạp.

Ta sử dụng bao phép ẩn dụ,
tiếng lóng, biệt ngữ

24/7 trong mọi loại ngôn ngữ

và ngay khi ta vừa kịp biết đến
chúng ta đã thay đổi chúng.

Cũng như quảng cáo của bên
Trung tâm Kiểm soát dịch bệnh,

quảng cáo này dùng hình ảnh
một người phụ nữ

có lỗ hổng nơi cổ họng

sinh động đến nhức nhối.

Chúng thực sự có tạo ra được ảnh hưởng

giúp mọi người bỏ thuốc không?

Tuy dữ liệu của
"Nhóm nghiên cứu Truyền thông Sức khỏe"

còn hạn chế
nhưng họ có thể kết luận rằng

những quảng cáo này...
có lẽ các bạn cũng đã xem rồi

là cú đấm điếng người

ép chúng ta phải suy ngẫm

và có lẽ sẽ có chút ảnh hưởng
đến tương lai mọi người.

Điều khiến tôi ngưỡng mộ
và coi trọng dự án này

bên ngoài và bao gồm sự thật là

nó dựa vào nhu cầu của con người,

Dự án là một tấm gương dũng cảm

trên bề mặt biển chông chênh.

Nó cũng không phải là khối thông tin đồ sộ

thách thức ta diễn giải.
Hãy đối mặt với sự thật,

loài người có một lịch sử lâu đời

trong việc đóng đinh

mọi loại thông tin dù nhỏ thế nào.

Bạn có thể nhớ lại
một chuyện xảy ra nhiều năm trước,

Cựu Tổng thống Ronald Reagan

đã bị chỉ trích nặng nề vì

dám nói rằng sự thật là
những điều ngu ngốc.

Công bằng mà nói, đây chỉ là một sự sơ ý.

Ông chỉ có ý trích lại lời của John Adams

về vụ án lính Anh tại Boston Massacre:

sự thật là điều ngoan cố.

Nhưng tôi lại cho rằng

trong lời ông nói
có ẩn chút khôn ngoan vô tình

bởi đúng là sự thật rất ngoan cố

nhưng cũng có lúc chúng ngu ngốc lắm.

Xin được kể lại câu chuyện của tôi

nguyên nhân khiến tôi
coi trọng vấn đề này đến vậy.

Xin cho phép tôi lấy hơi đã.

Hồi con trai Isaac của tôi mới lên 2,

thằng bé bị chẩn đoán bệnh tự kỷ.

Nó là một đứa trẻ vui vẻ, hạnh phúc,

rất thương yêu mọi người,

nhưng số liệu đánh giá
tốc độ phát triển của thẳng bé,

thứ dựa trên con số để nhìn mọi thứ,

tại thời điểm đó,

giao tiếp cử chỉ và
giao tiếp bằng mắt của thằng bé

đặt mức tăng trưởng của thằng bé

tương đương một đứa trẻ 9 tháng tuổi.

Chẩn đoán đó sát với thực tế

nhưng không phải tất cả.

Vào khoảng 1 năm rưỡi sau đó,

khi thằng bé sắp sửa lên 4,

tôi thấy nó ngồi trước vi tính

đang tra Google hình ảnh về phụ nữ

với từ khóa w-i-m-e-n.

Và tôi đã làm điều
bậc phụ huynh lo cho con thường làm

ngay lập tức bắt đầu nhấn nút "back"

để xem nãy giờ nó đang tra thứ gì.

Theo thứ tự là: men

school, bus và computer.

Tôi đã vô cùng kinh ngạc,

bởi tôi không biết

thằng bé có thể đánh vần

chứ đừng nói đến việc đọc.

Tôi hỏi:
"Isaac, sao con làm được hay vậy?"

Thằng bé nghiêm túc nhìn tôi và trả lời:

"Gõ vào ô."

Thằng bé tự dạy mình cách giao tiếp

nhưng chúng tôi đã không để ý đúng chỗ.

Đây là điều có thể xảy ra
khi nhận xét, phân tích

quá chú trọng vào một bảng đánh giá.

Trong trường hợp này
là khả năng giao tiếp ngôn ngữ

và đánh giá thấp những yếu tố khác,
như sáng tạo trong giải quyết vấn đề.

Isaac gặp khó khăn trong việc giao tiếp

và nó tìm ra một cách khác

để tìm hiểu những gì nó muốn biết.

Nếu dành chút thời gian suy nghĩ,

bạn sẽ hiểu được

đặt câu hỏi là một quá trình phức tạp

nó có thể dùng đến nhiều cách khác

như gõ từ khóa vào ô tìm kiếm.

Vậy nên, giây phút đó

có ảnh hưởng rất lớn đến tôi

và gia đình tôi

bởi điều này đã phá vỡ
khung định kiến của chúng tôi

về tình trạng của thằng bé,

để bớt lo lắng và tôn trọng hơn

năng lực tưởng tượng của thằng bé.

Sự thật là những điều ngu ngốc.

Chúng cũng dễ bị sử dụng sai cách

dù bạn có muốn hay không.

Bạn tôi, Emily Willingham
là một nhà khoa học.

Một thời gian trước,
cô ấy có viết bài cho Forbes

tựa đề: "10 điều kỳ lạ

liên quan đến chứng tự kỷ."

