Liệu tự động hóa sẽ làm ta thất nghiệp?

Đây là một nghịch lý bạn chưa nghe nhiều về: mặc dù một thế kỷ tạo ra máy móc để làm thay công việc cho chúng ta, tỷ lệ người trưởng thành ở Mỹ có công việc đã luôn tăng qua 125 năm. Tại sao người lao động không trở nên dư thừa và các kĩ năng của chúng ta lỗi thời? Trong bài nói này về tương lai của công việc, nhà kinh tế học David Autor đã đưa ra câu hỏi tại sao vẫn có nhiều công việc và đi đến 1 câu trả lời đáng ngạc nhiên và đầy hy vọng.

Sau đây là một sự thật đáng giật mình:

45 năm sau khi ra mắt
máy rút tiền tự động,

và các máy bán hàng tự động trả tiền,

số lượng giao dịch viên ngân hàng tại Mỹ

đã tăng xấp xỉ gấp đôi,

từ khoảng 1/4 triệu lên đến 1/2 triệu.

1/4 triệu năm 1970
lên khoảng 1/2 triệu ngày nay,

với 100.000 nhân viên
tăng thêm kể từ năm 2000.

Những sự thật này,
được đưa ra trong một cuốn sách

bởi nhà kinh tế học James Bessen
thuộc Đại học Boston,

đã làm dấy một câu hỏi đầy hấp dẫn:

Những giao dịch viên đó đang làm gì,

và tại sao sự tự động hóa vẫn chưa
thay thế công việc của họ?

Nếu bạn nghĩ về điều này,

nhiều sáng kiến vĩ đại trong 200 năm qua

đều được thiết kế để thay thế
sức lao động của con người.

Máy kéo được phát triển

để dùng sức mạnh kĩ thuật
thay thế cho sự lao lực của con người.

Dây chuyền lắp ráp được tạo ra

để bù đăp cho sự lắp ráp không đồng nhất
của bàn tay con người với

sự đồng bộ hóa của máy móc.

Máy tính được lập trình để loại bỏ

những tính toán hay bị lỗi bởi cách
vận hành của bộ não

bằng những phép tính số hoàn hảo.

Và những kiến tạo này đều đạt thành công.

Chúng ta không còn phải
đào mương bằng tay,

rèn mài công cụ từ kim loại thô

hay phải làm kế toán thủ công.

Tuy nhiên, tỷ lệ lao động trưởng thành
trên thị trường ở Mỹ

lại cao hơn trong năm 2016

so với 125 năm về trước, năm 1890,

và nó dần tăng lên
hầu như mỗi thập kỷ

trong vòng 125 năm qua.

Điều này gợi lên một nghịch lý.

Máy móc dần làm công việc
thay cho chúng ta.

Vậy tại sao điều này không khiến kĩ năng
lao động trở nên thừa thãi và lạc hậu?

Tại sao ta còn quá nhiều việc làm vậy?

(cười)

Tối nay tôi sẽ cố gắng
trả lời câu hỏi này,

và theo đó, tôi tiết lộ nó có ý nghĩa gì
đối với tương lai của công ăn việc làm

và những thử thách mà
sự tự động hóa đặt và không đặt ra

cho xã hội của chúng ta.

Tại sao ta có quá nhiều công việc?

Có hai nguyên tắc kinh tế học cơ bản
cần được nhắc đến.

Một là liên quan tới trí tuệ con người

và sự sáng tạo.

Điều thứ hai thì dành cho lòng ham muốn
vô tận của con người

hay sự tham lam, cho gọn.

Tôi sẽ gọi điều đầu tiên
là nguyên tắc vòng O,

và nó xác định kiểu công việc ta làm.

Điều thứ 2 thì là
nguyên tắc-không bao giờ-đủ,

và nó xác định có bao nhiêu công việc
đang tồn tại.

Hãy bắt đầu với vòng O.

ATMs, những máy rút tiền tự động,

có 2 ảnh hưởng đối kháng đến
nghề giao dịch viên ngân hàng.

