Return to Video

Baw się! Eksperymentuj! Odkrywaj!

  • 0:00 - 0:02
    Zacznę mówić o XVII wieku.
  • 0:02 - 0:04
    Mam nadzieję nikogo nie urazić.
  • 0:04 - 0:07
    Po tym, jak wynalazłem PCR,
  • 0:07 - 0:09
    potrzebowałem zmiany.
  • 0:09 - 0:12
    Przeniosłem się do La Jolla
    i nauczyłem się surfować.
  • 0:12 - 0:15
    Długo mieszkałem na plaży.
  • 0:15 - 0:17
    Kiedy surferzy czekają na fale,
  • 0:17 - 0:19
    pewnie zastanawiacie się,
  • 0:19 - 0:21
    co takiego robią?
  • 0:21 - 0:23
    Czasem przez 10 - 15 minut
  • 0:23 - 0:25
    czeka się na nadejście fali.
  • 0:25 - 0:27
    Przeważnie rozmawiają o XVII wieku.
  • 0:28 - 0:31
    Świat niesprawiedliwie ich ocenia.
  • 0:31 - 0:34
    Uchodzą za nieco prymitywnych.
  • 0:35 - 0:37
    Pewnego dnia ktoś polecił mi książkę.
  • 0:37 - 0:39
    Była zatytułowana: "Pompa powietrzna",
  • 0:39 - 0:41
    Była zatytułowana: "Pompa powietrzna",
  • 0:41 - 0:43
    czy też "Lewiatan i pompa powietrzna".
  • 0:43 - 0:46
    Naprawdę dziwna książka o XVII wieku.
  • 0:46 - 0:48
    Zdałem sobie sprawę,
  • 0:48 - 0:50
    że to, jak rozumuję,
  • 0:50 - 0:53
    to jedyny naturalny sposób myślenia.
  • 0:53 - 0:56
    Ja się z nim urodziłem.
  • 0:56 - 0:58
    Zawsze byłem małym naukowcem.
  • 0:58 - 1:00
    Kiedy chciałem się czegoś dowiedzieć,
  • 1:00 - 1:02
    używałem naukowych metod.
    Nie zdziwiłem się,
  • 1:02 - 1:04
    kiedy po raz pierwszy powiedziano mi,
  • 1:04 - 1:06
    jak należy uprawiać naukę.
  • 1:06 - 1:09
    Zajmowałem się nią dla zabawy od dawna.
  • 1:10 - 1:13
    Ale nigdy nie przyszło mi do głowy,
  • 1:13 - 1:15
    że to zostało wynalezione
  • 1:15 - 1:17
    że to zostało wynalezione
  • 1:17 - 1:19
    zaledwie 350 lat temu.
  • 1:19 - 1:21
    Wydarzyło się to w Anglii,
    Niemczech i Włoszech
  • 1:21 - 1:24
    Wydarzyło się to w Anglii,
    Niemczech i Włoszech
  • 1:24 - 1:26
    mniej więcej w tym samym czasie.
  • 1:26 - 1:28
    To fascynująca historia.
  • 1:28 - 1:30
    To fascynująca historia.
  • 1:30 - 1:32
    Opowiem zatem o niej
  • 1:32 - 1:35
    i o tym, co powinni robić naukowcy.
  • 1:35 - 1:37
    A zaczyna się tak:
  • 1:37 - 1:41
    Karol I został ścięty
  • 1:41 - 1:43
    gdzieś na początku XVII wieku.
  • 1:43 - 1:45
    Anglicy wybrali Cromwella
  • 1:45 - 1:47
    i gromadę Republikanów,
  • 1:47 - 1:49
    ale nie takich, jak u nas.
  • 1:50 - 1:53
    Zmienili rząd i to się nie sprawdziło.
  • 1:54 - 1:56
    Karol II, syn,
  • 1:57 - 1:59
    Karol II, syn,
  • 2:01 - 2:03
    objął w końcu tron Anglii.
  • 2:03 - 2:05
    Był nerwowy, bo jego ojca ścięto
  • 2:06 - 2:08
    właśnie za to, że był królem Anglii.
  • 2:08 - 2:10
    Martwiły go też rozmowy
  • 2:11 - 2:13
    prowadzone w barach
  • 2:13 - 2:15
    prowadzone w barach
  • 2:15 - 2:17
    i to, w co mogły się obrócić.
  • 2:17 - 2:19
    Trudno w to uwierzyć,
  • 2:19 - 2:21
    ale ludzie XVII-wiecznej Anglii
  • 2:21 - 2:23
    zaczynali rozmawiać o filozofii
  • 2:23 - 2:25
    i tym podobnych rzeczach w barach.
  • 2:25 - 2:27
    Nie mieli telewizorów
  • 2:27 - 2:29
    i meczów piłki nożnej do oglądania.
  • 2:29 - 2:31
    Strasznie się wkurzali.
  • 2:31 - 2:34
    Nagle wylegali na ulicę
  • 2:34 - 2:36
    kłócąc się o to,
  • 2:36 - 2:39
    czy to dobrze, że Robert Boyle
  • 2:39 - 2:41
    zbudował urządzenie zwane
    pompą próżniową.
  • 2:41 - 2:44
    Boyle przyjaźnił się z Karolem II.
  • 2:44 - 2:47
    Był chrześcijaninem w weekendy,
  • 2:47 - 2:50
    ale w trakcie tygodnia był naukowcem.
  • 2:50 - 2:51
    (Śmiech)
  • 2:51 - 2:53
    Wiecie, jak to wtedy było.
  • 2:53 - 2:56
    Wiecie, jak to wtedy było.
  • 2:56 - 2:58
    Skonstruował małe urządzenie,
  • 2:58 - 3:01
    coś na kształt pompki rowerowej,
  • 3:01 - 3:04
    ale o przeciwnym działaniu,
    wysysającej powietrze.
