Zor seçimler nasıl yapılır

Bu, hayatınızı tamamen değiştirebilecek bir konuşma. Hangi kariyerin peşinde koşmalıyım? Ayrılmalı mıyım evlenmeli miyim?! Nerede yaşamalıyım? Bunun gibi büyük kararlar acı verici derecede zor olabilir. Ama bunun nedeni bunlar hakkında yanlış düşünüyor olmamız, diyor filozof Ruth Chang. Gerçekte kim olduğumuzu şekillendirmek için yepyeni ve güçlü bir bakış açısı sunuyor.

Gelecekte karşı karşıya kalacağınız zor bir seçimi düşünün.

Bu, iki kariyer arasında olabilir --

sanatçı veya muhasebeci --

ya da yaşanacak yerler -- şehir veya kırsal --

hatta iki kişi arasından evlenilecek kişi seçmek bile olabilir --

Betty'yle evlenebilirsiniz ya da Lolita'yla.

Ya da bu, çocuk yapıp yapmamak arasında bir seçim olabilir

ya da hasta bir ebeveynin yanınıza taşınması kararı,

çocuklarınızı bir dine göre yetiştirme kararı,

partnerinizin inandığı

ama sizin ilginizi çekmeyen bir din.

Ya da hayatınız boyunca yaptığınız birikimleri hayır kurumlarına bağışlama kararı.

Büyük ihtimalle, hakkında düşündüğünüz zor seçim

büyük bir şeydi, mühim bir şeydi,

sizin için önemli olan bir şeydi.

Zor seçimler acı verici,

sıkıntılı, diş gıcırtatılacak kadar zorlu

durumlar yaratıyor gibi görünüyor.

Ama bence zor seçimleri ve hayatımızda oynadıkları rolü

yanlış anlamışız.

Zor seçimleri anlamak

her birimizin sahip olduğu

gizli bir gücü açığa çıkarıyor.

Bir seçimi zor yapan şey,

alternatiflerin ne olduğudur.

Kolay bir seçimde

bir alternatif diğerinden daha iyidir.

Zor bir seçimde ise

bir alternatif bazı yönlerden daha iyidir,

diğer alternatif başka yönlerden daha iyidir

ve etraflıca düşünüldüğünde hiçbir alternatif diğerinden daha iyi değildir.

Şehirde şu anki işinizde kalmak veya

kırsalda daha iddialı bir iş için

hayatınızı kökünden değiştirmek

arasında kıvranır durursunuz.

çünkü kalmak bazı yönlerden iyidir,

taşınmak başka yönlerden

ve ikisi de birbirinden daha iyi seçimler değildir.

Bütün zorlu seçimlerin büyük seçimler olduğunu düşünmemeliyiz.

Varsayalım ki kahvaltıda ne yiyeceğinize karar vermeye çalışıyorsunuz.

Bolca lif içeren kepekli mısır gevreğini yiyebilirsiniz

veya çikolatalı donut.

Sanırım bu seçimde önemli olan

tat ve sağlık açısından uygunluk.

Mısır gevreği sizin için daha iyi,

donut'un tadı çok daha iyi,

ama işin sonunda hiçbiri diğerinden daha iyi değil,

zor bir seçim.

Küçük seçimlerin de

oldukça zor olabileceğinin farkına varmak

büyük ve zor seçimleri daha az çetin göstermeye yarayabilir.

Sonuç olarak, kahvaltıda ne yiyeceğimize karar vermeyi başarabiliyoruz,

yani belki de

şehirde mi kalacağımıza

yoksa kırsaldaki yeni iş için hayatımızı mı değiştireceğimize karar verebiliriz.

Ayrıca zor seçimlerin

aptal olduğumuz için zor olduğunu düşünmemeliyiz.

Ben üniversiteden mezun olduğumda,

iki kariyer arasında kararsız kaldım,

felsefe ve hukuk.

Felsefeyi gerçekten seviyordum.

Bir filozof olarak

öğrenebileceğiniz muazzam şeyler var

ve hepsini rahat bir sandalyeden yapabilirsiniz.