Khá dĩ nhiên,
chúng thay thế nhiều phân đoạn giao dịch.

Số lượng giao dịch viên mỗi chi nhánh
giảm đến 1/3.

Nhưng các ngân hàng mau thấy rằng
việc mở chi nhánh mới sẽ rẻ hơn,

và số lượng các chi nhánh tăng khoảng 40%

trong cùng thời kì đó.

Kết quả mang lại là nhiều chi nhánh
và nhiều giao dịch viên hơn.

Nhưng họ
lại đang làm công việc khác.

Như thường lệ,
công việc xử lý tiền thủ công giảm đi,

họ không giống như thợ đếm tiền nữa,

mà đúng hơn là nhân viên bán hàng,

cải thiện mối quan hệ với khách hàng,

giải quyết các vấn đề

và giới thiệu những sản phẩm mới
như thẻ tín dụng, khoản vay và đầu tư:

giao dịch viên ngày càng
làm công việc đòi hỏi tri thức hơn.

Có một nguyên tắc chung ở đây.

Hầu hết công việc mà ta làm

đòi hỏi sự đa kĩ năng,

với bộ não và cơ bắp,

chuyên môn kỹ thuật
và sự thông thạo chuyên sâu,

hay mồ hôi và cảm hứng
theo lời nói của Thomas Edison.

Nói chung,
tự động hóa vài thành phần của công việc

không khiến những phần khác
trở nên dư thừa.

Thực chất, nó khiển chúng quan trọng hơn.

Làm tăng giá trị kinh tế
những việc đó.

Để tôi đưa ra một ví dụ thực tế.

Năm 1986, tàu con thoi Challenger

đã phát nổ và rơi trở lại Trái Đất

chưa đầy hai phút sau khi cất cánh.

Nguyên nhân vụ nổ, khi được tìm ra,

là do một vòng O cao su rẻ tiền
trong phần tên lửa trợ phóng

đã đóng băng trên bệ phóng
vào buổi tối hôm trước

và thất bại nặng nề chỉ vừa
sau khi cất cánh.

Trong thương vụ nhiều tỉ đô này

chiếc vòng O cao su đơn giản đó

lại tạo ra sự khác biệt giữa
một nhiệm vụ thành công

và một cái chết cay đắng
của 7 phi hành gia.

Một ẩn dụ khéo léo
cho việc thiết lập thảm hại này

là sự sản xuất vận hành vòng O,

đặt tên bới nhà kinh tế ở Harvard
Michael Kremer

sau thảm họa Challenger.

Khái niệm này xem xét công việc

như một loạt các bước lồng vào nhau,

liên kết trong một chuỗi.

Mỗi một liên kết phải chắc chắn
để cho nhiệm vụ được thành công.

Nếu bất kỳ thứ gì hỏng,

thì nhiệm vụ, hay sản phẩm hay dịch vụ,

sẽ đều đi tới thất bại.

Chính tình huống không may này để lại
một bài học đầy tích cực,

cụ thể là sự gia cố

trong độ tin cậy
của bất kì một liên kết trong chuỗi

đề làm tăng giá trị
của việc cải thiện các liên kết khác.

Thật sự,
nếu hầu hết các liên kết đều mỏng manh,

việc cái liên kết của bạn không
đáng tin cậy

là không quan trọng.

Dù gì đi nữa cái khác cũng sẽ bị hỏng.

Nhưng nếu những liên kết khác
trở nên bền bỉ và kiên cố,

tầm quan trọng của cái liên kết bạn có
trở nên cần thiết hơn.

Trong giới hạn đó,
mọi thứ đều phụ thuộc vào nó.

Lý do vòng O cần thiết đến
tàu con thoi Challlenger

là bới vì mọi thứ khác
đều hoạt động hoàn hảo.

Nếu Challenger mà ở trong
thời đại

của Microsoft Windows 2000 --

(Cười)

Độ tin cậy của vòng O
sẽ không gây trở ngại gì

bởi vì hệ thống cũng sẽ bị tê liệt thôi.