  • 3:04 - 3:06
    Wiecie, co to klosz próżniowy?
  • 3:06 - 3:08
    Opuszcza się go
    i mamy szczelne zamknięcie.
  • 3:08 - 3:10
    Widać, co jest w środku.
  • 3:10 - 3:12
    Można obserwować, co dzieje się wewnątrz.
  • 3:12 - 3:15
    Boyle próbował wypompować
    całe powietrze ze środka,
  • 3:15 - 3:17
    by zobaczyć, co się tam stanie.
  • 3:17 - 3:20
    Podczas pierwszego eksperymentu
  • 3:21 - 3:23
    wsadził tam ptaka.
  • 3:23 - 3:26
    Ludzie w XVII w. nie rozumieli tego,
  • 3:26 - 3:29
    co wiemy obecnie.
  • 3:29 - 3:31
    Nie traktowali powietrza
  • 3:31 - 3:34
    jako zbioru cząsteczek,
  • 3:34 - 3:37
    których wdychanie ma cel.
  • 3:37 - 3:39
    Podobnie jak ryba mało wie o wodzie,
  • 3:39 - 3:42
    ówcześni mało wiedzieli o powietrzu.
  • 3:42 - 3:44
    Ale Boyle zaczął je badać.
  • 3:44 - 3:46
    Wsadził tam ptaka, wypompował powietrze,
  • 3:46 - 3:48
    ptak zdechł. Zastanowiło go to.
  • 3:48 - 3:51
    Nazywał to wytwarzaniem próżni.
  • 3:51 - 3:53
    Nie pompą próżniową, jak obecnie,
    tylko próżnią.
  • 3:53 - 3:56
    Nie pompą próżniową, jak obecnie,
    tylko próżnią.
  • 3:56 - 3:59
    Natychmiast popadł w konflikt z klerem,
  • 3:59 - 4:01
    Natychmiast popadł w konflikt z klerem,
  • 4:01 - 4:04
    który twierdził, że nie można wytworzyć próżni.
  • 4:04 - 4:06
    który twierdził, że nie można wytworzyć próżni.
  • 4:06 - 4:09
    (Śmiech)
  • 4:09 - 4:11
    Według Arystotelesa
    natura jej nie znosi.
  • 4:11 - 4:13
    Pewnie źle go przetłumaczyli,
  • 4:13 - 4:16
    ale polegano na takich autorytetach.
  • 4:16 - 4:19
    Boyle powiedział: "No kurde,
  • 4:19 - 4:21
    przecież cały czas ją wytwarzam.
  • 4:21 - 4:24
    Cokolwiek zabija tego ptaka,
  • 4:24 - 4:26
    ja nazywam to próżnią".
  • 4:26 - 4:29
    Religijni ludzie odpowiadali:
  • 4:29 - 4:32
    "O ile Bóg życzyłby sobie tego".
  • 4:32 - 4:34
    Bóg jest wszędzie,
  • 4:34 - 4:36
    to była jedna z ich zasad.
  • 4:36 - 4:38
    A w próżni nic nie ma.
  • 4:38 - 4:41
    Czyli nie może być tam Boga.
  • 4:41 - 4:44
    Kościół orzekł, że nie można wytworzyć próżni.
  • 4:44 - 4:46
    Boyle powiedział: "Bzdura".
  • 4:46 - 4:48
    "Nazywajcie to sobie bezbożnością.
  • 4:48 - 4:50
    "Nazywajcie to sobie bezbożnością.
  • 4:50 - 4:52
    To nie moja rzecz. Nie o to mi idzie.
  • 4:52 - 4:54
    Zajmuję się tym w weekendy.
  • 4:55 - 4:58
    Staram się dowiedzieć,
    co się dzieje
  • 4:58 - 5:01
    kiedy wyssiesz wszystko
    z jakiegoś miejsca".
  • 5:01 - 5:03
    Przeprowadzał różne eksperymenty.
  • 5:03 - 5:06
    Dla przykładu: wziął małe koło,
  • 5:06 - 5:08
    przypominające wiatraczek,
  • 5:09 - 5:12
    luźno przymocowane,
    by mogło się samo obracać.
  • 5:12 - 5:14
    Naprzeciwko ustawił drugi wiatraczek.
  • 5:14 - 5:16
    Gdybym ja miał coś takiego zrobić,
  • 5:16 - 5:18
    to przypominałoby gumkę
  • 5:18 - 5:20
    wokół drucianego wiatraczka.
  • 5:20 - 5:23
    Wiem dokładnie, jak to zrobił.
    Widziałem rysunki.
  • 5:24 - 5:26
    Jednym z wiatraczków
    mógł kręcić z zewnątrz,
  • 5:26 - 5:28
    gdy już wytworzył próżnię.
  • 5:28 - 5:31
    Odkrył, że po wyssaniu
    całego powietrza z pojemnika,
  • 5:31 - 5:34
    uruchomiony wiatraczek
    nie wprawiał już w ruch drugiego.
  • 5:34 - 5:37
    Czegoś brakowało.
    Może wydać się dziwne,
  • 5:37 - 5:39
    że ktoś musiał udowodnić to
    eksperymentalnie,
  • 5:39 - 5:42
    ale wtedy tak było.
  • 5:44 - 5:46
    Stało się to przedmiotem wielu sporów
  • 5:46 - 5:49
    w barach, kawiarniach i tym podobnych.
  • 5:50 - 5:52
    Karolowi przestało się to podobać.
  • 5:52 - 5:54
    Karolowi przestało się to podobać.
  • 5:54 - 5:56
    Zaproponował: "Znajdźmy miejsce,
  • 5:57 - 6:00
    gdzie można robić takie rzeczy,
  • 6:00 - 6:02
    tak żeby nie denerwować ludzi.
  • 6:02 - 6:05
    Nie chcemy, żeby znów się na mnie wściekli".
