Οι χιμπαντζήδες έχουν συναισθήματα και σκέψεις. Θα έπρεπε να έχουν και δικαιώματα

Οι χιμπαντζήδες είναι άνθρωποι κι αυτοί, ξέρετε. Εντάξει, όχι ακριβώς. Αλλά ο δικηγόρος Στήβεν Γουάιζ πέρασε τα τελευταία 30 χρόνια δουλεύοντας για να αλλάξει τη θέση αυτών των ζώων από «πράγματα» σε «πρόσωπα». Δεν είναι ένα ζήτημα νομικής σημειολογίας· όπως περιγράφει σ' αυτήν τη συναρπαστική ομιλία, το να αναγνωρίσουμε ότι ζώα όπως οι χιμπαντζήδες έχουν εξαιρετικές νοητικές δυνατότητες και να ξανασκεφτούμε τον τρόπο που τους φερόμαστε -νομικά- δεν είναι τίποτα λιγότερο από ένα ηθικό καθήκον.

Θα ήθελα να κοιτάξετε αυτό το μολύβι.

Είναι ένα πράγμα.
Ένα πράγμα κατά τον νόμο.

Όπως τα βιβλία ή τα αυτοκίνητα
που μπορεί να έχετε.

Είναι όλα πράγματα κατά τον νόμο.

Οι μεγάλοι πίθηκοι που βλέπετε πίσω μου,

είναι κι αυτοί πράγματα κατά τον νόμο.

Μπορώ να το κάνω αυτό
σ' ένα πράγμα κατά τον νόμο.

Μπορώ να κάνω ό,τι θέλω στο βιβλίο
ή το αυτοκίνητό μου.

Αυτοί οι μεγάλοι πίθηκοι, θα δείτε.

Οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί
από έναν άντρα που λέγεται Τζέιμς Μόλισον

ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο
«Ο Τζέιμς και άλλοι πίθηκοι».

Και αφηγείται στο βιβλίο του
πώς όλοι ανεξαιρέτως,

σχεδόν ο καθένας απ' αυτούς,
είναι ένα ορφανό

που είδε τη μητέρα και τον πατέρα του
να πεθαίνουν μπροστά στα μάτια του.

Είναι πράγματα κατά τον νόμο.

Έτσι, αιώνες τώρα υπάρχει
ένα μεγάλο νομικό τείχος

που διαχωρίζει τα πράγματα
κατά τον νόμο απ' τα πρόσωπα.

Από τη μια πλευρά, τα πράγματα
είναι αόρατα στους δικαστές.

Δεν έχουν σημασία για το δίκαιο.

Δεν έχουν νομικά δικαιώματα.

Δεν έχουν την ικανότητα
για νομικά δικαιώματα.

Είναι οι δούλοι.

Στην άλλη πλευρά του νομικού τείχους
βρίσκονται τα πρόσωπα.

Τα πρόσωπα είναι πολύ ορατά
στους δικαστές.

Μετράνε για το δίκαιο.

Μπορεί να έχουν πολλά δικαιώματα.

Έχουν την ικανότητα
για έναν απεριόριστο αριθμό δικαιωμάτων.

Και είναι τα αφεντικά.

Αυτή τη στιγμή, όλα τα ζώα εκτός από
τον άνθρωπο είναι νομικά πράγματα.

Όλοι οι άνθρωποι είναι
πρόσωπα κατά τον νόμο.

Αλλά το να είναι κανείς άνθρωπος
και πρόσωπο κατά τον νόμο

δεν ταυτίστηκε ποτέ, ούτε και σήμερα,
με τα κατά τον νόμο πρόσωπα.

Οι άνθρωποι και τα κατά τον νόμο
πρόσωπα δεν ταυτίζονται.

Από τη μία πλευρά

έχουν υπάρξει πολλοί άνθρωποι
ανά τους αιώνες

που ήταν πράγματα κατά τον νόμο.

Οι δούλοι ήταν πράγματα κατά τον νόμο.

Οι γυναίκες, τα παιδιά,
ήταν κάποιες φορές πράγματα.

Κατά τους τελευταίους αιώνες έγιναν
πολλοί αγώνες για τα ατομικά δικαιώματα,

για ν' ανοίξουμε μια τρύπα στο τείχος
και να ξεκινήσουμε να περνάμε

αυτά τα ανθρώπινα πράγματα
μέσα απ' το τείχος, για να γίνουν πρόσωπα.

