Böcek beyni neden inanılmazdır? - Anna Stöckl

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/why-the-insect-brain-is-so-incredible-anna-stockl

İnsan beyni dünyadaki en gelişmiş organlardan biridir; tüm duyularımızı, düşüncelerimizi ve eylemlerimizi kontrol eden milyarlarca nörondan oluşan bir süper bilgisayardır. Ama Charles Darwin bundan daha etkileyici bir şey buldu: Karınca beyni. Anna Stöckl bizi, Darwin'in deyimiyle "dünyada en muhteşem madde atomlarından biri" olan bu minik ve yüksek kapasiteli böcek beyninin içine götürüyor.

Ders: Anna Stöckl, Animasyon: Studio Gal Shkedi.

İnsan beyni, dünyadaki en gelişmiş
organlardan biridir.

Milyarlarca nörondan
oluşan bu süper bilgisayar,

tüm duyularımızı, düşüncelerimizi ve
eylemlerimizi işleyip yönetir.

Ama Charles Darwin'in bundan bile
daha etkileyici bulduğu bir şey vardı:

Karınca beyni.

Kendi deyimiyle, dünyadaki en
muhteşem madde atomlarından biri.

Böylesine minik bir şeyin
karmaşık bir beyni olduğuna

inanmakta güçlük çekiyorsanız,

bu konuda yalnız olmadığınızı bilin.

İsveçli doğa bilimci Carl Linnaeus,

tüm canlıları sınıflandırıp
tanımlama projesinde

böceklerde beyin diye bir şeyin
olmadığını varsaymıştı.

Elbette hatalıydı, ama onu
anlayışla karşılıyoruz.

Böceklerin beyni hem bizimkinden
çok daha küçüktür,

hem de birçok yönden
bizimkinden daha farklı çalışır.

En dikkat çekici farklardan biri;

başını kaybeden bir böceğin
yine de yürüyebilmesi,

kaşınabilmesi,

soluyabilmesi

ve hatta uçabilmesidir.

Bunun nedeni, bizim sinir sistemimiz

beynin görev atamaları yaptığı
bir nevi krallık gibi yönetilirken,

böcek sinir sisteminin merkezsiz
bir federasyona benzemesidir.

Yürümek ya da solumak gibi
böceklerin yaptığı şeylerin çoğu,

bedenleri boyunca uzanan
ve ganglia adı verilen

nöron kümeleri
tarafından koordine edilir.

Beyinle beraber bu yerel ganglia kümeleri
böceğin sinir sistemini oluşturur.

Böcekler her ne kadar sadece
yerel ganglialar ile çok şey yapabilse de,

hayatta kalabilmeleri için
beyin hâlâ kritik önemdedir.

Beyin sayesinde böcek dünyayı, görme
ve koku alma duyularıyla tanıyabilir.

Ayrıca uygun eşleri seçebilir,

yuvaların ve besin kaynaklarının
yerini hatırlayabilir,

iletişim kurabilir ve hatta

büyük uzaklıklar ötesinden
yollarını bulabilirler.

Davranışlardaki bu engin çeşitlilik

toplu iğne başı kadar olan
bir organ tarafından yönetilir.

Bizde 86 milyar nöron varken,

karıncada bir milyondan daha az
nöron bulunur.

Böcek beyni bizimkinden çok farklı
biçimde düzenlenmekle birlikte,

bazı çarpıcı benzerliklerimiz de var.

Örneğin, böceklerin çoğunun antenlerinin
üzerinde koku algılayıcılar var;

tıpkı insan burnunda olduğu gibi.
Koku alma duyusundan sorumlu olan

beyin bölgelerimiz de oldukça
benzer görünür ve benzer biçimde işler.

Belli kokuları kodlamak için
hatasız bir zamanlama ile

etkinleşen ve edilgenleşen
nöron kümelerinden oluşurlar.

Bu benzerlikler bilimcileri
şaşkınlığa uğratıyor;

çünkü böcekler ve insanlar
pek de yakın akraba sayılmaz.

İşin aslı, son ortak atamız
500 milyon yıl önce yaşamış olan

solucan benzeri bir canlıydı.

Peki öyleyse, evrimlerimiz neredeyse
bütünüyle farklı yollar izlediği hâlde,

nasıl oldu da böyle benzer
beyin yapılarına sahip olabildik?

Bilimciler bu olaya
Yakınsak Evrim adını veriyor.

Kuşların, yarasaların ve arıların ayrı
ayrı evrilen kanatları için de bu geçerli.

Benzer seçilimsel baskılardan
ötürü doğal seçilim,

birbirlerinden çok farklı
evrimsel geçmişe sahip türlerin

aynı evrimsel stratejiyi
kullanmalarına neden oluyor.

Böcek ve insan beyninin
karşılaştırmalı incelenmesi sayesinde,

bilimciler beyin işlevlerimizin
hangilerinin benzersiz olduğunu ve

hangilerinin evrimsel sorunlara
genel bir çözüm olduğunu anlayabiliyor.

Ama bilimcileri böcek beyni ile
ilgilenmeye iten tek neden bu değil.

Boyutlarının küçüklüğü ve basitliği,
nöronların beyinde tam olarak nasıl

birlikte çalışabildiğinin
anlaşılmasını kolaylaştırıyor.

Böcek beyni incelemeleri
aynı zamanda, insansız uçabilen uçaklardan

minik arama-kurtarma robotlarına kadar
pek çok şey için

kontrol sistemleri tasarlayan
mühendisler için de önemli.

Yani boyut ve karmaşıklık
her zaman en etkileyici şey olmuyor.

Bundan sonra bir sineği
öldürmeye çalıştığınızda,

bir anlığına onun
o minicik sinir sisteminin

nasıl da sizin beyninizi
zekice alt ettiğini hatırlayın.