  • 6:05 - 6:08
    Kiedy wcześniej zaczęto
    rozmawiać o religii,
  • 6:08 - 6:10
    nauce i podobnych kwestiach,
  • 6:10 - 6:12
    jego ojciec wpadł w poważne kłopoty.
  • 6:12 - 6:14
    W tej sytuacji
  • 6:14 - 6:16
    Karol powiedział: "Wyłożę pieniądze,
  • 6:16 - 6:18
    przekażę wam budynek,
  • 6:18 - 6:20
    abyście mogli się tam spotykać,
  • 6:20 - 6:22
    ale nie rozmawiajcie o religii".
  • 6:22 - 6:24
    To odpowiadało Boyle'owi.
  • 6:24 - 6:26
    Powiedział: "Zacznijmy spotkania
  • 6:26 - 6:29
    z każdym, kto chce uprawiać naukę".
  • 6:29 - 6:31
    W tym czasie Isaac Newton
  • 6:31 - 6:33
    wymyślił parę interesujących rzeczy.
  • 6:33 - 6:36
    Różni ludzie gromadzili się
    wokół Towarzystwa Królewskiego.
  • 6:36 - 6:39
    Od członków wymagano wykwintnego stroju.
  • 6:39 - 6:41
    Nie jak na konferencji TED.
  • 6:41 - 6:43
    Wolno było przyjść każdemu,
    kto wyglądał jak dżentelmen.
  • 6:43 - 6:46
    Wolno było przyjść każdemu,
    kto wyglądał jak dżentelmen.
  • 6:46 - 6:48
    Nie musiałeś być członkiem.
  • 6:48 - 6:50
    Przychodzili i uprawiali naukę.
  • 6:50 - 6:53
    Każdy, kto chciał pokazać eksperyment,
  • 6:53 - 6:55
    to było wówczas nowe słowo,
  • 6:55 - 6:57
    i zademonstrować jakąś zasadę,
  • 6:57 - 7:00
    musiał zrobić to na scenie,
    by każdy mógł zobaczyć.
  • 7:00 - 7:02
    musiał zrobić to na scenie,
    by każdy mógł zobaczyć.
  • 7:02 - 7:04
    Co ważne, nie należało rozmawiać
  • 7:04 - 7:06
    o przyczynach ostatecznych.
  • 7:06 - 7:09
    o przyczynach ostatecznych.
  • 7:09 - 7:11
    Bóg był nieobecny.
  • 7:11 - 7:14
    Prawdziwa natura rzeczywistości
    nie była przedmiotem rozważań.
  • 7:15 - 7:18
    Nie rozmawiało się
    o absolutnej naturze rzeczy.
  • 7:18 - 7:20
    Nie prowadzono dyskusji o niczym,
  • 7:20 - 7:22
    czego nie można było zademonstrować.
  • 7:22 - 7:25
    Kiedy coś było widać, mówiono:
  • 7:25 - 7:28
    "Tak to działa, oto co się dzieje".
  • 7:29 - 7:31
    Obserwując postępy danego eksperymentu
  • 7:31 - 7:33
    można było generalizować.
  • 7:33 - 7:36
    Mówiono: "Jestem pewny, że przebieg
    zdarzeń będzie identyczny
  • 7:36 - 7:38
    gdy powtórzymy dane doświadczenie".
  • 7:38 - 7:40
    W ten sposób rozpoczęto
    formułowanie zasad.
  • 7:40 - 7:43
    Odkryto, że w próżni
  • 7:43 - 7:46
    wprowadzony w ruch wiatraczek
    nie wywołuje obrotów drugiego
  • 7:46 - 7:48
    jeśli inne warunki zostały niezmienione.
  • 7:48 - 7:51
    jeśli inne warunki zostały niezmienione.
  • 7:51 - 7:53
    Świece nie palą się w próżni,
  • 7:53 - 7:56
    więc pewnie zimne ognie też nie.
  • 7:56 - 7:58
    Zimne ognie akurat się tam palą,
  • 7:58 - 8:00
    ale oni tego nie wiedzieli.
  • 8:00 - 8:02
    Nie mieli zimnych ogni.
  • 8:02 - 8:07
    (Śmiech)
  • 8:07 - 8:09
    Można było formułować prawa,
  • 8:10 - 8:12
    ale tylko w odniesieniu do eksperymentu.
  • 8:12 - 8:15
    Większość doświadczeń
    dotyczyła widzialnych zjawisk.
  • 8:15 - 8:17
    Gdy przeprowadzasz eksperyment na scenie,
  • 8:17 - 8:20
    ale nic nie widać, tylko słychać,
    wezmą cię za dziwadło.
  • 8:20 - 8:23
    Rzeczywiste jest to, co widać.
  • 8:23 - 8:27
    Nie była to oficjalna zasada spotkań,
  • 8:27 - 8:29
    ale sądzę, że była to niepisana reguła.
  • 8:29 - 8:32
    Jeśli ktoś słyszy głosy, a nikogo nie widać,
  • 8:32 - 8:34
    to pewnie nikogo tam nie ma.
  • 8:34 - 8:36
    Ogólna zasada była taka,
  • 8:38 - 8:40
    że rozmawiano tam tylko o zjawiskach,
  • 8:40 - 8:43
    u podstawy których było doświadczenie.
  • 8:43 - 8:45
    Nie miało znaczenia,
    co Thomas Hobbes,
  • 8:45 - 8:47
    ówczesny lokalny filozof,
  • 8:47 - 8:49
    mówił o tych doświadczeniach,
  • 8:49 - 8:51
    bo nie omawiano przyczyn ostatecznych.
  • 8:51 - 8:53
    Oto w połowie XVII w.
  • 8:53 - 8:55
    Oto w połowie XVII w.
  • 8:55 - 8:57
    coś, co stało się moją domeną,
  • 8:57 - 8:59
    czyli nauka oraz badania naukowe
  • 8:59 - 9:01
    miało swój prawdziwy początek.