(Cười)

Và đây là điều bao quát hơn.

Trong nhiều công việc,
ta chính là những vòng O.

Ờ thì các ATM có thể
làm nhiệm vụ xử lý tiền mặt

nhanh hơn và tốt hơn giao dịch viên,

nhưng điều này không khiến họ
ăn không ngồi rồi.

Nó gia tăng tầm quan trọng
về kĩ năng giải quyết vấn đề của họ

và mối quan hệ họ có với khách hàng.

Nguyên tắc tương tự cũng hiện rõ
khi ta xây một tòa nhà,

khi ta chẩn đoán
và chăm sóc bệnh nhân,

hay khi ta đứng dạy

cho một lớp đầy học sinh phổ thông.

Vì các công cụ ngày được tiến bộ hóa,

công nghệ cũng dần khai thác lợi thế
của ta

và củng cố tầm quan trọng của
trình độ chuyên môn,

sự đánh giá và tính sáng tạo

Và đó dẫn đến nguyên tắc thứ 2:

không bao giờ là đủ.

Bạn có thể nghĩ, OK, vòng O, biết rồi,

rằng công việc mà con người làm
là quan trọng.

Chúng không xong với máy móc,
nhưng chúng vẫn cần được làm.

Nhưng điều này không nói lên
được là sẽ có bao nhiêu công việc.

Chẳng phái nó khá hiển nhiên

rằng mỗi lần chúng ta tiến bộ đủ
trong việc nào đó,

chúng ta đơn giản tự khiến mình
thừa thải đi?

Năm 1900, 40% tổng việc làm ở Mỹ

là ở các nông trại.

Ngày nay, chỉ còn ít hơn 2%.

Tại sao ngày nay lại
có ít nông dân như thế?

Đương nhiêu không vì ta ăn ít đi rồi.

(Cười)

Một thế kỷ phát triển trong
sản xuất nông nghiệp

tức là bây giờ,
vài triệu nông dân

có thể nuôi một nước có 320 triệu dân.

Thật là một tiến độ tuyệt vời,

nhưng nó cũng có nghĩa là chỉ
còn vài việc 'vòng O' trong trồng trọt.

Dĩ nhiên,
công nghệ có thể khai trừ công việc.

Trồng trọt chỉ là một ví dụ.

Có rất nhiều ngành khác như thế.

Nhưng những gì đúng về một sản phẩm,
dịch vụ hay nền công nghiệp

chưa bao giờ đúng
với nền kinh tế nói chung.

Nhiều ngành công nghiệp mà chúng ta
chuyên về --

sức khỏe và y tế,

tài chính và bảo hiểm,

điện tử và máy tính --

thì be bé hoặc hầu như không tồn tại
vào thế kỷ trước.

Nhiều sản phẩm mà ta chi nhiều tiền cho --

máy điều hòa, xe thể thao đa dụng,

máy tính và thiết bị di động --

thì là đắt muốn cắt cổ,

hay lại chưa được phát minh ra.

Vì sự tự động hóa tăng thời gian cho ta,
nó cũng nới giãn giới hạn cúa sự khả thi

ta phát minh ra sản phẩm mới,
ý tưởng mới, dịch vụ mới

mà chiếm sự chú ý,

ngốn toàn thời gian của ta

và kích thích nhu cầu tiêu thụ.

Có thể một vài điều này là vô bổ --

cường lực yoga,
du lịch mạo hiểm,

Pokémon GO--

và tôi khá đồng ý với bạn.

Nhưng người ta lại mê chúng,
và họ làm cật lực cho chúng.

Một người lao động trung bình năm 2015

muốn đạt được một cuộc sống tiêu chuẩn
như năm 1915

thì chỉ cần làm việc 17 tuần một năm,

1/3 toàn thời gian.

Nhưng hầu hết họ không chọn điều này.

Họ sẵn sàng làm việc vất vả

để gặt hái thành quả công nghệ có sẵn
dành cho họ.