Αλλά δυστυχώς, αυτή η τρύπα έχει κλείσει.

Τώρα, από άλλη πλευρά βρίσκονται
τα πρόσωπα κατά τον νόμο,

αλλά αυτά ποτέ δεν περιορίστηκαν
στους ανθρώπους.

Υπάρχουν, για παράδειγμα, πολλά πρόσωπα
κατά τον νόμο που δεν είναι καν ζωντανά.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες
αναγνωρίζουμε το γεγονός

ότι οι επιχειρήσεις
είναι πρόσωπα κατά τον νόμο.

Στην Ινδία, πριν την ανεξαρτησία της,
ένα δικαστήριο έκρινε

ότι ένα ινδουιστικό είδωλο
ήταν πρόσωπο κατά τον νόμο,

όπως και ένα τέμενος.

Το 2000, το ινδικό Ανώτατο Δικαστήριο

αποφάσισε ότι τα ιερά βιβλία της θρησκείας
των Σιχ ήταν πρόσωπα κατά τον νόμο,

και το 2012, μόλις πρόσφατα,

υπήρξε μια συμφωνία μεταξύ
των γηγενών κατοίκων της Νέας Ζηλανδίας

και του Στέμματος, όπου συμφωνήθηκε
ότι ένα ποτάμι ήταν πρόσωπο κατά τον νόμο

που είχε κυριότητα επί της κοίτης του.

Διάβασα το βιβλίο
του Πίτερ Σίνγκερ το 1980,

όταν είχα πλούσια, καστανά μαλλιά,

και πράγματι με επηρέασε,

γιατί έγινα δικηγόρος γιατί ήθελα
να μιλώ γι' αυτούς που δεν έχουν φωνή,

να υπερασπίζομαι τους ανυπεράσπιστους,

και δεν είχα ποτέ συνειδητοποιήσει
πόσο χωρίς φωνή και ανυπεράσπιστα

είναι τα τρισεκατομμύρια,
δισεκατομμύρια μη-ανθρώπινα ζώα.

Και ξεκίνησα να δουλεύω ως δικηγόρος
για την προστασία των ζώων.

Και μέχρι το 1985, είχα καταλάβει
ότι προσπαθούσα να καταφέρω κάτι

το οποίο ήταν κυριολεκτικά αδύνατο,

για το λόγο ότι όλοι οι πελάτες μου,

όλα τα ζώα, των οποίων τα συμφέροντα
προσπαθούσα να υπερασπιστώ,

ήταν πράγματα κατά τον νόμο· ήταν αόρατα.

Δεν θα είχε αποτέλεσμα, οπότε αποφάσισα
ότι το μόνο που θα λειτουργούσε

θα ήταν να μετακινηθούν,
τουλάχιστον κάποια από αυτά,

μέσα από μια τρύπα που θα ανοίγαμε
ξανά σ' αυτό το τείχος

και να ξεκινήσουμε να περνάμε
τα κατάλληλα μη-ανθρώπινα ζώα

μέσα απ' αυτήν την τρύπα, στην άλλη πλευρά
όπου θα είναι πρόσωπα κατά τον νόμο.

Εκείνον τον καιρό πολύ λίγα
ήταν γνωστά ή συζητιούνταν

σχετικά με τα πραγματικά δικαιώματα
των ζώων, σχετικά με την ιδέα

του να αποδίδεται νομική προσωπικότητα ή
έννομα δικαιώματα σε ένα μη-ανθρώπινο ζώο,

και ήξερα ότι θα έπαιρνε πολύ χρόνο.

Κι έτσι το 1985 υπολόγισα
ότι θα έπαιρνε περίπου 30 χρόνια

πριν μπορέσουμε καν να ξεκινήσουμε
μια στρατηγική νομική διαδικασία,

μια μακροπρόθεσμη εκστρατεία,

ώστε να μπορέσουμε να ανοίξουμε
άλλη μια τρύπα σ' αυτό το τείχος.

Αποδείχτηκε ότι ήμουν απαισιόδοξος,
πήρε μόλις 28 χρόνια.