  • 9:01 - 9:04
    Zamierzam pokazać to w tym pomieszczeniu.
  • 9:04 - 9:06
    A wydarzyło się coś niesamowitego.
  • 9:06 - 9:08
    Badania naukowe krępowało
  • 9:08 - 9:10
    łączenie z teologią , filozofią
  • 9:10 - 9:13
    a nawet matematyką
  • 9:13 - 9:15
    która nie jest prawdziwą nauką natury.
  • 9:16 - 9:19
    Badania naukowe zostały
    uwikłane w takie powiązania.
  • 9:19 - 9:22
    Część matematyczna
  • 9:22 - 9:24
    i ta odnosząca się do
    badań naukowych
  • 9:24 - 9:26
    wydostawała się z okowów filozofii.
  • 9:26 - 9:28
    I oto stało się.
  • 9:28 - 9:30
    Nikt już tego nie kwestionował.
  • 9:30 - 9:32
    Wszystko stało się takie proste.
  • 9:33 - 9:38
    Po prostu zdjęto kajdany,
  • 9:38 - 9:40
    które hamowały postęp technologiczny.
  • 9:40 - 9:42
    Siedzimy dziś na tej sali,
  • 9:42 - 9:44
    ledwie 350 lat później.
  • 9:44 - 9:46
    Zważcie, że to krótki okres czasu.
  • 9:46 - 9:48
    Pewnie 300 tys. lat temu
  • 9:49 - 9:52
    przodkowie większości z nas
  • 9:52 - 9:54
    opuścili Afrykę i skręcili w lewo.
  • 9:55 - 9:57
    Ci, co skręcili na prawo,
  • 9:57 - 9:59
    dziś tłumaczą na japoński.
  • 9:59 - 10:02
    Zdarzyło się to bardzo dawno temu
  • 10:02 - 10:04
    w porównaniu
  • 10:04 - 10:06
    z okresem 350 lat.
  • 10:06 - 10:08
    Ale w ciągu tych 350 lat
  • 10:08 - 10:11
    świat zmienił się ogromnie.
  • 10:11 - 10:13
    Pewnie każdy na tej sali,
  • 10:13 - 10:16
    zwłaszcza jeśli odebrali już torby,
  • 10:16 - 10:18
    nie wszyscy je jeszcze odebrali,
  • 10:18 - 10:20
    ale i bez tego każdy na sali
  • 10:20 - 10:22
    znalazłby w kieszeni czy w pokoju coś,
  • 10:22 - 10:24
    znalazłby w kieszeni czy w pokoju coś,
  • 10:24 - 10:26
    o co 350 lat temu
  • 10:26 - 10:28
    biliby się królowie.
  • 10:29 - 10:31
    Znaczenie tych rzeczy ilustruje GPS,
  • 10:31 - 10:33
    bo gdybyśmy nie mieli satelitów,
  • 10:33 - 10:35
    jaki użytek mielibyśmy z niego.
  • 10:35 - 10:37
    Gdyby ktoś miał system GPS
  • 10:37 - 10:40
    w XVII wieku,
  • 10:40 - 10:42
    jakiś król zgromadziłby armię,
  • 10:42 - 10:44
    by mu to odebrać.
  • 10:44 - 10:46
    Widownia: A po misia pluszowego?
  • 10:46 - 10:48
    KM: Po misia? Możliwe.
  • 10:49 - 10:51
    Każdy z nas coś takiego posiada.
  • 10:51 - 10:53
    Jednostki mają dziś rzeczy,
  • 10:53 - 10:55
    po które królowie ruszyliby na wojnę.
  • 10:55 - 10:57
    A to tylko 350 lat.
  • 10:57 - 10:59
    Takich działań nie podejmują wszyscy.
  • 10:59 - 11:01
    Wiadomo, tylko ważni ludzie ...
  • 11:01 - 11:03
    Można o ich życiu poczytać w książkach,
  • 11:03 - 11:06
    o ludziach ważnych, bo dokonali
    przełomowych odkryć.
  • 11:06 - 11:08
    Mam tu na uwadze
  • 11:08 - 11:11
    taki sposób traktowania
    badań naukowych,
  • 11:11 - 11:13
    że uwolniono się od wpływu
  • 11:13 - 11:16
    nieistotnych aspektów
    badanego zjawiska.
  • 11:16 - 11:18
    Jeszcze będąc chłopcem
  • 11:18 - 11:20
    od urodzenia myślałem sobie tak,
  • 11:20 - 11:22
    od urodzenia myślałem sobie tak,
  • 11:22 - 11:24
    może dlatego, że ojca często nie było,
  • 11:24 - 11:26
    a matka nie znała się na nauce,
  • 11:26 - 11:28
    sądziłem, że żeby się czegoś dowiedzieć,
  • 11:29 - 11:31
    trzeba przeprowadzić eksperyment.
  • 11:31 - 11:33
    Otrzymujesz wtedy odpowiedź.
  • 11:33 - 11:36
    Miałem powołanie do badań naukowych,
    eksperymentowania.
  • 11:36 - 11:38
    Myślałem, że każdy tak rozumuje.
  • 11:38 - 11:41
    Sądziłem, że wszyscy obdarzeni rozumem
    tak postępują.
  • 11:41 - 11:44
    To nieprawda.
  • 11:44 - 11:47
    Niedawno podczas kolacji
  • 11:47 - 11:49
    jako jeden z naukowców wpadłem w tarapaty
  • 11:49 - 11:51
    przez swoje postmodernistyczne podejście.
  • 11:51 - 11:53
    Żartowałem. Gdzie jest ta pani?
  • 11:53 - 11:54
    Widownia: Tutaj.
  • 11:54 - 11:55
    (Śmiech)
  • 11:55 - 11:57
    KM: Nie traktowałem tego jako sporu,
  • 11:57 - 12:00
    ale jako ożywioną dyskusję.