Ama mütevazi göçmen bir aileden geliyordum,

okula götürdüğüm öğle yemeğinde

domuz dili ve reçelli sandviç olması fikri

benim için lükstü

bu nedenle bütün hayatımı

bir sandalyede düşünerek geçirme fikri

yani, bana savurganlığın ve ciddiyetsizliğin zirvesi gibi gelmişti.

Sarı not defterimi çıkardım,

ortaya bir çizgi çizdim

ve her alternatif için

olumlu ve olumsuz nedenler bulmak için elimden geleni yaptım.

Kendi kendime,

keşke her iki kariyerde de

hayatımın nasıl olacağını bilebilsem diye düşündüğümü hatırlıyorum.

Keşke Tanrı veya Netflix bana iki olası kariyerimin olduğu

bir DVD gönderseydi, memnun olurdum.

İkisini yan yana karşılaştırırdım,

birinin diğerinden daha iyi olduğunu görürdüm

ve seçmek kolay olurdu.

Ama DVD'm yoktu,

ve hangisinin daha iyi olduğuna karar veremediğim için,

çoğumuzun zor seçimler karşısında yaptığı şeyi yaptım:

En güvenli seçeneği seçtim.

İşsiz bir filozof olma korkusu

beni avukat olmaya yönlendirdi

ve kendimi keşfettikçe gördüm ki

avukatlık bana uygun değildi.

Olduğum kişiyle uyuşmuyordu.

Şimdi bir filozofum

ve zor seçimler üzerine çalışıyorum

ve size şunu söyleyebilirim ki bilinmeyenden korkmak,

zor kararlarla baş etmede

genel bir motivasyon hatası,

bu kararlar hakkında bir yanılgı oluşturuyor.

Zor kararlarda

bir alternatifim diğerinden daha iyi olduğun

ama hangisinin daha iyi olduğunu bilemeyecek kadar aptal olduğumuzu düşünmek

ve hangisinin daha iyi olduğunu bilmediğimiz için

en az riskli seçeneği seçmek bir hata.

Her iki alternatifi kapsamlı bilgilerle

yan yana getirsek bile seçim yine de zor olabilir.

Zor seçimler zordur,

bizim yüzümüzden veya cehaletimizden değil

zordurlar çünkü en iyi seçenek diye bir şey yoktur.

Şimdi, eğer en iyi seçenek diye bir şey yoksa,

eğer tartı bir alternatife

diğerine göre daha ağır basmıyorsa

o zaman gerçekten her iki alternatif de eşit derecede iyi olmalı.

Yani belki de zor seçimler yaparken

iki eşit derecede seçenek arasında olduğumuzu söylemek daha doğru.

Bu doğru olamaz.

Eğer alternatifler eşit derecede iyiyse,

seçmek izin yazı tura atmalısınız

ve iki kariyer arasında karar verirken

veya yaşayacak yer, evlenilecek kişi seçerken

böyle yapmak hata gibi görünüyor: yazı tura at.

Zor seçimlerin

eşit derecede iyi seçenekler arasında olmadığını

düşünmek için bir neden daha var.

Varsayalım ki iki iş arasında bir seçim yapmalısınız:

bir yatırım bankeri

veya grafik sanatçısı olabilirsiniz.

Böyle bir seçimde önemli olan pek çok şey vardır,

işin verdiği heyecan gibi,

veya ekonomik güvenceye ulaşmak gibi

ya da aileye ayıracak zaman bulabilmek gibi.

Belki sanat kariyeri size

görsel ifade adına

yepyeni bir bakış açısı sağlıyor.

Belki bankacılık kariyeri

size finansal idare konusunda

yeni formlar sağlıyor.

Her iki işi de tam istediğiniz gibi hayal edin,

ikisi de birbirinden daha iyi değil.

Şimdi birini biraz geliştirmemiz gerekecek.

Varsayalım ki banka, size kur yapmak için,

maaşınıza fazladan 500 dolar ekliyor.

Fazladan para bankacılık işini

sanatçılıktan daha iyi yaptı mı?

Öyle olmak zorunda değil.

Daha yüksek bir maaş bankacılık işini

eskiden olduğundan daha iyi hale getirdi,

ama bir bankacı olmayı

bir sanatçı olmaktan daha iyi hale getiremeyebilir.

Ama eğer işlerden birindeki gelişme

onu diğer işten daha iyi yapmıyorsa

o zaman en başta bahsettiğimiz iki iş

eşit derecede iyi olamaz.

