Nghịch lý của giá trị - Akshita Agarwal

Xem bài học đầy đủ: http://ed.ted.com/lessons/the-paradox-of-value-akshita-agarwal
Hãy tưởng tượng bạn đang tham gia một trò chơi truyền hình và bạn được chọn hai giải thưởng: một viên kim cương hay một chai nước. Đó là một sự lựa chọn đơn giản - kim cương giá trị hơn. Nhưng cũng sự lựa chọn đó khi bạn chết khát ở sa mạc, sau nhiều ngày lang thang, bạn sẽ chọn khác chứ? Tại sao? Các viên kim cương không phải vẫn có giá trị hơn sao? Akshita Agarwal giải thích nghịch lý của giá trị.
Nội dung bởi Akshita Agarwal, đồ họa bởi Qa'ed Mai.

Tưởng tượng bạn đang tham gia game show,
và có thể chọn giữa hai giải thưởng

một viên kim cương

hay một chai nước.

Đó là một lựa chọn dễ dàng.

Kim cương rõ ràng là có giá trị hơn.

Bây giờ tưởng tượng cũng lựa chọn đó,

nhưng lần này, bạn không chơi
game show,

nhưng đang chết khát trong sa mạc
sau bao ngày lang thang.

Bạn sẽ chọn khác đi chứ?

Tại sao?
Chẳng phải kim cương vẫn giá trị hơn sao?

Đây là nghịch lý của giá trị,

được diễn tả nổi tiếng bởi
nhà kinh tế tiên phong Adam Smith.

Và cái nó cho ta biết là định nghĩa
giá trị không dễ dàng như ta nghĩ.

Trong trò chơi truyền hình, bạn nghĩ về
giá trị trao đổi của từng món,

cái mà bạn có thể đạt được từ chúng
sau một khoảng thời gian,

nhưng trong tình huống khẩn cấp,
như viễn cảnh ở sa mạc,

Giá trị sử dụng của chúng,
là điều quan trọng hơn cả,

và chúng giúp ích được gì
trong tình huống hiện tại.

Và vì chúng ta chỉ được chọn
một trong các lựa chọn,

chúng ta cũng sẽ tính đến
cơ hội nó đáng giá,

hay cái chúng ta sẽ đánh mất khi
từ bỏ lựa chọn kia.

Sau cùng, bạn thu được bao nhiêu
từ việc bán kim cương không quan trọng

nếu bạn không thể thoát ra khỏi sa mạc.

Nhiều nhà kinh tế hiện đại đối mặt
với nghịch lý về giá trị

bằng cách thử thống nhất các lựa chọn này

dưới quan điểm hữu dụng,

tức là một thứ làm thỏa mãn
nhu cầu hay mong muốn của con người

Tính hữu dụng có thể áp dụng cho bất cứ gì
từ nhu cầu cơ bản về thức ăn

đến sự thích thú
khi nghe bài hát yêu thích,

và với mỗi người hay mỗi trường hợp
sẽ có sự khác biệt.

Nền kinh tế thị trường cho ta
cách để dễ dàng lần theo sự tiện dụng.

Đối với bạn,
đơn giản là sự tiện dụng của một thứ

được phản ánh
bởi số tiền bạn sẵn sàng bỏ ra mua nó.

Giờ hãy tưởng tượng lại
mình ở giữa sa mạc,

lần này được chọn một viên kim cương mới
hay một chai nước sạch

mỗi năm phút.

Nếu bạn như mọi người,
đầu tiên bạn lấy đủ nước cho chuyến đi

và sau đó lấy kim cương
miễn bạn có thể mang theo được.

Điều này là do "hữu dụng biên"

nghĩa là khi bạn chọn
giữa kim cương và nước,

bạn so sánh tính hữu dụng
có được từ mỗi chai nước

với mỗi viên kim cương cộng thêm.

Và bạn làm điều này
mỗi lần bạn được lựa chọn.

Chai nước đầu tiên
có giá trị nhiều hơn mọi viên kim cương

nhưng sau cùng, bạn có đủ nước để dùng.

Sau một lúc, mỗi chai nước thêm vào
trở thành gánh nặng.

Đó là lúc bạn bắt đầu chọn
kim cương thay cho nước.

Và không chỉ đối với
những thứ cần thiết như nước

Đối với khá nhiều thứ,
bạn càng nhận được từ nó bao nhiêu

thì mỗi phần thừa
sẽ trở nên kém hữu dụng.

Đây là định luật thu nhỏ hữu dụng biên.

Bạn có thể vui vẻ
mua hai hay ba phần đồ ăn ưa thích

nhưng phần thứ tư sẽ khiến bạn muốn nôn

và phần thứ một trăm
sẽ bị ôi thiu trước khi bạn ăn

Hay bạn có thể trả tiền
để xem cùng một bộ phim nhiều lần đến chán

hay sử dụng hết toàn bộ số tiền.

Trường hợp nào
bạn cũng sẽ đạt đỉnh điểm

mà hữu dụng biên
để mua thêm một vé xem phim bằng 0.

Tính hữu dụng ngoài áp dụng khi ta
mua hàng mà với mọi quyết định của ta.

Và cách trực giác để tối đa hóa nó
và tránh lợi ích biên giảm dần

là thay đổi cách
ta tiêu xài thời gian và nguồn lực.

Sau khi đã đáp ứng những nhu cầu cơ bản,

theo lý thuyết ta sẽ quyết định
đầu tư vào các sự lựa chọn

chỉ khi chúng hữu dụng và thích hợp.

Đương nhiên, cách ta tối đa hóa hữu dụng
ở thực tế có hiệu quả hay không

là một chuyện khác.

Nhưng nên nhớ chính ta quyết định
nguồn gốc cuối cùng của giá trị,

ta chia sẻ những nhu cầu,

ta chọn những điều mình muốn

và ta đưa ra các lựa chọn.