  • 12:00 - 12:02
    Nie wziąłem tego do siebie.
  • 12:03 - 12:06
    Zanim cofnąłem się do XVII wieku,
  • 12:06 - 12:09
    naiwnie sądziłem,
    że ludzie tak własnie rozumują.
  • 12:09 - 12:11
    naiwnie sądziłem,
    że ludzie tak własnie rozumują,
  • 12:11 - 12:14
    i że rozpoznają rzeczywistość
  • 12:14 - 12:16
    za pomocą zmysłów.
  • 12:17 - 12:20
    Kiedy byłem chłopcem
  • 12:22 - 12:24
    miałem taką mała książeczkę
  • 12:24 - 12:26
    z Fortu Sill w Oklahomie.
  • 12:26 - 12:28
    Opowiada o tym,
    jak ojciec George'a Dysona
  • 12:28 - 12:30
    rozmyślał nad wystrzelaniem
  • 12:30 - 12:33
    rakiet nuklearnych.
  • 12:33 - 12:36
    Chciałem zrobić własną rakietę.
  • 12:36 - 12:39
    Wiedziałem, że małe żabki
  • 12:39 - 12:41
    mają inklinacje
    do podróży kosmicznych,
  • 12:41 - 12:43
    tak jak ludzie.
  • 12:43 - 12:46
    (Śmiech)
  • 12:46 - 12:48
    Szukałem jakiegoś
  • 12:48 - 12:50
    systemu napędowego,
  • 12:50 - 12:52
    który pozwoliłby rakiecie
  • 12:52 - 12:54
    wielkości metra wzbić się na kilka mil.
  • 12:54 - 12:57
    Taki był mój cel.
  • 12:57 - 13:00
    Miała zniknąć z oczu, a ten spadochronik
  • 13:00 - 13:03
    miał wrócić razem z żabką w środku.
  • 13:03 - 13:05
    Dostałwem tę książkę
  • 13:05 - 13:07
    z Fortu Sill w Oklahomie,
  • 13:07 - 13:09
    gdzie jest baza pocisków rakietowych.
  • 13:09 - 13:11
    Wysyłają ją amatorom-konstruktorom rakiet.
  • 13:12 - 13:14
    Wysyłają ją amatorom-konstruktorom rakiet.
  • 13:14 - 13:16
    Książka ostrzegała, żeby nigdy
  • 13:16 - 13:19
    nie podgrzewać mieszaniny
    nadchloranu potasu i cukru.
  • 13:19 - 13:22
    (Śmiech)
  • 13:22 - 13:24
    Taka wskazówka.
  • 13:24 - 13:26
    Taka wskazówka.
  • 13:26 - 13:28
    (Śmiech)
  • 13:28 - 13:30
    Kusi, żeby zdobyć trochę
  • 13:30 - 13:33
    chloranu potasu, nadchloranu i cukru
  • 13:33 - 13:36
    i podgrzać. Ciekawe,
    czego chcą mi zabronić
  • 13:36 - 13:38
    i jak to zadziała.
  • 13:38 - 13:40
    Nie mieliśmy wtedy nadzoru.
  • 13:40 - 13:42
    Tylko matka
  • 13:42 - 13:45
    rzucała okiem na podwórze
  • 13:45 - 13:47
    z okna na piętrze,
  • 13:47 - 13:49
    gdzie prasowała ubrania.
  • 13:49 - 13:51
    Zwykle miała nas na oku
  • 13:51 - 13:53
    i gdy pojawiały się kłęby dymu
  • 13:53 - 13:55
    wychylała się z napomnieniem,
  • 13:55 - 13:57
    żebyśmy nie uszkodzili oczu.
    Jej zdaniem
  • 14:00 - 14:02
    to była najgorsze,
    co mogło nas spotkać.
  • 14:02 - 14:03
    Uznałem, że o ile tylko
    nie uszkodzę wzroku,
  • 14:04 - 14:07
    mogę zignorować zakaz
  • 14:07 - 14:09
    podgrzewania mieszanki.
  • 14:09 - 14:11
    Zrobię to ostrożnie, ale zrobię.
  • 14:11 - 14:13
    Podobnie jest z każdym zakazem:
  • 14:13 - 14:15
    robi się to za garażem.
  • 14:15 - 14:17
    (Śmiech)
  • 14:17 - 14:19
    Poszedłem do apteki,
  • 14:19 - 14:22
    próbując kupić nadchloran potasu.
  • 14:22 - 14:24
    Wtedy nie było aż tak trudno
  • 14:24 - 14:27
    iść do apteki i kupić chemikalia.
  • 14:27 - 14:29
    Obecnie to niemożliwe,
  • 14:29 - 14:31
    sprawdzą nawet rozmiar butów.
  • 14:31 - 14:33
    (Śmiech)
  • 14:33 - 14:35
    Nie mieli tego na składzie,
  • 14:35 - 14:38
    ale spytałem sprzedawcy,
    jakie ma sole potasu.
  • 14:38 - 14:40
    Okazało się, że to był azotan potasu.
  • 14:40 - 14:43
    Powiedziałem, to może być właśnie to.
  • 14:43 - 14:46
    Było o tym w książce, więc musiało
    mieć związek z rakietami.
  • 14:46 - 14:48
    Tak zacząłem eksperymentować.
  • 14:48 - 14:50
    Początkowo używałem małych ilości
  • 14:50 - 14:52
    azotanu potasu i cukru,
  • 14:52 - 14:54
    których miałem pod dostatkiem.
  • 14:54 - 14:56
    Mieszałem je w różnych proporcjach,
  • 14:56 - 14:58
    próbując podpalić,
  • 14:59 - 15:01
    żeby zobaczyć, co będzie po zmieszaniu.
  • 15:01 - 15:03
    I paliły się.
