چی دەبێتە هۆی کلۆریەکان؟ - مێل ڕۆسنبێرگ
-
0:07 - 0:10لەو دواییانەدا کاتێك کۆمەڵەیەك
لە شوێنەوارناسەکان -
0:10 - 0:13هەندێك پاشماوەی مرۆڤیان دۆزییەوە
کە هی ١٥،٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا بوو، -
0:13 - 0:15هەڵسان بە دۆزینەوەیەکی بە بایەخ.
-
0:15 - 0:19ددانی ئەو مرۆڤە کۆنانە
کون کون بوون. -
0:19 - 0:24هۆکاری کلۆر بوونی ددانیان
هەمان هۆکارەکانی ئەمڕۆن، -
0:24 - 0:28میکرۆبە زۆر بچوکە دیاریکراوەکان
کە لەناو دەمماندا دەژین. -
0:28 - 0:31دوای لە دایکبوونمان، ئەم میکرۆبانەش
لە دایک دەبن. -
0:31 - 0:34ئێمە ئاساییانە لە دەمی دایکمانەوە وەکو
منداڵە ساواکان هەڵیان دەگرین. -
0:34 - 0:36کاتێك ددانەکانمان سەرهەڵدەدەن،
-
0:36 - 0:40ئەوان سروشتیانە دەست دەکەن بە
دروستکردنی چەند کۆمەڵەیەك لە بەکتریا. -
0:40 - 0:41پشت بەست بەوەی دەیخۆین،
-
0:41 - 0:44و بە دیاریکراوی چەند شەکر بەکاردێنین،
-
0:44 - 0:48هەندێک میکرۆبەکان دەتوانن بەڕێژەیەکی
زۆر زیاد بکەن و ببنە هۆی کلۆری. -
0:48 - 0:52سیستەمی خۆراکی کە ڕێژەیەکی شەکری بەرزی
هەبێت دەبێتە هۆی تەقینەوەی بەکتریا -
0:52 - 0:56کە پێی دەگوترێت گرێی گۆیی گۆڕاو
لە ناو دەمماندا. -
0:56 - 0:59وەکو مرۆڤەکان، ئەو ئۆرگانیزمە بچووکانە
حەز بە شەکر دەکەن، -
0:59 - 1:03وەکو پارچەی بنیاتنانی گەردیلەیی
و سەرچاوەی وزە بەکاری دەهێنن. -
1:03 - 1:05کاتێك بەکاری دەهێنن،
-
1:05 - 1:08بەکتریا بەرهەمە ناوەندییەکان پێک دێنێت
لەسەر شێوەی ترشەکان، -
1:08 - 1:10وەکو ترشی لاکتیك (ترشی شیر).
-
1:10 - 1:13گرێیە گۆییە گۆڕاوەکان
بەرگری دەکەن لەو ترشانە، -
1:13 - 1:16بەڵام بە داخەوە، ددانەکانمان ئەوە ناکەن.
-
1:16 - 1:20کاتێك ددانی هەر مرۆڤێك ڕووپۆشکراوە
بە توێژاڵێکی پتەو، پارێزەری مینای ددان، -
1:20 - 1:23ئەوە بۆ ترش گونجاو نییە.
-
1:23 - 1:28بە تێپەڕینی کات قەڵغانەکەی دادەخورێنێت،
خوێیە کالسیۆمییەکەی دادەشۆرێت. -
1:28 - 1:32بەهێواشی، ترش ڕێگە بۆ بەکتریا دەکاتەوە
-
1:32 - 1:36بەناو توێژاڵی دووەمی ددان
پێی دەگوترێت کەڵبە. -
1:36 - 1:40کاتێك خوێنبەرەکان و دەمارەکان لە
ددانەکانماندا بە قوڵی لەناوەوە بەرگکراون، -
1:40 - 1:44لەو قۆناغەدا،
فراوانبوونی کلۆر بە ئازار نییە. -
1:44 - 1:46بەڵام ئەگەر زیانەکە لەولای
کەڵبەکە فراوان بوو، -
1:46 - 1:48پێشکەوتنی هێرشە بەکتریاییەکە
-
1:48 - 1:53دەنێتە هۆی ئازارێکی سەخت
دەمارەکان دەردەکەون. -
1:53 - 1:56بەبێ چارەسەرکردن، دەکرێت تەواوی
ددانەکە ژەهراوی ببێت -
1:56 - 1:57و پێویست بە دەرهێنانی بکات
-
1:57 - 2:01هەمووی بەهۆی ئەو بەکتریا شەکر ویستانە.
