WEBVTT 00:00:07.123 --> 00:00:09.763 Yakın bir zamanda, 15.000 yıllık insan kalıntılarıyla 00:00:09.763 --> 00:00:13.003 karşılaşan bir grup arkeolog 00:00:13.003 --> 00:00:15.293 ilginç bir keşif yaptı. 00:00:15.293 --> 00:00:19.122 Kalıntıların dişleri çürüklerle kaplıydı. 00:00:19.122 --> 00:00:23.942 Kalıntılarda bulunan çürüklerin sebebiyse 00:00:23.942 --> 00:00:28.124 bugünkü ile aynıydı: ağzımızdaki belirli mikroplar. 00:00:28.124 --> 00:00:30.512 Bu mikroplar hemen doğumdan sonra bizimle. 00:00:30.512 --> 00:00:34.313 Genellikle onları bebekken annemizin ağzından almaktayız. 00:00:34.313 --> 00:00:35.924 Dişlerimiz çıkar çıkmaz 00:00:35.924 --> 00:00:39.943 doğal olarak üzerilerinde bakterileri barındırmaya başlar. 00:00:39.943 --> 00:00:41.194 Ne yediğimize 00:00:41.194 --> 00:00:43.621 ve ne kadar şeker tükettiğimize bağlı olarak 00:00:43.621 --> 00:00:48.493 çeşitli mikroplar çoğalarak çürüğe yol açabilir. 00:00:48.493 --> 00:00:52.343 Fazla şekerli besin tüketimi, 00:00:52.343 --> 00:00:54.168 ağızda "streptococcus mutans" adlı 00:00:54.168 --> 00:00:55.994 bakterilerin çoğalmasına yol açar. 00:00:55.994 --> 00:00:58.874 Bu mikroorganizmalar insanlar gibi şekeri severler: 00:00:58.874 --> 00:01:03.306 şekeri enerji kaynağı ve yapı taşı olarak kullanırlar. 00:01:03.306 --> 00:01:04.653 Şeker tüketiminin ardından 00:01:04.653 --> 00:01:07.944 ortaya çeşitli asitler çıkar: 00:01:07.944 --> 00:01:09.894 örneğin laktik asit. 00:01:09.894 --> 00:01:13.144 Her ne kadar mutans streptococci 00:01:13.144 --> 00:01:14.729 bu aside karşı dayanıklı olsa da, 00:01:14.729 --> 00:01:16.314 bizim dişlerimiz öyle değil. 00:01:16.314 --> 00:01:18.359 Dişlerimiz koruyucu mine tabakası ile 00:01:18.359 --> 00:01:20.404 kaplı olmasına rağmen 00:01:20.404 --> 00:01:22.803 asitlere karşı gelemezler. 00:01:22.803 --> 00:01:28.154 Böylece zamanla kalsiyum minerali aşınır. 00:01:28.154 --> 00:01:31.575 Asitler sayesinde açılan yolu kullanarak 00:01:31.575 --> 00:01:33.575 bakteriler, dentine 00:01:33.575 --> 00:01:35.576 yani ikinci tabakaya doğru yönelirler. 00:01:35.576 --> 00:01:37.885 Damarlar ve sinir hücreleri 00:01:37.885 --> 00:01:40.195 çok derinde yer aldıklarından 00:01:40.195 --> 00:01:43.875 gittikçe büyüyen çürük henüz acıtmaz. 00:01:43.875 --> 00:01:46.045 Eğer çürük dentini aşarsa 00:01:46.045 --> 00:01:48.376 sinirlere nüfuz ettiğinden ötürü 00:01:48.376 --> 00:01:52.856 dayanılamaz bir ağrıya yol açar. 00:01:52.856 --> 00:01:54.260 Tedavi edilmediği takdirde, 00:01:54.260 --> 00:01:55.665 tüm diş iltihaplanabilir 00:01:55.665 --> 00:01:57.346 ve çekilmesi gerekebilir. 00:01:57.346 --> 00:02:00.586 Hepsi şeker seven bakterilerin suçu! 00:02:00.586 --> 00:02:02.505 Daha çok şekerli yemek, 00:02:02.505 --> 00:02:04.895 dişlerimiz için daha büyük risk demek. 00:02:04.895 --> 00:02:07.360 Peki mağara adamları da mı 00:02:07.360 --> 00:02:09.826 şeker tüketiyordu? 00:02:09.826 --> 00:02:11.977 Onların çürüklerinin sebebi neydi? 00:02:11.977 --> 00:02:16.135 Etin içinde az oranda şeker bulunduğundan 00:02:16.135 --> 00:02:19.256 dişlerde çürük oluşma ihtimali düşüktü 00:02:19.256 --> 00:02:22.285 fakat atalarımız sadece et tüketmiyordu. 00:02:22.285 --> 00:02:27.285 Sebze, kabuklu yemişler ve tahıl gibi 00:02:27.285 --> 00:02:28.557 karbonhidratlı besinler de 00:02:28.557 --> 00:02:29.830 tüketmekteydiler. 