Sự dồi dào về vật chất chưa bào giờ
triệt bỏ sự nhận thức về thiếu thốn cả.

Trong quan niệm trong nhà kinh tế
Thorstein Veblen,

sự phát minh là mẹ đẻ của sự cần thiết.

Bây giờ...

Nếu bạn thừa nhận 2 nguyên tắc này,

nguyên tắc vòng O
và nguyên tắc không bao giờ thấy đủ,

thì là bạn đồng ý với tôi.

Công việc vẫn tồn tại.

Vậy nó có nghĩa là
ta không cần lo lắng?

Tự động hóa, việc làm, robot và công việc
--

liệu chúng sẽ tự tuần hoàn?

Không.

Đó không phải là tranh luận của tôi.

Tự động hóa tạo ra sự giàu có

bằng cách cho ta làm nhiều
trong quãng thời gian ngắn.

Không có luật kinh tế nào

nói là ta sẽ sử dụng của cải
một cách đúng đắn,

và chính đó là điều cần lo ngại hơn.

Hãy xét 2 nước sau,

Na-uy và Ả Rập Xê-út.

Đều giàu có về dầu mỏ,

giống như tiền mà phun tự do từ
lòng đất vậy.

(Cười)

Nhưng họ đã chưa sử dụng nó sao cho cân
bằng trong việc phát triển sự phồn thịnh

của con người.

Na-uy là một nước dân chủ thịnh vượng.

Nhìn chung, công dân nước này
cân bằng giữa công việc và giải trí.

Nó thường đứng từ nhất đến tư

trong bảng xếp hạng về chỉ số hạnh phúc
của từng quốc gia.

Ả rập Xê-út là một nước
quân chủ chuyên chế

nơi nhiều công dân thiếu đi
sự phát triển cá nhân.

Nó thường xếp thứ 35
trên bản đồ hạnh phúc,

là thấp cho một quốc gia giàu có rồi.

Chỉ bằng việc so sánh này,

nước Mỹ thường xếp thứ 12 hay 13.

Sự khác biệt giữa 2 nước này

không phải là sự giàu có

cũng không phải công nghệ.

Mà là cách thức tổ chức.

Na-uy đã đầu tư xây dựng một xã hội

đầy cơ hội và sự lưu động kinh tế.

Ả Rập Xê-út thì nâng cao mức sống

khi chèn ép những nỗ lực của
người dân.

2 đất nước, đều giàu có,

nhưng không phát triển như nhau.

Điều này dẫn đến thử thách
mà ta đối mặt hôm nay,

thử thách mà sự tự động hóa
đắt ra.

Nó không về việc rằng
ta đang thất nghiệp.

Nước Mỹ đã có thêm 14 triệu việc làm

kể từ khi lũng đoạn kinh tế năm 2008.

Mà thách thức ở đây là nhiều công việc ấy

lại không phải là việc tốt,

và nhiều công dân lại
không thể đáp ứng cho những việc tốt

mà đang được hình thành.

Tăng trưởng việc làm ở Mỹ
và ở các nước phát triển

trông như một thanh tạ

với trọng lượng tăng dần
ở cả 2 đầu.

Mặt khác,

bạn có giáo dục cao, lương cao

như bác sỹ và y tá,
lập trình viên và kỹ sư,

các quản lý tiếp thị và bán hàng.

Những nghề này đề tăng cao từng ngày.

Tương tự, tăng trưởng việc làm cũng
nhanh trong nhiều nghề cấp dưới,

giáo dục và kĩ năng thấp như
phục vụ ăn uống,

lao công, bảo vệ,

hỗ trợ sức khỏe tại nhà.

Đồng thời, việc làm đang co lại

cho bậc cấp độ trung học,
lương tầm trung, tiểu tư sản,

như công nhân sản xuất
và vị trí vận hành,

công việc văn phòng và vị trí bán hàng.

Những lí do đằng sau sự phân bố này

thì không phải là bí ẩn.