-
2:01 - 2:03هەتا خواردنەکانمان زیاتر شەکر تێدا بێت،
-
2:03 - 2:05زیاتر ددانەکانمان لە مەترسیدا دەبن.
-
2:05 - 2:10ئەو پیاوانەی ئەشکەوت بە دەگمەن سەرقاڵ
بوون بە مامەڵە شەکرییەکان، هەرچۆنێك بێت، -
2:10 - 2:12کەواتە چی بۆتە هۆکاری کلۆری ئەوان؟
-
2:12 - 2:16لە سیستەمە خۆراکیە پڕ گۆشتەکاندا،
مەترسی گەشەکردنی کلۆری زۆر کەم بوو -
2:16 - 2:19چونکە گۆشتی کەم چەوری
ڕێژەیەکی زۆر کەم شەکر لەخۆ دەگرێت، -
2:19 - 2:22بەڵام ئەوە هەموو شتێك نییە کە
بابو باپیرانمان زوو خواردوویانە. -
2:22 - 2:27پیاوانی ئەشکەوت بەهەمان شێوە سەوزە
ڕەگییەکان، چەرەسات، و دانەوێڵەیان خواردووە -
2:27 - 2:30کە هەموو ئەوانە کاربۆهیدرایت لەخۆ دەگرن.
-
2:30 - 2:32کاتێك ڕووبەڕووی ئەنزیمەکانی لیك دەبێتەوە،
-
2:32 - 2:36کاربۆهیدرایتەکان بۆ شەکری سادەتر شیدەبنەوە
-
2:36 - 2:40کە دەتوانن ببن ئالیك بۆ
ئەو بەکتریا برسیانەی دەم. -
2:40 - 2:44کەواتە سەرەڕای ئەوەی مرۆڤی کۆن شەکری
کەمتریان خواردووە بە بەراورد بە ئێمە، -
2:44 - 2:47ددانەکانیان بەرکەوتەیان لەگەڵ
شەکر هەر هەبووە. -
2:47 - 2:51هەرچەنە ئەوە ناگەیەنێت کە توانایان نەبووە
چارەسەری کلۆریەکەیان بکەین. -
2:51 - 2:55پاشماوە شوێنەواریەکان ئەوە نیشان دەدات کە
نزیکی ١٤,٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا، -
2:55 - 3:01مرۆڤەکان بەردی تیژکراویان بەکار هێناوە بۆ
لابردنی چەند پارچەیەك لە ددانی خراپ بوو. -
3:01 - 3:03هەروەها ئەوان هەڵکۆڵەری
سەرەتاییان دروستکردووە -
3:03 - 3:06بۆ لووس کردنی کونە زبرە جێماوەکان
-
3:06 - 3:10و مۆمی هەنگ بۆ پڕکردنەوەی کلۆریەکان
وەکو ئەمڕۆ. -
3:10 - 3:13ئەمڕۆ، ئێمە ژمارەیەکی زۆر
تەکنیک و ئامێری کارامەمان هەیە، -
3:13 - 3:18کە وەکو سامانە چونکە ئێمە پێویستە بە
هەمان شێوە مامەڵە بکەین لەگەڵ زیانەکانمان، -
3:18 - 3:20و شێوەکانی بەکارهێنانی شەکر.
-
3:20 - 3:25دوای شۆڕشی پیشەسازی، ڕێژەی
توشبوونی مرۆڤ بە کلۆری ددان زیادی کرد -
3:25 - 3:27چونکە لەناکاو
پێشکەوتنی تەکنەلۆجیمان هەبوو -
3:27 - 3:31کە وای کرد شەکری دووبارە بووەوە
هەرزانتر بێت و دەست بکەوێت -
3:31 - 3:37ئەمڕۆ، ٩٢% کەسە پێگەشتووە ئەمریکییەکان
کلۆریان هەیە لە ددانەکانیان دا. -
3:37 - 3:40هەندێك مرۆڤ زیاتر ئەگەری توشبوون
بە کلۆری هەیە بەهۆی جیناتەوە -
3:40 - 3:43کە ڕەنگە ببێتە هۆی لاوازی تەواو،
وەکو مینای ددانی لووستر، -
3:43 - 3:47بەڵام زۆربەی تاوانەکە دەکەوێتە
سەر بەکارهێنانی ڕێژەی زۆری شەکر. -
3:47 - 3:50لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە رێگەی دیکەمان
دۆزیەوە بۆ بچوک کردنەوەی کلۆری -
3:50 - 3:54سەرەڕای کەمکردنەوەی
بڕی وەرگیراو لە شەکر و نیشاستە. -
3:54 - 3:57لە زۆربەی هەویرەکانی ددان
و زۆربەی سامانەکانی ئاودا، -
3:57 - 3:59ئێمە بڕێکی کەم لە فلۆرید بەکار دەهێنین.