  • 15:03 - 15:05
    Płonęły powoli wydzielając
    przyjemny zapach
  • 15:05 - 15:07
    w porównaniu z innymi
    paliwami rakietowymi
  • 15:07 - 15:09
    mającymi w składzie siarkę.
  • 15:09 - 15:11
    Pachniały jak spalane cukierki.
  • 15:12 - 15:15
    Potem spróbowałem je przetapiać.
  • 15:15 - 15:19
    Przetopiona masa zamieniła się
    w brązowy ciekły syrop,
  • 15:19 - 15:22
    który po ochłodzeniu stawał się
    ceglaną twardą bryłą.
  • 15:22 - 15:24
    Taka podpalona masa
  • 15:24 - 15:26
    odpalała jak rakieta.
  • 15:26 - 15:28
    Miska masy po schłodzeniu i podpaleniu
  • 15:28 - 15:30
    zaczynała krążyć po podwórku.
  • 15:30 - 15:32
    I tak oto znalazłem sposób,
  • 15:32 - 15:35
    żeby rakieta wyniosła żabkę tam,
    gdzie chce.
  • 15:35 - 15:36
    (Śmiech)
  • 15:36 - 15:39
    Zacząłem konstruowanie rakiety.
  • 15:39 - 15:41
    Ojciec George'a miał pomoc,
    ja tylko brata.
  • 15:42 - 15:45
    Myślę, że jakieś pół roku minęło,
  • 15:45 - 15:47
    zanim zrozumiałem,
    na czym polega ten proces.
  • 15:47 - 15:49
    zanim zrozumiałem,
    na czym polega ten proces.
  • 15:49 - 15:51
    Jest wiele czynników,
  • 15:51 - 15:53
    bez których rakieta zwyczajnie nie odpali.
  • 15:53 - 15:55
    Nawet jeśli masz paliwo.
  • 15:55 - 15:57
    Ale przeprowadzasz próby,
  • 15:57 - 15:59
    które nazywamy po prostu
    eksperymentami.
  • 15:59 - 16:00
    Potem robisz notatki,
  • 16:00 - 16:02
    obserwujesz uważnie
    przebieg eksperymentu.
  • 16:02 - 16:04
    Powoli formułujesz teorię o tym,
  • 16:04 - 16:06
    jak cały proces działa.
  • 16:06 - 16:08
    Postępowałem zgodnie z zasadami.
  • 16:08 - 16:10
    Nie wiedziałem, jakie to zasady.
  • 16:10 - 16:12
    Jestem urodzonym naukowcem
  • 16:12 - 16:15
    albo jakimś reliktem z XVII wieku.
  • 16:15 - 16:19
    W każdym razie udało się.
  • 16:19 - 16:21
    Zbudowaliśmy coś,
    co w sposób powtarzalny
  • 16:21 - 16:23
    wynosiło żabkę w powietrze
  • 16:23 - 16:25
    i bezpiecznie sprowadzało ją na ziemię.
  • 16:25 - 16:27
    Nic nas nie mogło wystraszyć.
  • 16:27 - 16:30
    Nic nas nie mogło wystraszyć.
  • 16:30 - 16:32
    Choć powinniśmy się trochę bać,
  • 16:32 - 16:34
    eksperyment hałasował i dymiło się z niego.
  • 16:34 - 16:36
    Miał też potężną moc.
  • 16:36 - 16:38
    Czasem następował donośny wybuch.
  • 16:38 - 16:40
    Ale nie martwiłem się
  • 16:40 - 16:42
    możliwością spowodowania eksplozji,
  • 16:42 - 16:44
    która zniszczyłaby planetę.
  • 16:44 - 16:46
    Nie słyszałem o tych 10 przypadkach,
  • 16:46 - 16:48
    których powinienem się był obawiać.
  • 16:48 - 16:50
    Na marginesie,
  • 16:50 - 16:52
    zastanawiałem się,
  • 16:52 - 16:54
    czy byłoby lepiej przestać,
  • 16:54 - 16:56
    bo inni tak mówią.
  • 16:56 - 16:58
    Lepiej dostać pozwolenie od rządu.
  • 16:58 - 17:00
    Gdybym jednak zwlekał,
    czekając na taką zgodę,
  • 17:00 - 17:03
    nigdy nie dokończyłbym eksperymentu,
    a żabka nie przeżyłaby.
  • 17:04 - 17:07
    Przytoczyłem tę opowieść,
    bo to ciekawa historia.
  • 17:07 - 17:09
    Mam opowiedzieć coś osobistego.
  • 17:09 - 17:11
    Chciałem opowiedzieć, jak spotkałem żonę,
  • 17:12 - 17:14
    ale to byłoby zbyt osobiste.
  • 17:15 - 17:17
    Mam za to coś nieosobistego.
  • 17:17 - 17:20
    To historia o tym,
    jak postrzegam naukę,
  • 17:20 - 17:23
    jak rodzi się pomysł
  • 17:23 - 17:25
    i jak zamiast oglądać się
  • 17:26 - 17:28
    za znanymi autorytetami
  • 17:28 - 17:30
    zwyczajnie przeprowadzam eksperyment.
  • 17:30 - 17:32
    Czasem, gdy chcę coś napisać,
  • 17:32 - 17:34
    szukam, czy ktoś pracował
    nad daną kwestią.
  • 17:34 - 17:36
    Ale zaczyna się od pomysłu.
  • 17:36 - 17:38
    Tak pewnej nocy zrodził się pomysł
  • 17:38 - 17:41
    powielenia DNA dwoma oligonukleotydami,
  • 17:41 - 17:43
    żeby stworzyć wiele kopii
    wycinka DNA.