Άρα αυτό που έπρεπε να κάνουμε
προκειμένου να ξεκινήσουμε,

δεν ήταν μόνο να γράψουμε
άρθρα νομικής επιθεώρησης

και να διδάξουμε, να γράψουμε βιβλία,

αλλά έπρεπε να ξεκινήσουμε από τη βάση
του πώς χειρίζεσαι μια τέτοια υπόθεση.

Άρα ένα απ' τα πρώτα πράγματα
που έπρεπε να κάνουμε

ήταν να βρούμε τη βάση για την κίνηση
της διαδικασίας, μια νομική βάση.

Νομική βάση είναι ένα όχημα
που χρησιμοποιούν οι δικηγόροι

ώστε να φέρουν τα επιχειρήματά τους
ενώπιον των δικαστηρίων.

Φαίνεται ότι υπάρχει
μια πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση

που διαδραματίστηκε σχεδόν 250 χρόνια πριν
στο Λονδίνο, η Σόμερσετ κατά Στιούαρτ,

όπου ένας μαύρος δούλος χρησιμοποίησε
το σύστημα απονομής δικαιοσύνης

και μετατράπηκε από πράγμα
σε πρόσωπο κατά τον νόμο.

Με ενδιέφερε τόσο που τελικά έγραψα
ένα ολόκληρο βιβλίο γι' αυτήν.

Ο Τζέιμς Σόμερσετ ήταν ένα οκτάχρονο αγόρι
όταν τον απήγαγαν από τη δυτική Αφρική.

Επέζησε από το Μέσο Πέρασμα και
πωλήθηκε σ' έναν Σκωτσέζο επιχειρηματία

με το όνομα Τσαρλς Στιούαρτ,
στη Βιρτζίνια.

Μετά από 20 χρόνια, ο Στιούαρτ έφερε
τον Τζέιμς Σόμερσετ στο Λονδίνο,

κι αφού έφτασε εκεί,
ο Τζέιμς αποφάσισε ότι θα δραπετεύσει.

Κι έτσι, ένα απ' τα πρώτα πράγματα
που έκανε ήταν να βαφτιστεί,

γιατί ήθελε να αποκτήσει
ένα ζευγάρι αναδόχους,

γιατί ένας δούλος του 18ου αιώνα ήξερε

ότι μία από τις σημαντικότερες
υποχρεώσεις των αναδόχων

ήταν να σε βοηθήσουν να δραπετεύσεις.

Κι έτσι, το φθινόπωρο του 1771,

ο Τζέιμς Σόμερσετ είχε μια διαφωνία
με τον Τσαρλς Στιούαρτ.

Δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη,
αλλά μετά ο Τζέιμς εξαφανίστηκε.

Ένας εξαγριώμενος Τσαρλς Στιούαρτ
προσέλαβε τότε κυνηγούς δούλων

να σαρώσουν την πόλη του Λονδίνου,

να τον βρουν και να τον φέρουν,
όχι πίσω στον Τσαρλς Στιούαρτ,

αλλά σ' ένα πλοίο, το «Αν και Μέρυ»,
που έπλεε στο λιμάνι του Λονδίνου,

και αλυσοδέθηκε στο κατάστρωμα,

και το πλοίο ήταν έτοιμο
ν' ανοίξει πανιά για την Τζαμάικα

και εκεί ο Τζέιμς να πωληθεί ως σκλάβος,

και θα ήταν καταδικασμένος
στα τρία με πέντε χρόνια ζωής

που αντιστοιχούσαν στους δούλους
που μάζευαν ζαχαροκάλαμο στη Τζαμάικα.

Τώρα όμως οι ανάδοχοι του Τζέιμς
ανέλαβαν δράση.

Πλησίασαν τον πιο ισχυρό δικαστή,

τον Λόρδο Μάνσφιλντ, που ήταν πρόεδρος
του Δικαστηρίου της Έδρας του Βασιλέως,

και απαίτησαν να εκδώσει, κατά
το κοινοδίκαιο, ένταλμα habeas corpus

εκ μέρους του Τζέιμς Σόμερσετ.

Κοινοδίκαιο είναι το είδος του δικαίου

που μπορούν να δημιουργήσουν
οι αγγλόφωνοι δικαστές

όταν δεν περιορίζονται
από νόμους ή συντάγματα,

κι ένα ένταλμα habeas corpus
αποκαλείται το Μεγάλο Ένταλμα,

με κεφαλαίο Μ και κεφαλαίο Ε,

και προορίζεται να προστατεύει
όσους κρατούνται παρά τη θέλησή τους.