Nhiều nghành nghề với kĩ năng trung bình

sử dụng các luật và thủ tục dễ hiểu

mà có thể
được mã hóa trong phần mềm

và thực thi bằng máy tính.

Thử thách mà hiện tượng này tạo ra,

gọi là
sự phân cực việc làm,

tức là loại trừ cấp bậc
trong thang kinh tế,

bó hẹp tầng lớp tiểu tư sản

và có thể tạo ra
một xã hội phân tầng hơn.

Ở 1 mặt, một nhóm các chuyên gia
có lương cao, giáo dục cao

làm công việc thú vị,

Mặt khác, số lượng lớn các công dân
có lương thấp thì

có trách nhiệm chính là đáp ứng sự
thoải mái và sức khỏe cho giới nhà giàu.

Đó không phải là tầm nhìn của tôi về
sự tiến bộ,

và tôi nghi ngờ nó là của bạn.

Nhưng sau đây là 1 vài tin tốt.

Ta đã đối mặt nhiều sự chuyển dịch kinh
tế quan trọng trong quá khứ,

và ta đã vượt qua chúng thành công.

Vào cuối thể kỉ 19 và đầu thế kỉ 20,

khi tự động hóa đang loại trừ
số lượng lớn việc làm nông nghiệp --

bạn có nhớ máy kéo kia không?

vùng nông trại đã đối mặt với
rủi ro thất nghiệp hàng loạt,

một thế hệ trẻ không cần phải
ở trên nông trại nữa

nhưng họ lại chưa chuẩn bị
cho công nghiệp.

Đối mặt thử thách này,

họ đã đánh một bước tiến

bằng việc đòi hỏi toàn bộ thế hệ trẻ

ở lại trường và tiếp tục học

đến tuổi 16 trưởng thành.

Đây được gọi là bước chuyển trung học,

và nó là một điều đắt giá để làm.

Họ không chỉ phải đầu tư vào trường học,

mà những đứa trẻ cũng không thể làm việc.

Mà nó còn trở thành một trong những
đầu tư sáng suốt nhất

mà nước Mỹ quyết định trong thế kỷ 20.

Nó cho ta một lực lượng lao động
có kĩ năng, linh hoạt

và năng suất nhất trên thế giới.

Để thấy rằng việc này tốt ra sao,
hãy hình dung ta đem lao động năm 1899

và mang họ đến hiện tại.

Cho dù họ có sức khỏe và nhân phẩm tốt,

nhiều người sẽ
thiếu kĩ năng đọc viết và tính toán cơ bản

để làm tất cả trừ các việc tầm thường.

Đa số họ sẽ bị thất nghiệp.

Qua ví dụ này, cách thức tổ chức của ta
là quan trọng hơn cả,

đặc biệt đối với trường học,

trong việc cho phép ta gặt hái

sự thành công về công nghệ.

Thật ngu ngốc khi nói rằng
không có gì phải lo lắng hết.

Rõ ràng ta có thể mắc sai lầm.

Nếu Mỹ đã không đầu tư
vào trường học và kĩ năng

một thế kỷ trước
với sự dịch chuyển trung học,

ta đã trở thành
một xã hội ít thịnh vượng,

ít năng động và ít hạnh phúc
nhiều lần rồi.

Nhưng cũng ngu ngốc khi nói rằng
số phận ta là được xắp đặt.

Điều đó không phải do máy móc.

Cũng chẳng phải thị trường.

Nó được quyết định bởi ta
và các tổ chức của ta.

Tôi bắt đầu bài nói này
với một nghịch lý.

Máy móc ngày càng làm việc thay ta.

Và tại sao nó không làm ta hay
các kĩ năng

mà ta có trở nên dư thừa?

Chẳng phải con đường tới khung cảnh
địa ngục kinh tế và xã hội

được lót gạch bởi các phát minh sao?

Lịch sử cứ luôn gợi ý câu trả lời
cho mâu thuẫn ấy.

Phần đầu câu trả lời là công nghệ
nâng cao trình độ chúng ta,

tăng sự quan trọng, giá trị kèm theo

cho chuyên môn,
óc phán đoán và sự sáng tạo của ta.

