Γιατί είναι γοητευτικές οι τραγωδίες - Ντέιβιντ Ε. Ρίβας

Δείτε όλο το μάθημα εδώ: http://ed.ted.com/lessons/why-tragedies-are-alluring-david-e-rivas

Η ιστορία έχει κάπως έτσι: Ένα βασιλικό, πλούσιο ή δίκαιο άτομο - που κατά τα άλλα είναι σαν και εμάς - κάνει ένα λάθος που καταστρέφει τη ζωή του. Είναι το κλασικό μοτίβο μιας αρχαιοελληνικής τραγωδίας, και μας αρέσει τόσο πολύ που το χρησιμοποιούμε ακόμα σήμερα. Ο Ντέιβιντ Ε. Ρίβας μοιράζεται μαζί μας τρία σημαντικά στοιχεία μιας ιστορίας, επηρεασμένος από την Ποιητική του Αριστοτέλη προκειμένου να μας εξηγήσει αυτή την γοητεία.

Μάθημα από τον Ντέιβιντ Ε. Ρίβας, ψηφιακή απεικόνιση από την Globizco.

Η ιστορία είναι κάπως έτσι:

κάποιος βασιλιάς, πλούσιος ή ενάρετος,
που κατά τα άλλα είναι σαν εμάς,

κάνει ένα λάθος που οδηγεί τη ζωή του
και τις ζωές αυτών γύρω του,

στην καταστροφή.

Ακούγεται οικείο;

Αυτό είναι το κλασικό μοτίβο
της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.

Για χιλιάδες χρόνια,

φτιάχνουμε μαγευτικές ιστορίες
που έχουν αυτό το μοτίβο,

και οι σύγχρονοι αφηγητές ανά τον κόσμο
συνεχίζουν να το κάνουν.

Τρία βασικά στοιχεία που επηρεάστηκαν
από την «Ποιητική» του Αριστοτέλη

μας βοηθούν να καταλάβουμε
τη γοητεία τους.

Πρώτα, ο τραγικός ήρωας πρέπει
να εξυψωθεί σε κύρος και ικανότητες,

αλλά να είναι και προσιτός.

Μπορεί να είναι βασιλιάς,
ή εξαιρετικός με κάποιον άλλο τρόπο.

Αλλά επειδή εσείς και εγώ
δεν είμαστε ασυνήθιστα καλοί

ή ασυνήθιστα κακοί,

δεν είναι ούτε ο ήρωας.

Και έχει ένα ιδιαίτερο
τραγικό ελάττωμα, ή αλλιώς αμαρτία,

όπως φιλοδοξία, τυραννία, πείσμα,
ή υπερβολική περηφάνεια

που τον αναγκάζει να κάνει
ένα σημαντικό λάθος.

Από αυτό το λάθος έρχεται
η καταστροφή και η πτώση.

Ως παράδειγμα αυτών
των στοιχείων στην πράξη,

ας πάρουμε το «Οιδίπους Τύραννος»
του Σοφοκλή,

για έναν άντρα που δεν ήξερε
ότι είναι υιοθετημένος

και προειδοποιείται από έναν χρησμό
ότι θα σκότωνε τον πατέρα του

και θα παντρευόταν τη μητέρα του.

Για να ξεφύγει από τη μοίρα του,

σκοτώνει κάποιον που δεν έφευγε
από τον δρόμο του σε ένα σταυροδρόμι.

Μετά λύνει το αίνιγμα
της τερατώδους Σφίγγας,

ελευθερώνοντας το βασίλειο
της Θήβας από έναν λοιμό.

Παντρεύεται τη χήρα βασίλισσα
και γίνεται βασιλιάς.

Αλλά αφού μαθαίνει πως ο άντρας
που σκότωσε ήταν ο πατέρας του,

και η βασίλισσα που παντρεύτηκε
είναι η μητέρα του,

ο Οιδίποδας τυφλώνεται
και αποσύρεται στις ερημιές.

Στην αρχή αυτής της ιστορίας,

ο Οιδίποδας εξυψώνεται
σε ικανότητα και σε κύρος.

Δεν είναι ούτε ασυνήθιστα
κακός ούτε άγιος.

Μπορούμε να ταυτιστούμε.

Παρατηρήστε το μέγεθος της πτώσης.

Κάποτε ήταν βασιλιάς,
τώρα είναι άστεγος και τυφλός.

Είναι πολύ πιο τραγικό,
αν ένας βασιλιάς εκθρονιστεί

παρά αν ένας γελωτοποιός
πέσει από το σκαμνί του.

Τα τραγικά ελαττώματα του Οιδίποδα
είναι ύβρις, ή υπερβολική περηφάνεια,

και γι' αυτό προσπαθεί να αποφύγει
την μοίρα που έχει αποφασιστεί για αυτόν,

που είναι ακριβώς
αυτό που συμβαίνει στο τέλος.

Είναι ιδιαίτερα άτυχος

επειδή το να σκοτώσει τον πατέρα του
και να παντρευτεί τη μητέρα του

το κάνει σε πλήρη άγνοια.

Βέβαια αυτές οι αφηγηματικές αρχές
ξεπερνούν την αρχαιοελληνική τραγωδία.

Στα έργα του Σαίξπηρ,

βλέπουμε την αναποφασιστικότητα του Άμλετ
να τον οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις,

ή σε απουσία αποφάσεων,

που καταλήγουν στον θάνατο
σχεδόν όλων των προσώπων του έργου,

και η φιλοδοξία του Μάκβεθ
τον οδηγεί στην κορυφή

ακριβώς πριν τον στείλει στον τάφο.

Ακόμα και σύγχρονα έργα σαν το «Παιχνίδι
του Στέμματος» και τον «Σκοτεινό Ιππότη»

απηχούν τις θεωρίες που προσδιόρισε
ο Αριστοτέλης πριν 2000 χρόνια.

Ποιο λοιπόν το νόημα όλων
αυτών των δεινών;

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη,
και με πολλούς μελετητές έκτοτε,

μια καλή τραγωδία ξυπνά τον φόβο
και τον οίκτο στο κοινό:

Φόβο του να γίνει θύμα της ίδιας
ή κάποιας παρόμοιας καταστροφής,

και οίκτο για την πτώση του ήρωα.

Στην ιδανική περίπτωση, αφού
έχουμε δει τα γεγονότα της τραγωδίας,

βιώνουμε την κάθαρση,

ένα αίσθημα ανακούφισης
και συναισθηματικού εξαγνισμού.

Δεν συμφωνούν όλοι
στο γιατί αυτό συμβαίνει.

Ίσως επειδή η ταύτιση με τον ήρωα

μας επιτρέπει να βιώσουμε και
να απελευθερώσουμε ισχυρά συναισθήματα,

ή ίσως επειδή μας κάνει να ξεχνάμε
τα δικά μας προβλήματα για λίγο.

Ανεξαρτήτως όμως του πώς νιώθετε
όταν βλέπετε τον καημένο τον Οιδίποδα,

δεν υπήρξε ποτέ καλύτερη υπενθύμιση

ότι όσο άσχημα και είναι τα πράγματα,

τουλάχιστον δεν σκοτώσατε τον πατέρα σας
και δεν παντρευτήκατε την μητέρα σας.