Εκδίδεται ένταλμα habeas corpus.

Απαιτείται από τον δεσμοφύλακα
να παρουσιάσει τον κρατούμενο

και να δώσει μια νομικά επαρκή αιτιολογία
για τη στέρηση της σωματικής ελευθερίας.

Λοιπόν, ο λόρδος Μάνσφιλντ έπρεπε
να πάρει μια απόφαση ευθύς εξαρχής,

γιατί αν ο Τζέιμς Σόμερσετ ήταν,
κατά τον νόμο, πράγμα,

δεν είχε τα προσόντα που απαιτεί
ο νόμος για το ένταλμα habeas corpus.

Μόνον αν μπορούσε να γίνει πρόσωπο.

Έτσι, ο Λόρδος Μάνσφιλντ
αποφάσισε ότι θα θεωρούσε,

χωρίς να αποφασίσει, ότι ο Τζέιμς Σόμερσετ
ήταν, πράγματι, πρόσωπο κατά τον νόμο,

και εξέδωσε το ένταλμα habeas corpus,
και το σώμα (corpus) του Τζέιμς

προσήχθη απ' τον καπετάνιο του πλοίου.

Έγινε μια σειρά από ακροάσεις
μέσα στους επόμενους έξι μήνες.

Στις 22 Ιουνίου 1772, ο Λόρδος Μάνσφιλντ
είπε ότι η δουλεία ήταν τόσο απεχθής,

και χρησιμοποίησε τη λέξη «απεχθής»,

που το κοινοδίκαιο δεν θα την υποστήριζε,
και διέταξε την απελευθέρωση του Τζέιμς.

Εκείνη τη στιγμή, ο Τζέιμς Σόμερσετ
υπέστη μια νομική μετουσίωση.

Ο ελεύθερος άνθρωπος που βγήκε
από την αίθουσα του δικαστηρίου

ήταν ολόιδιος με τον δούλο
που είχε μπει σ' αυτήν,

αλλά σε ό,τι αφορούσε το δίκαιο
δεν είχαν τίποτα απολύτως κοινό.

Το επόμενο πράγμα που κάναμε ήταν ότι
το Σχέδιο για τα Μη-ανθρώπινα Δικαιώματα,

το οποίο ίδρυσα, ξεκίνησε τότε
να εξετάζει τι είδους αξίες και αρχές

θέλουμε να προβάλουμε στους δικαστές.

Ποιες αξίες και αρχές
απορρόφησαν με το γάλα της μητέρας τους,

διδάχτηκαν στη νομική σχολή, χρησιμοποιούν
κάθε μέρα, και πιστεύουν ολόψυχα,

και επιλέξαμε την ελευθερία
και την ισότητα.

Η ελευθερία είναι το είδος του δικαιώματος
στο οποίο έχεις απαίτηση

λόγω του πώς είσαι φτιαγμένος,

κι ένα στοιχειώδες δικαίωμα στην ελευθερία
προστατεύει ένα θεμελιώδες συμφέρον.

Και το ανώτατο συμφέρον στο κοινοδίκαιο

είναι τα δικαιώματα στην αυτονομία
και στον αυτοπροσδιορισμό.

Είναι τόσο ισχυρά
που σε μια χώρα του κοινοδικαίου,

αν πας σ' ένα νοσοκομείο και αρνηθείς
θεραπεία που μπορεί να σου σώσει τη ζωή,

ο δικαστής δεν θα διατάξει
να σου χορηγηθεί δια της βίας,

γιατί θα σεβαστεί το δικαίωμά σου
στον αυτοπροσδιορισμό και την αυτονομία.

Το δικαίωμα στην ισότητα είναι το είδος
του δικαιώματος στο οποίο έχεις απαίτηση

γιατί μοιάζεις με κάποιον άλλον
κατά κάποιον σχετικό τρόπο,

κι εδώ είναι το θέμα, σχετικός τρόπος.

Άρα, αν είσαι όμοιος με εκείνον,

επειδή αυτός έχει το δικαίωμα,
τότε έχεις κι εσύ απαίτηση στο δικαίωμα.

Τώρα, τα δικαστήρια και τα κοινοβούλια
χαράσουν γραμμές όλη την ώρα.