00:02:29.830 --> 00:02:32.027 Tükürükle etkileşeme geçen bu besinler, 00:02:32.027 --> 00:02:35.645 daha küçük yapı taşlarına bölünüp 00:02:35.645 --> 00:02:40.105 açgözlü bakterilere yem olurlar. 00:02:40.105 --> 00:02:42.240 Her ne kadar bizden 00:02:42.240 --> 00:02:44.376 daha az şeker tüketmiş olsalar da, 00:02:44.376 --> 00:02:45.884 atalarımızın dişleri de 00:02:45.884 --> 00:02:47.392 şekere maruz kalmış ve çürümüş. 00:02:47.392 --> 00:02:49.149 Yine de bu çürükleri tedavi etmeyi 00:02:49.149 --> 00:02:50.786 başaramadıkları anlamına gelmez. 00:02:50.786 --> 00:02:54.638 Arkeolojik kalıntılar, yaklaşık 14.000 yıl önce 00:02:54.638 --> 00:02:57.593 insanların çürükleri temizlemek için 00:02:57.593 --> 00:03:00.549 keskin taşlar kullandığını gösterdi. 00:03:00.549 --> 00:03:01.733 Hatta biçimsiz çukurları 00:03:01.733 --> 00:03:02.917 düzleştirmek için 00:03:02.917 --> 00:03:06.018 basit matkaplar ve doldurmak için de 00:03:06.018 --> 00:03:10.369 bal mumu kullandıkları biliniyor. 00:03:10.369 --> 00:03:13.387 Bugün şanslıyız ki elimizde daha karmaşık 00:03:13.387 --> 00:03:17.877 daha karmaşık teknik ve aletler var: 00:03:17.877 --> 00:03:20.300 zaten yediğimiz şekerler de bunları gerektiriyor. 00:03:20.300 --> 00:03:24.559 Sanayi Devrimi'nden sonra 00:03:24.559 --> 00:03:27.308 çürükler bir hayli arttı 00:03:27.308 --> 00:03:31.209 çünkü işlenmiş şeker daha ulaşılabilir ve ucuz hâle geldi. 00:03:31.209 --> 00:03:34.133 Öyle ki Amerika'da yetişkinlerin %92'sinin 00:03:34.133 --> 00:03:37.058 dişlerinde bir dönem çürük vardı. 00:03:37.058 --> 00:03:38.502 Bazı insanlar ne yazık ki 00:03:38.502 --> 00:03:40.417 güçsüz diş minelerine sahip olduğundan 00:03:40.417 --> 00:03:42.998 genetik olarak çürüklere daha yatkın 00:03:42.998 --> 00:03:46.928 fakat çoğunlukla suçlu fazla şeker tüketimi. 00:03:46.928 --> 00:03:50.218 Ama biz, az şeker tüketimi dışında 00:03:50.218 --> 00:03:53.750 çürük oluşumunu azaltacak çeşitli yollar bulduk. 00:03:53.750 --> 00:03:56.630 Çoğu diş macunu ve su kaynağına 00:03:56.630 --> 00:03:59.328 az miktarda flörür eklenir. 00:03:59.328 --> 00:04:03.109 Bu dişleri güçlendirir ve diş minesinin büyümesini sağlar 00:04:03.109 --> 00:04:04.789 böylece asitlere karşı 00:04:04.789 --> 00:04:06.470 koruma sağlanır. 00:04:06.470 --> 00:04:08.020 Çürükler büyürse diş dolguları 00:04:08.020 --> 00:04:11.909 kullanılarak iltihaplı alan kapatılır 00:04:11.909 --> 00:04:13.989 ve daha kötü hâle gelmesi önlenir. 00:04:13.989 --> 00:04:16.540 Ama hâlâ çürüklerden kurtulmanın 00:04:16.540 --> 00:04:18.320 en iyi yolu şeker tüketimini keserek 00:04:18.320 --> 00:04:20.151 ve ağız hijyenine dikkat ederek 00:04:20.151 --> 00:04:21.091 bakterilerden 00:04:21.091 --> 00:04:23.251 ve onların besin kaynaklarından uzak durmak. 00:04:23.251 --> 00:04:24.900 Düzenli diş fırçalamak, 00:04:24.900 --> 00:04:25.909 diş ipi kullanmak, 00:04:25.909 --> 00:04:27.700 şekerli ve dişe yapışan besinlerden 00:04:27.700 --> 00:04:28.493 kaçınmak da 00:04:28.493 --> 00:04:31.671 bunlara dâhil. 00:04:31.671 --> 00:04:36.050 Gitgide şeker seven mikropların sayısı azalır. 00:04:36.050 --> 00:04:38.102 Mağara adamlarının aksine 00:04:38.102 --> 00:04:41.950 bizim çürüklerle savaşacak bilgimiz var. 00:04:41.950 --> 00:04:43.700 Kullanmasını bilene!