Đó chính là vòng O.

Phần 2 là tài phát minh vô tận

và sự khát khao vô hạn --

hay chúng ta không bao giờ thấy đủ cả.

Và luôn luôn có công việc mới để ta làm.

Điều chỉnh với tốc độ công nghệ thay đổi

tạo ra những thử thách thực tế,

mà rõ nhất qua sự phân hóa
thị trường lao động,

và mối đe dọa nó gây nên cho
tính biến động kinh tế.

Phản ứng là thử thách này thì không mang
tính tự động.

Nó không miễn phí.

Nó không dễ dàng.

Nhưng nó linh hoạt.

Và đây là một vài tin tốt.

Bởi vì ta có tính sản xuất hiệu quả cao,

nên ta giàu có.

Tất nhiên ta có đủ khả năng
để đầu tư cho mình và con cái

như Mỹ đã làm một trăm năm trước vậy.

Thực vậy, điều đó là bắt buộc.

Bây giờ, có lẽ bạn đang nghĩ,

Giáo sư Autor đã kể
một câu chuyện cảm động

về 1 quá khứ xa xôi,

quá khứ gần,

có thể hiện tại,
nhưng cũng không phải tương lai.

Bởi vì ai ai cũng biết rằng
thời điểm này là khác biệt.

Phải không? Thời điểm này có khác không?

Tất nhiên là vậy rồi.

Mỗi thời điểm là khác nhau.

Trong vô vàn sự kiện
xuyên suốt 200 năm qua,

các học giả và nhà hoạt động xã hội
đã đưa ra cảnh báo

rằng ta đang cạn kiệt việc làm
và tự khiến mình lỗi thời:

ví dụ, những người bảo thủ ở
đầu thế kỷ 19;

Bộ trưởng Lao động Mỹ James Davis

vào giữa thời 1920s;

Nhà kinh tế từng đạt giải Nobel
Wassily Leontief vào 1982;

và tất nhiên, nhiều học giả,

các chuyên gia, kỹ sư công nghệ

và nhân vật truyền thông ngày nay.

Những dự báo này khiến tôi
trông nhiêu kiêu ngạo vậy.

Những nhà tiên tri tự xưng này
phán rằng,

"Nếu tôi không thể nghĩ về
những gì con người sẽ làm trong tương lai,

thì bạn, tôi và các con chúng ta

cũng sẽ không lo về nó thôi."

Tôi không có can đảm

để đặt cược lại trí tuệ của con người.

Nè, tôi không thể nói bạn
là ta sẽ đang làm gì trong

một trăm năm tới.

Và tương lai không dựa trên trí
tưởng tượng của tôi.

Nếu tôi là một nông dân ở Iowa
vào năm 1900,

và một nhà kinh tế từ thế kỷ 21
hạ cánh xuống đồng của tôi

và nói, "Này, đoán xem,
Nông dân Autor,

hàng trăm năm tới,

việc làm nông nghiệp sẽ
giảm từ 40% trên tổng số công việc

xuống 2%

đơn giản là do sự gia tăng năng suất.

Chú nghĩ 38% người lao động kia
sẽ làm gì?"

Tôi sẽ không nói rằng,
"Ồ, tụi tui xoắn theo thôi.

Tui tụi sẽ nào là phát triển ứng dụng,
nghiên cứu phóng xạ,

hướng dẫn yoga, Bitmoji."

(Cười)

Tôi sẽ không biết gì hết đâu.

Nhưng tôi hy vọng
tôi sẽ có sự sáng suốt để nói rằng,

"Chà, giảm 95% việc làm nông nghiệp

mà không bị thiếu thốn lương thực.

Đó là sự phát triển tuyệt vời.

Tôi hy vọng rằng nhân loại
tìm được những việc đáng để làm

với tất cả sự thành công đó."

Và nhìn chung, tôi tự tin là
ta đã và đang rồi.

Cảm ơn các bạn rất nhiều.

(Vỗ tay)