Κάποιοι περιλαμβάνονται σ' αυτές,
κάποιοι αποκλείονται.

Αλλά πρέπει, κατ' ελάχιστο επιβάλλεται -

αυτή η γραμμή πρέπει να είναι
ένα εύλογο μέσο προς έναν θεμιτό σκοπό.

Το Σχέδιο για τα Μη-ανθρώπινα Δικαιώματα
υποστηρίζει ότι το να τραβήξεις μια γραμμή

προκειμένου να υποδουλώσεις
ένα αυτόνομο και αυτοπροσδιοριζόμενο ον,

όπως αυτό που βλέπετε πίσω μου,

ότι αυτό είναι μια παραβίαση της ισότητας.

Τότε ψάξαμε ανάμεσα σε 80 δικαιοδοσίες,

μας πήρε 7 χρόνια,
για να βρούμε τη δικαιοδοσία

όπου θέλαμε να ξεκινήσουμε
να καταθέσουμε την πρώτη μας αγωγή.

Επιλέξαμε την πολιτεία της Ν. Υόρκης.

Μετά αποφασίσαμε
ποιοι θα ήταν οι ενάγοντές μας.

Διαλέξαμε τους χιμπαντζήδες,

όχι μόνον γιατί η Τζέιν Γκούνταλ
ήταν στο διοικητικό μας συμβούλιο,

αλλά γιατί αυτοί, η Τζέιν και άλλοι,

είχαν μελετήσει τους χιμπαντζήδες
εντατικά για δεκαετίες.

Ξέρουμε τις εκπληκτικές
νοητικές δυνατότητες που έχουν,

και ομοιάζουν επίσης
με το είδος των ανθρώπων.

Κι έτσι διαλέξαμε τους χιμπαντζήδες,
και ξεκινήσαμε τότε να σαρώνουμε τον κόσμο

για να βρούμε τους ειδικούς
στη νόηση των χιμπαντζήδων.

Τους βρήκαμε στην Ιαπωνία,
τη Σουηδία, τη Γερμανία, τη Σκωτία,

την Αγγλία και τις ΗΠΑ, και μεταξύ τους
έγραψαν 100 σελίδες ένορκων καταθέσεων

στις οποίες προσδιόρισαν
περισσότερους από 40 τρόπους

κατά τους οποίους
η σύνθετη νοητική τους ικανότητα,

είτε ατομικά είτε από κοινού,

κατέληγε σε αυτονομία
και αυτοπροσδιορισμό.

Αυτοί οι τρόποι περιλάμβαναν,
για παράδειγμα, το ότι είχαν συνείδηση.

Αλλά έχουν επίσης επίγνωση
της συνείδησής τους.

Ξέρουν ότι έχουν μυαλό.
Ξέρουν ότι οι άλλοι έχουν μυαλά.

Ξέρουν ότι είναι άτομα
και ότι μπορούν να ζήσουν.

Καταλαβαίνουν ότι ζούσαν χθες
και θα ζουν αύριο.

Επιδίδονται σε νοητικά ταξίδια στο χρόνο.
Θυμούνται τι συνέβη χθες.

Μπορούν να προσδοκούν το αύριο,

για τον οποίο λόγο είναι τόσο φοβερό
να φυλακίσει κανείς έναν χιμπαντζή,

ειδικά μόνο του. Αυτό το κάνουμε
στους χειρότερους εγκληματίες μας,

και το κάνουμε στους χιμπαντζήδες
χωρίς καν να το σκεφτόμαστε.

Έχουν κάποιου είδους ηθική ικανότητα.

Όταν παίζουν οικονομικά παιχνίδια
με ανθρώπους,

θα κάνουν αυθόρμητα δίκαιες προσφορές,
ακόμη κι όταν δεν απαιτείται απ' αυτούς.

Είναι «ενάριθμοι». Καταλαβαίνουν αριθμούς.

Μπορούν να κάνουν κάποια απλά μαθηματικά.

Μπορούν να χρησιμοποιούν γλώσσα - ή να
μείνουν έξω απ' τους γλωσσικούς πολέμους,

εμπλέκονται σε σκόπιμη
και αναφορική επικοινωνία

κατά την οποία προσέχουν
τη συμπεριφορά αυτών

με τους οποίους συνομιλούν.

Έχουν πολιτισμό.

Έχουν υλικό πολιτισμό,
κοινωνικό πολιτισμό.