  • 17:44 - 17:46
    Myślałem o czymś takim przez 20 minut,
  • 17:46 - 17:49
    jadąc samochodem
    i zamiast jechać dalej,
  • 17:50 - 17:53
    zawróciłem i zacząłem rozmawiać
    o tym pomyśle z innymi,
  • 17:53 - 17:55
    ale gdybym posłuchał kolegów po fachu,
  • 17:58 - 18:00
    porzuciłbym ten pomysł.
  • 18:00 - 18:02
    Gdybym poprosił autorytet w tej dziedzinie,
  • 18:02 - 18:04
    by doradził mi, czy to zadziała,
  • 18:04 - 18:06
    powiedziałby mi, że prawdopodobnie nie.
  • 18:06 - 18:09
    Ponieważ te wyniki
    byłyby tak spektakularne,
  • 18:10 - 18:13
    że zrewolucjonizowałyby
    dotychczasową biologię molekularną.
  • 18:13 - 18:15
    Nikt nie lubi, gdy chemik przychodzi,
  • 18:15 - 18:18
    myszkuje w cudzych badaniach
    i zmienia wszystko o 180 stopni.
  • 18:18 - 18:20
    Ale gdy zwrócisz się do autorytetu,
  • 18:20 - 18:22
    nie zawsze otrzymasz właściwą odpowiedź.
  • 18:22 - 18:24
    Wiedziałem jedno, pójdę do laboratorium,
  • 18:24 - 18:26
    sam zrobię eksperyment,
    stanę się autorytetem
  • 18:26 - 18:28
    i będę mógł powiedzieć, że to działa.
  • 18:28 - 18:30
    Oto w tej probówce
  • 18:30 - 18:32
    przeprowadziłem eksperyment
  • 18:32 - 18:34
    i w tym żelu jest mała otoczka,
  • 18:34 - 18:37
    która jest wycinkiem DNA,
    jaki chciałem powielić.
  • 18:37 - 18:39
    Oto jest. Zatem to działa!
  • 18:39 - 18:41
    W taki sposób uprawia się naukę.
  • 18:41 - 18:43
    A potem starasz się ulepszyć metodę
  • 18:43 - 18:45
    i usprawnić metody badawcze.
  • 18:45 - 18:47
    Podstawą badań są zawsze fakty,
  • 18:47 - 18:50
    jakie zgromadziłeś na ich użytek,
  • 18:50 - 18:52
    dzięki eksperymentom, pokazom scenicznym.
  • 18:52 - 18:55
    Żadnych sztuczek nieuchwytnych
    dla obserwatorów.
  • 18:55 - 18:57
    Musisz być bardzo uczciwy
    w tym, co robisz,
  • 18:57 - 18:59
    jeśli chcesz być wiarygodny.
  • 18:59 - 19:01
    Nie możesz preparować rezultatów
  • 19:01 - 19:03
    i na nich opierać następnych doświadczeń.
  • 19:03 - 19:05
    Trzeba być uczciwym.
  • 19:05 - 19:07
    Ja z zasady jestem uczciwy.
  • 19:07 - 19:10
    Mam słabą pamięć, więc nieuczciwość
    zawsze była dla mnie zgubna.
  • 19:10 - 19:12
    Dlatego po prostu jestem
    z natury szczery
  • 19:12 - 19:14
    i z natury wścibski,
  • 19:15 - 19:17
    co mnie bezpośrednio przybliża do nauki.
  • 19:17 - 19:19
    A teraz sprawdźmy...
  • 19:19 - 19:22
    Mam jeszcze 5 minut, tak?
  • 19:22 - 19:25
    Nie wszyscy naukowcy są tacy.
  • 19:26 - 19:28
    Oczywiście jest wielu podobnych.
  • 19:28 - 19:30
    (Śmiech)
  • 19:30 - 19:32
    Wielu podąża tą drogą od czasu
    Isaaca Newtona
  • 19:32 - 19:35
    i wszystkich innych wydarzeń
    tych czasów.
  • 19:35 - 19:37
    Ale coś się stało w okolicach
    II wojny światowej,
  • 19:37 - 19:39
    w okresie poprzedzającym wojnę,
  • 19:39 - 19:41
    ale także i krótko po niej.
  • 19:41 - 19:44
    Rząd uświadomił sobie,
    że naukowcy to nie dziwacy,
  • 19:44 - 19:47
    ukrywający się w wieżach
    z kości słoniowej,
  • 19:47 - 19:50
    robiący śmieszne testy
    w szklanych probówkach.
  • 19:50 - 19:52
    Naukowcy nadali realny kształt
  • 19:52 - 19:54
    II wojnie światowej.
  • 19:54 - 19:56
    Tworzyli coraz szybsze rzeczy,
  • 19:57 - 20:00
    coraz większe działa.
  • 20:00 - 20:03
    Wynaleźli środki odurzające dla pilotów,
  • 20:03 - 20:06
    na wypadek załamań.
  • 20:06 - 20:09
    Skonstruowali wiele rodzajów bomb,
  • 20:09 - 20:11
    w tym taką, która mogła unicestwić świat.
  • 20:11 - 20:13
    Wszystkich to zastanowiło,
  • 20:13 - 20:15
    "trzeba w to zainwestować",
  • 20:15 - 20:18
    bo ten, kto miał więcej naukowców,
  • 20:18 - 20:21
    zdobywał dominującą pozycję
    przynajmniej militarnie,
  • 20:21 - 20:24
    a pewnie i w innych
    dziedzinach gospodarki.
  • 20:24 - 20:26
    Zaangażowano się systemowo,
  • 20:26 - 20:28
    tworząc naukowo-przemysłowe
    ośrodki badawcze.
  • 20:28 - 20:30
    Stąd wywodziło się wielu naukowców,
  • 20:30 - 20:33
    których skusiły pieniądze,
  • 20:33 - 20:35
    nagle udostępnione.
  • 20:35 - 20:37
    To nie byli ciekawscy chłopcy,
  • 20:37 - 20:39
    lubiący wyrzucać żaby w powietrze.
