Return to Video

Çürüklere ne yol açar? - Mel Rosenberg

  • 0:07 - 0:10
    Yakın bir zamanda,
    15.000 yıllık insan kalıntılarıyla
  • 0:10 - 0:13
    karşılaşan bir grup arkeolog
  • 0:13 - 0:15
    ilginç bir keşif yaptı.
  • 0:15 - 0:19
    Kalıntıların dişleri çürüklerle kaplıydı.
  • 0:19 - 0:24
    Kalıntılarda bulunan çürüklerin sebebiyse
  • 0:24 - 0:28
    bugünkü ile aynıydı:
    ağzımızdaki belirli mikroplar.
  • 0:28 - 0:31
    Bu mikroplar hemen doğumdan
    sonra bizimle.
  • 0:31 - 0:34
    Genellikle onları bebekken
    annemizin ağzından almaktayız.
  • 0:34 - 0:36
    Dişlerimiz çıkar çıkmaz
  • 0:36 - 0:40
    doğal olarak üzerilerinde
    bakterileri barındırmaya başlar.
  • 0:40 - 0:41
    Ne yediğimize
  • 0:41 - 0:44
    ve ne kadar şeker tükettiğimize
    bağlı olarak
  • 0:44 - 0:48
    çeşitli mikroplar çoğalarak
    çürüğe yol açabilir.
  • 0:48 - 0:52
    Fazla şekerli besin tüketimi,
  • 0:52 - 0:54
    ağızda "streptococcus mutans" adlı
  • 0:54 - 0:56
    bakterilerin çoğalmasına yol açar.
  • 0:56 - 0:59
    Bu mikroorganizmalar insanlar gibi
    şekeri severler:
  • 0:59 - 1:03
    şekeri enerji kaynağı ve yapı taşı
    olarak kullanırlar.
  • 1:03 - 1:05
    Şeker tüketiminin ardından
  • 1:05 - 1:08
    ortaya çeşitli asitler çıkar:
  • 1:08 - 1:10
    örneğin laktik asit.
  • 1:10 - 1:13
    Her ne kadar mutans streptococci
  • 1:13 - 1:15
    bu aside karşı dayanıklı olsa da,
  • 1:15 - 1:16
    bizim dişlerimiz öyle değil.
  • 1:16 - 1:18
    Dişlerimiz koruyucu mine tabakası ile
  • 1:18 - 1:20
    kaplı olmasına rağmen
  • 1:20 - 1:23
    asitlere karşı gelemezler.
  • 1:23 - 1:28
    Böylece zamanla kalsiyum minerali aşınır.
  • 1:28 - 1:32
    Asitler sayesinde açılan yolu kullanarak
  • 1:32 - 1:34
    bakteriler, dentine
  • 1:34 - 1:36
    yani ikinci tabakaya doğru yönelirler.
  • 1:36 - 1:38
    Damarlar ve sinir hücreleri
  • 1:38 - 1:40
    çok derinde yer aldıklarından
  • 1:40 - 1:44
    gittikçe büyüyen çürük henüz acıtmaz.
  • 1:44 - 1:46
    Eğer çürük dentini aşarsa
  • 1:46 - 1:48
    sinirlere nüfuz ettiğinden ötürü
  • 1:48 - 1:53
    dayanılamaz bir ağrıya yol açar.
  • 1:53 - 1:54
    Tedavi edilmediği takdirde,
  • 1:54 - 1:56
    tüm diş iltihaplanabilir
  • 1:56 - 1:57
    ve çekilmesi gerekebilir.
  • 1:57 - 2:01
    Hepsi şeker seven bakterilerin suçu!
  • 2:01 - 2:03
    Daha çok şekerli yemek,
  • 2:03 - 2:05
    dişlerimiz için daha büyük risk demek.
  • 2:05 - 2:07
    Peki mağara adamları da mı
  • 2:07 - 2:10
    şeker tüketiyordu?
  • 2:10 - 2:12
    Onların çürüklerinin sebebi neydi?
  • 2:12 - 2:16
    Etin içinde az oranda şeker bulunduğundan
  • 2:16 - 2:19
    dişlerde çürük oluşma ihtimali düşüktü
  • 2:19 - 2:22
    fakat atalarımız sadece et tüketmiyordu.
  • 2:22 - 2:27
    Sebze, kabuklu yemişler ve tahıl gibi
  • 2:27 - 2:29
    karbonhidratlı besinler de
  • 2:29 - 2:30
    tüketmekteydiler.
  • 2:30 - 2:32
    Tükürükle etkileşeme geçen bu besinler,
  • 2:32 - 2:36
    daha küçük yapı taşlarına bölünüp
  • 2:36 - 2:40
    açgözlü bakterilere yem olurlar.
  • 2:40 - 2:42
    Her ne kadar bizden
  • 2:42 - 2:44
    daha az şeker tüketmiş olsalar da,
  • 2:44 - 2:46
    atalarımızın dişleri de
  • 2:46 - 2:47
    şekere maruz kalmış ve çürümüş.
  • 2:47 - 2:49
    Yine de bu
    çürükleri tedavi etmeyi
  • 2:49 - 2:51
    başaramadıkları anlamına gelmez.
  • 2:51 - 2:55
    Arkeolojik kalıntılar,
    yaklaşık 14.000 yıl önce
  • 2:55 - 2:58