-
3:59 - 4:03ئەوە ددانەکە بەهێز دەکات و
هانی گەشەکردنی بلوری مینا دەدات -
4:03 - 4:06کە پاڵپشتی بەرگری ددانەکە دەکات دژ بە ترش.
-
4:06 - 4:08کاتێك کلۆریەکە زیاد دەکات،
-
4:08 - 4:12ئێمە پڕکەرەوەی ددان بەکاردێنین بۆ
پڕکردنەوە و داخستنی ناوچە توش بووەکە، -
4:12 - 4:14ئەمە ڕێ دەگرێت لە خراپتر بوونیان.
-
4:14 - 4:18باشترین ڕێگە بۆ خۆ دوورخستنەوە لە کلۆری
هەر کەمکردنەوەی بڕی وەرگیراوی شەکر -
4:18 - 4:20و پاراستنی و خاوێندکردنەوەی ددانەکانە
-
4:20 - 4:23بۆ ڕزگار بوون لە بەکتریا
و سەرچاوەکانی خواردنیان. -
4:23 - 4:25ئەوەش شوشتنی ڕێکوپێکی ددانی پێویستە
وەکو -
4:25 - 4:26پاککردنەوە بە پەت،
-
4:26 - 4:27خۆپاراستن لە شەکر و
-
4:27 - 4:28نیشاستە و
-
4:28 - 4:32و خواردنە لکێنەرەکان کە کە دەلکێت
بە ددانەکاتەوە لە نێوان ژەمەکاندا. -
4:32 - 4:36بەهێواشی، ڕێژەی میکرۆبە شەکر-
-ویستەکان لە ناو دەمتدا کەم دەبێتەوە. -
4:36 - 4:38جیاواز لە پیاوانی ئەشکەوتی جاری جاران،
-
4:38 - 4:42ئەمڕۆ ئێمە زانیاری پێویستمان هەیە
بۆ خۆ دوورگرتن لە کارەساتی کلۆری. -
4:42 - 4:44تەنها پێویستە بەکاری بهێنین.
- Title:
- چی دەبێتە هۆی کلۆریەکان؟ - مێل ڕۆسنبێرگ
- Speaker:
- مێل ڕۆسنبێرگ
- Description:
-
more » « less
لەم بەستەرەوە، تەواوی وانەکە ببینە: http://ed.ted.com/lessons/what-causes-cavities-mel-rosenberg
کاتێك کۆمەڵەیەك لە شوێنەوارناسەکان لەو دواییانەدا هەندێك پاشماوەی مرۆڤی ١٥,٠٠٠ ساڵ پێش ئێستاان دۆزیەوە، هەڵسان بە دۆزینەوەیەکی بە بایەخ: ددانی ئەو مرۆڤانە کون کون بوو بوون. کەواتە چی هۆکاری کلۆریەکانە و چۆن خۆمانی لێ دوور بخەینەوە؟ مێل ڕۆسنبێرگ دەمانبات بەناو ددانەکانماندا بۆ دۆزینەوەی.
وانەیەك لەلایەن مێل ڕۆسنبێرگ، ئەنیمەیشن لەلایەن ئەندریو فۆیرستێر.
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:01
|
Daban Q Jaff approved Kurdish (Central) subtitles for What causes cavities? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish (Central) subtitles for What causes cavities? | |
|
Aga Ismael accepted Kurdish (Central) subtitles for What causes cavities? | |
|
|
Aga Ismael edited Kurdish (Central) subtitles for What causes cavities? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish (Central) subtitles for What causes cavities? | |
|
|
Daban Q Jaff edited Kurdish (Central) subtitles for What causes cavities? |