Eğer eşit derecede iyi şeylerle başlarsanız

ve birini geliştirirseniz

o seçenek diğerinden daha iyi hale gelmeli.

Zor seçimlerdeki seçeneklerde durum bu değil.

Şimdi elimizde bir bulmaca var.

İki işimiz var.

Hiçbiri diğerinden daha iyi değil,

ama eşit derecede iyi de değiller.

Peki nasıl seçim yapacağız?

Burada bir şeyler yanlış gitmiş gibi görünüyor.

Belki de seçimin kendisi problemli

ve karşılaştırma mümkün değil.

Ama bu doğru olamaz.

Karşılaştırılamayan iki şey arasında

seçim yapmaya çalışıyor değiliz ki.

Sonuçta iki işin faziletlerini değerlendiriyoruz,

dokuz numaranın ve bir tabak patates kızartmasının

faziletini değil.

İki işin faziletlerini karşılaştırmak

yapabileceğimiz bir şey

ve çoğunlukla yapıyoruz da.

Bence sorunu ortaya çıkaran

değer hakkında yaptığımız

düşüncesizce bir varsayım.

Farkında olmadan

adalet, güzellik, naziklik gibi

değerlerin uzunluk, kütle, ağırlık gibi

bilimsel niceliklere benzer olduğunu varsayıyoruz.

İçinde değer barındırmayan herhangi bir karşılaştırma sorusunu düşünelim,

mesela hangi bavul daha ağır?

Sadece üç olasılık var.

Birinini ağırlığı diğerinden ya daha az

ya daha fazla ya da ağırlıkları eşit.

Ağırlık gibi nitelikler

reel sayılarla ifade edilebilirler -- bir, iki, üç vs. --

ve herhangi iki reel sayı arasında

sadece üç olası karşılaştırma vardır.

Bir sayı diğerinden büyüktür, küçüktür

veya diğerine eşittir.

Değerler ise pek öyle değildir.

Aydınlanma sonrası yaratıklar olarak

dünyada önemli olan her şeyin anahtarının

bilimsel düşünmekte yattığını

varsaymaya eğilimliyiz

ama değerler dünyası

bilim dünyasından daha farklıdır.

Bir dünyadaki şeyler

reel sayılarla ifade edilebilir.

Diğer dünyadakiler edilemez.

Uzunluklar ve ağırlıklardan dünyasının

ne yapmalıyız dünyasıyla

aynı yapıya sahip olduğunu

varsaymamalıyız.

Yani eğer bizim için önemli olan şeyler --

bir çocuğun mutluluğu, partnerinize duyduğunuz aşk --

reel sayılarla ifade edilemez,

yani sadece bir alternatifin diğerinden daha iyi,

daha kötü veya diğerine eşit olduğu

üç olasılığın olduğuna

inanmak için bir neden yok.

Zor seçimlerde neler olup bittiğini tarif etmek için

daha iyi, daha kötü veya eşit olmanın ötesinde

yeni, dördüncü bir bağıntı ileri sürmemiz gerek.

Alternatiflerin "aynı kulvarda"

olduğunu belirtmeliyim.

Alternatifler aynı kulvarda olduğunda

ne seçtiğinizi çok çok önemli olabilir

ama bir alternatif diğerinden daha iyi değildir.

Bunun yerine, alternatifler

aşağı yukarı aynı değerde,

değerleri aşağı yukarı aynı düzeyde

ama aynı zamanda da

farklı çeşitlerde değere sahip.

Seçimin zor olmasının nedeni bu.

Zor seçimleri bu şekilde algılamak

kendimiz hakkında bilmediğimiz bir şeyi açığa çıkarıyor.

Her birimiz

gerekçeler üretme gücüne sahibiz.

Karşı karşıya kaldığınız her seçimin

kolay bir seçim olduğu bir dünya hayal edin,

her zaman diğerlerinden iyi bir alternatif var.

Eğer en iyi alternatif varsa,

o zaman bu seçmeniz gereken alternatiftir,

çünkü mantıklı olmanın bir parçası da

kötü şeydense iyi şeyi yapmak,

seçmeye en çok sebebiniz olan alternatifi seçmektir.