    insanların çürükleri temizlemek için
  • 2:58 - 3:01
    keskin taşlar kullandığını gösterdi.
  • 3:01 - 3:02
    Hatta biçimsiz çukurları
  • 3:02 - 3:03
    düzleştirmek için
  • 3:03 - 3:06
    basit matkaplar ve doldurmak için de
  • 3:06 - 3:10
    bal mumu kullandıkları biliniyor.
  • 3:10 - 3:13
    Bugün şanslıyız ki elimizde daha karmaşık
  • 3:13 - 3:18
    daha karmaşık teknik ve aletler var:
  • 3:18 - 3:20
    zaten yediğimiz şekerler de
    bunları gerektiriyor.
  • 3:20 - 3:25
    Sanayi Devrimi'nden sonra
  • 3:25 - 3:27
    çürükler bir hayli arttı
  • 3:27 - 3:31
    çünkü işlenmiş şeker daha ulaşılabilir
    ve ucuz hâle geldi.
  • 3:31 - 3:34
    Öyle ki Amerika'da yetişkinlerin %92'sinin
  • 3:34 - 3:37
    dişlerinde bir dönem çürük vardı.
  • 3:37 - 3:39
    Bazı insanlar ne yazık ki
  • 3:39 - 3:40
    güçsüz diş minelerine sahip olduğundan
  • 3:40 - 3:43
    genetik olarak çürüklere daha yatkın
  • 3:43 - 3:47
    fakat çoğunlukla suçlu
    fazla şeker tüketimi.
  • 3:47 - 3:50
    Ama biz, az şeker tüketimi dışında
  • 3:50 - 3:54
    çürük oluşumunu azaltacak
    çeşitli yollar bulduk.
  • 3:54 - 3:57
    Çoğu diş macunu ve su kaynağına
  • 3:57 - 3:59
    az miktarda flörür eklenir.
  • 3:59 - 4:03
    Bu dişleri güçlendirir
    ve diş minesinin büyümesini sağlar
  • 4:03 - 4:05
    böylece asitlere karşı
  • 4:05 - 4:06
    koruma sağlanır.
  • 4:06 - 4:08
    Çürükler büyürse diş dolguları
  • 4:08 - 4:12
    kullanılarak iltihaplı alan kapatılır
  • 4:12 - 4:14
    ve daha kötü hâle gelmesi önlenir.
  • 4:14 - 4:17
    Ama hâlâ çürüklerden kurtulmanın
  • 4:17 - 4:18
    en iyi yolu şeker tüketimini keserek
  • 4:18 - 4:20
    ve ağız hijyenine dikkat ederek
  • 4:20 - 4:21
    bakterilerden
  • 4:21 - 4:23
    ve onların besin kaynaklarından
    uzak durmak.
  • 4:23 - 4:25
    Düzenli diş fırçalamak,
  • 4:25 - 4:26
    diş ipi kullanmak,
  • 4:26 - 4:28
    şekerli ve dişe yapışan besinlerden
  • 4:28 - 4:28
    kaçınmak da
  • 4:28 - 4:32
    bunlara dâhil.
  • 4:32 - 4:36
    Gitgide şeker seven mikropların
    sayısı azalır.
  • 4:36 - 4:38
    Mağara adamlarının aksine
  • 4:38 - 4:42
    bizim çürüklerle savaşacak bilgimiz var.
  • 4:42 - 4:44
    Kullanmasını bilene!
Title:
Çürüklere ne yol açar? - Mel Rosenberg
Speaker:
Mel Rosenberg
Description:

Tüm dersi görmek için: http://ed.ted.com/lessons/what-causes-cavities-mel-rosenberg
Yakın zamanda 15.000 yıllık insan kalıntılarıyla karşılaşan bir grup arkeolog, ilginç bir şey fark etti: kalıntıların dişleri çürüklerle kaplıydı. Peki bu çürüklere ne sebep olur ve bunlardan nasıl kurtuluruz? Mel Rosenberg bu soruların cevabını bulmak adına bizi kendi dişlerimize bir yolculuğa götürüyor.

Dersi veren Mel Rosenberg, animasyonu hazırlayan Andrew Foerster.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:01
Meric Aydonat approved Turkish subtitles for What causes cavities?
Meric Aydonat edited Turkish subtitles for What causes cavities?
Figen Ergürbüz accepted Turkish subtitles for What causes cavities?
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for What causes cavities?
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for What causes cavities?
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for What causes cavities?
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for What causes cavities?
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for What causes cavities?
Show all

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.