Danh sách khá là dài.

Mạng internet bị đổ lỗi cho mọi thứ.

Và đương nhiên cả những bà mẹ, bởi vì...

À, khoan đã, còn nữa,

trong danh mục "mẹ" có nhiều thứ lắm.

Bạn có thể thấy
cả một danh sách dài thòng, rất thú vị.

Bản thân tôi rất thích câu:

mang thai gần đường cao tốc.

Câu cuối cùng thú vị

với cụm từ "refrigerator mother"

mới được sáng tạo ra trong bài viết

là nguyên nhân dẫn đến tự kỷ.

Từ này nghĩa là

sống lạnh lùng, thiếu thương yêu.

Đến lúc này chắc bạn sẽ nghĩ.

"Rồi, Susan, chúng tôi hiểu rồi.

Cứ ôm đống thông tin đó
bẻ lái tùy theo cách cô muốn."

Chính xác, hoàn toàn chính xác,

nhưng thách thức nằm ở chỗ

ta có thể sử dụng cơ hội này

để tạo nên ý nghĩa
từ nguồn thông tin ta có

bởi thật ra bản thân thông tin
chẳng có ý nghĩa gì. Ta tạo ra ý nghĩa.

Vậy, với tư cách là doanh nhân,
người tiêu dùng,

bệnh nhân, hay công dân,

tôi cho rằng ta đều có trách nhiệm

dành ra nhiều thời gian hơn

tập trung vào kỹ năng tư duy phản biện.

Tại sao?

Ta chắc cũng đã được nghe rất nhiều,

bởi vì trong thời đại này,

ta có thể xử lý hàng tấn dữ liệu

với tốc độ ánh sáng.

và dễ đưa ra những lựa chọn không tốt

một cách nhanh chóng

với những hậu quả nghiêm trọng
hơn hẳn trong quá khứ.

Ghê gớm quá nhỉ?

Chính vì vậy, thay vào đó,

ta cần dành ra chút thời gian

cho những vấn đề như nhân học,

xã hội học và những môn khoa học xã hội:

hùng biện, triết học, đạo đức

bởi chúng cung cấp
kiến thức nền quan trọng

cho những khối thông tin lớn

và hỗ trợ ta rèn luyện

năng lực tư duy phản biện hơn.

Bởi vì dẫu sao,

khi ta có thể tìm ra vấn đề
trong cuộc tranh cãi,

nó được thể hiện qua từ ngữ hay con số
không quan trọng.

Điều này cũng có nghĩa,

ta tự dạy mình cách tìm ra
những đánh giá thiên vị,

những mối tương quan không chuẩn xác

cũng như xác định được những cảm xúc thật

từ khoảng cách 30 mét

bởi một sự kiện diễn ra

sau một sự kiện khác

không nhất thiết là

chúng có quan hệ nhân quả

Xin phép các bạn,

tôi nói đến một khái niệm.

Người La Mã gọi điều này là:

"post hoc ergo propter hoc,"

sau một sự kiện đồng nghĩa

do sự kiện đó gây ra.

Điều này nghĩa là ta phải đặt ra câu hỏi

với những điều hiển nhiên như dân số học.

Tại sao? Bởi chúng dựa trên những dữ liệu

về bản thân ta như giới tính,

lứa tuổi, nơi sinh sống

để đánh giá
tư duy và hành động của chúng ta.

Bởi vì chúng ta nắm giữ thông tin,

ta cần biết cách kiểm soát đúng đắn
những dữ liệu cá nhân

và đưa ra lựa chọn thích hợp.

Hơn nữa, ta cần biết rõ

về những giả thiết của chính mình.

những phương pháp ta sử dụng

và cả sự tự tin vào thành quả đạt được.

Giáo viên đại số
thời cấp 3 của tôi thường nói

cho cô xem phép tính của các em

bởi nếu cô không biết các bước em làm

cô sẽ không biết được

những bước nào em đã không làm

và nếu cô không biết các em hỏi gì

cô sẽ không biết
những câu các em không hỏi.

Vậy nên, ta cần tự hỏi mình,

câu hỏi khó khăn nhất:

những dữ liệu có cho ta thấy thực tế

hay kết quả có khiến chúng ta

cảm thấy thoải mái, thành công hơn?

Khi kết thúc dự án,

Nhóm Truyền thông Sức khỏe

đã tìm ra rằng 87% tweet về vấn đề này

rất sống động và nhức nhối,

những quảng cáo tuyên truyền cai thuốc
khiến người xem sợ hãi

nhưng có phải họ kết luận rằng

chúng có thể buộc con người ngừng hút?

Không. Đó là khoa học,
không phải ma thuật.

Nếu ta mở ra

nguồn sức mạnh số,

ta sẽ không phải mù quáng

nghe theo tư tưởng độc tài của Orwell

hay tư tưởng tầm thường của Huxley

hay một hỗn hợp dở tệ của cả hai.

Điều ta cần làm

là tư duy phản biện kèm theo sự tôn trọng

và nhận cảm hứng từ những gương đi trước

như Nhóm nghiên cứu Truyền thông Sức khỏe

hay như lời nhân vật trong phim anh hùng:

Hãy tận dụng sức mạnh để làm điều tốt.

Cảm ơn.