Böyle bir dünyada,

pembe çoraplar yerine siyah çoraplar giymek için,

donut yerine mısır gevreği yemek için,

kırsaldansa şehir içinde yaşamak için,

Lolita yerine Betty'yle evlenmek için

en çok nedenimiz olurdu.

Kolay seçimlerle dolu bir dünya

bizi gerekçelerin kölesi ederdi.

Düşündüğünüz zaman,

size, yaptığınız hobileri yapmak için,

içinde yaşadığınız evde yaşamak için,

çalıştığınız işte çalışmak için

en çok nedene sahip olduğunuza dair

verilen gerekçelerin

sizi bunları yapmaya zorladığına inanmak delice.

Bunun yerine, aynı kulvarda olan

alternatifleri karşılaştırdınız, zor seçimler

ve o hobiyi, o evi veya o işi seçmek için

kendinize gerekçeler uydurdunuz.

Alternatifler aynı kulvarda olduğu zaman

bize verilen gerekçeler,

bir hata yapıp yapmadığımızı belirleyecek gerekçeler

en az ne yapmamız gerektiği kadar etkisiz.

Burası, kendinizi kırsal yaşama şehir hayatına göre

daha uygun olan bir insana

dönüştürmek için,

kendi kuralcı gücünüzüi

kendinize gerekçe üretmekte

kullandığınız gücü

test ettiğiniz

bir zor seçimler diyarı.

Aynı seviyede olan

seçenekler arasında seçim yaptığımızda

gerçekten kayda değer bir şey yapabiliriz.

Kendimizi o seçimin arkasına koyabiliriz.

Burası olduğum yer.

Bu, olduğum kişi. Ben bankacılık için doğmuşum.

Çikolatalı donut istiyorum.

Zor seçimler de bu karşılık

mantıklı bir karşılık,

ama bize gösterilen gerekçeler tarafından dikte ettirilmiyor.

Onun yerine, bizim tarafımızdan yaratılmış nedenlerle destekleniyor.

Kendimiz için şunun yerine bu insan olmak için

neden ürettiğimizde

bütün kalbimizle

o insana dönüşüyoruz. Kendi hayatımızın yazarlarına

dönüştüğümüzü söyleyebilirsiniz.

Yani zor seçimlerle karşı karşıya kaldığımızda,

hangi alternatifin daha iyi olduğuna karar vermeye çalışırken

kafamızı duvarlara vurmamalıyız.

En iyi alternatif diye bir şey yok.

Dışarıda gerekçeler aramak yerine,

burada nedenler aramalıyız:

Ben ne olacağım?

Pembe çorap giyen, mısır gevreği seven,

kırsalda yaşayan biri olmaya karar verebilirsiniz

ve ben de siyah çorap giyen, şehirde yaşayan,

donut seven bir sanatçı olmaya karar verebilirim.

Zor seçimler karşısında ne yaptığımız

her birimize özel.

Zor seçimler sırasında kuralcı güçlerini uygulamayan insanlar

avareler.

Hepimiz böyle insanlar tanıyoruz.

Ben kendimi avukat olarak buluverdim.

Avukat olmak için canla başla çalışmadım.

Avukatlık bana uygun değildi.

Avareler, hayatlarının hikayesini

dünyanın yazmasına izin verir.

Ödül ve ceza mekanizmalarının --

tebrik, korku, bir seçeneğin kolaylığı --

ne yaptıklarını belirlemesine izin verirler.

Yani zor seçimlerden alacağımız ders:

ne için canla başla çalışabileceğinize,

neyi istediğinize kafa yorun

ve zor seçimler aracılığıyla

o insana dönüşün.

Istırap ve korku kaynağı olmaktan çok uzakta,

zor seçimler

insanın koşulları hakkında

özel olan şeyleri kutlamak,

doğru veya yanlış,

seçimlerimizi yöneten nedenleri

bazen tükendiğini

ve burada, zor seçimler dünyasında

özgün bir insan olmak için

kendi nedenlerimizi üretecek gücümüzün olduğunu

anlamamız için çok değeri fırsatlar.

Bu nedenle zor seçimler bir lanet değil

Tanrı'nın bir lutfü.

Teşekkürler.

(Alkış)