Έχουν πολιτισμό συμβόλων.

Επιστήμονες στα Δάση Τάι
στην Ακτή Ελεφαντοστού

βρήκαν χιμπαντζήδες που χρησιμοποιούσαν
αυτές τις πέτρες για να ανοίξουν

τα απίστευτα σκληρά τσόφλια των καρπών.

Παίρνει πολύ χρόνο
να μάθει κανείς να το κάνει αυτό,

και έκαναν ανασκαφές την περιοχή

και βρήκαν ότι αυτός ο υλικός πολιτισμός,
αυτή η μέθοδος,

αυτές οι πέτρες, κληροδοτήθηκαν
για τουλάχιστον 4.300 χρόνια

μέσα από 225 γενιές χιμπαντζήδων.

Κι έτσι τώρα έπρεπε να βρούμε
τον χιμπαντζή μας.

Ο χιμπαντζής μας.

Πρώτα βρήκαμε δύο απ' αυτούς
στην πολιτεία της Ν. Υόρκης.

Κι οι δύο τους θα πέθαιναν
πριν καν να καταθέσουμε τις αγωγές μας.

Τότε βρήκαμε τον Τόμυ.

Ο Τόμυ είναι ένας χιμπαντζής.
Τον βλέπετε πίσω μου.

Ο Τόμυ ήταν ένας χιμπαντζής.
Τον βρήκαμε σ' αυτό το κλουβί.

Τον βρήκαμε σ' ένα μικρό δωμάτιο
γεμάτο με κλουβιά

σε μια μεγαλύτερη αποθήκη
σ' ένα οικόπεδο με μεταχειρισμένα τρέιλερ

στην κεντρική Ν. Υόρκη. Βρήκαμε
την Κίκο που είναι μερικώς κωφή.

Η Κίκο ήταν πίσω από μια τσιμεντένια
πρόσοψη στη δυτική Μασαχουσέτη.

Και βρήκαμε και τον Ηρακλή και τον Λήο.

Είναι δύο νεαροί αρσενικοί χιμπαντζήδες

που χρησιμοποιούνται
για βιοϊατρική, ανατομική έρευνα

στο πανεπιστήμιο Στόουνυ Μπρουκ.
Τους βρήκαμε.

Έτσι τον Δεκέμβριο του 2013,
το Σχέδιο για τα Μη-ανθρώπινα Δικαιώματα

κατέθεσε τρεις αγωγές
στην πολιτεία της Νέας Υόρκης,

με το ίδιο επιχείρημα του κοινοδικαίου
για το ένταλμα habeas corpus

που είχε προβληθεί
στην περίπτωση του Τζέιμς Σόμερσετ,

και απαιτήσαμε να εκδόσουν οι δικαστές
αυτά τα εντάλματα habeas corpus.

Θέλαμε να ελευθερωθούν οι χιμπαντζήδες,

και θέλαμε να τους φέρουν
στο Σώστε τους Χιμπαντζήδες,

ένα καταπληκτικό καταφύγιο χιμπαντζήδων
στη νότια Φλόριντα

το οποίο περιλαμβάνει μια τεχνητή λίμνη
με 12 ή 13 νησιά -

υπάρχουν δυο-τρία εκτάρια

όπου σε καθένα ζουν
δυο ντουζίνες χιμπαντζήδες.

Οι χιμπαντζήδες αυτοί θα ζούσαν τότε
τη ζωή ενός χιμπαντζή,

μαζί με άλλους χιμπαντζήδες, σε περιβάλλον
όσο γίνεται πιο κοντά σ' αυτό της Αφρικής.

Όλες αυτές οι υποθέσεις εκκρεμούν ακόμα.

Δεν έχουμε ακόμα πετύχει
τον δικό μας Λόρδο Μάνσφιλντ.

Θα τον πετύχουμε. Θα τον πετύχουμε.

Είναι μια μακροπρόθεσμη στρατηγική
νομική εκστρατεία. Θα πετύχουμε.

Και για να μνημονεύσω
τον Ουίνστον Τσόρτσιλ,

«ο τρόπος που προσεγγίζουμε
τις υποθέσεις μας είναι

ότι δεν είναι το τέλος,
δεν είναι καν η αρχή του τέλους,

αλλά είναι, ίσως, το τέλος της αρχής».

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)