  • 20:39 - 20:42
    Ci sami ludzie szli później
    do szkół medycznych,
  • 20:42 - 20:45
    bo tam były pieniądze.
    Później szli do biznesu.
  • 20:45 - 20:48
    Namawiali licealistów:
  • 20:48 - 20:51
    "Chcesz być bogaty, zostań naukowcem".
    Teraz już tak nie ma.
  • 20:51 - 20:53
    Chcesz być bogaty, zostań biznesmenem.
  • 20:53 - 20:56
    Wielu zostało naukowcami
    dla pieniędzy, władzy i podróży.
  • 20:56 - 20:59
    Wtedy podróżowanie było proste.
  • 21:00 - 21:02
    Niech ci się nie zdaje,
  • 21:02 - 21:04
    że ci ludzie
  • 21:04 - 21:06
    zawsze mówią nam prawdę.
  • 21:06 - 21:08
    Kontrakt nie zachęca ich,
  • 21:08 - 21:10
    nie zapewnia korzyści
  • 21:10 - 21:12
    z mówienia prawdy.
  • 21:12 - 21:15
    A ludźmi, o których mówię,
  • 21:15 - 21:18
    mienią się członkami komitetu
  • 21:18 - 21:22
    o nazwie Międzyrządowy Panel
    ds. Zmian Klimatycznych.
  • 21:22 - 21:25
    Na wielkich posiedzeniach debatują,
  • 21:26 - 21:28
    jak stale udowadniać
  • 21:28 - 21:31
    ocieplanie się planety.
  • 21:31 - 21:34
    kiedy kłóci się to
    z odczuciami większości ludzi.
  • 21:34 - 21:36
    Jeśli faktycznie zmierzyć temperaturę
  • 21:36 - 21:38
    na przestrzeni jakiegoś okresu,
  • 21:38 - 21:40
    przecież mierzymy ją starannie
  • 21:40 - 21:43
    od 50, 60 lat.
  • 21:43 - 21:45
    Gdyby mierzyć jeszcze dłużej
  • 21:45 - 21:47
    w precyzyjny sposób
  • 21:47 - 21:50
    jak to się robi od 50 czy 60 lat,
  • 21:50 - 21:52
    okazałoby się, że temperatura
    nie podniosła się.
  • 21:52 - 21:54
    Średnia temperatura
  • 21:54 - 21:56
    podniosła się nieznacznie,
  • 21:56 - 21:59
    bo temperatury z pomiarów nocnych
  • 21:59 - 22:01
    na stacjach meteorologicznych
    trochę wzrosły.
  • 22:01 - 22:03
    Istnieje na to dobre wyjaśnienie.
  • 22:03 - 22:06
    Stacje meteorologiczne
    buduje się poza miastem,
  • 22:06 - 22:08
    gdzie dawniej były lotniska,
  • 22:08 - 22:10
    Wszystko zalane betonem.
  • 22:10 - 22:12
    Zjawisko to nazywane jest
    efektem horyzontu miejskiego.
  • 22:12 - 22:14
    Najbardziej odpowiedzialne osoby
  • 22:14 - 22:16
    mierzące temperaturę rozumieją,
  • 22:16 - 22:18
    że trzeba przed tym osłaniać
    urządzenia pomiarowe.
  • 22:18 - 22:21
    Choćby się nawet osłaniało,
  • 22:21 - 22:22
    to budynki nagrzewają się w ciągu dnia
  • 22:22 - 22:24
    i utrzymują ciepło w ciągu nocy
  • 22:24 - 22:26
    i temperatura idzie nieco w górę.
  • 22:26 - 22:29
    Tak powinno być. Ale nie za dużo.
  • 22:29 - 22:31
    Pierwszy koleś, który stwierdził,
  • 22:31 - 22:33
    że się tutaj usmażymy,
  • 22:33 - 22:35
    wcale tak naprawdę nie myślał.
  • 22:35 - 22:38
    Nazywał się Sven Arrhenius
    i był Szwedem.
  • 22:38 - 22:41
    Powiedział, że jeśli podwoić ilość
    dwutlenku węgla w atmosferze
  • 22:41 - 22:43
    a było to w 1900 r.,
  • 22:44 - 22:47
    to temperatura wzrośnie o 5,5 stopnia.
  • 22:47 - 22:49
    Traktował tu Ziemię
  • 22:49 - 22:52
    jako coś kompletnie izolowanego,
  • 22:52 - 22:54
    bez niczego w środku,
  • 22:54 - 22:56
    sama tylko tracona energia.
  • 22:56 - 22:58
    Wysunął teorię,
  • 22:58 - 23:00
    którą uznał za fajną,
  • 23:00 - 23:03
    bo oznaczałaby dla Szwecji
    wydłużenie sezon wegetacji roślin.
  • 23:03 - 23:05
    Surferzy polubili tę teorię.
  • 23:05 - 23:07
    Uznali, że to dobra idea,
  • 23:07 - 23:10
    bo w oceanie jest czasami dość zimno.
  • 23:10 - 23:12
    Jednak później wielu innych uznało,
  • 23:12 - 23:14
    że to by nie było dobre.
  • 23:15 - 23:17
    Ale nikt tego naprawdę nie wykazał.
  • 23:17 - 23:19
    Pomiary temperatury
  • 23:19 - 23:21
    można znaleźć w cudownym internecie.
  • 23:21 - 23:24
    Wystarczy zajrzeć do danych NASA
  • 23:24 - 23:26
    i pomiarów Biura Metrologicznego.
  • 23:26 - 23:29
    Zobaczcie sami, że temperatura
  • 23:29 - 23:32
    mierzona nocą na powierzchni planety
  • 23:32 - 23:34
    nieznacznie się podniosła.
  • 23:34 - 23:36
    Jeśli uśrednić ją z temperaturą dnia
  • 23:36 - 23:39
    okaże się, że przez to stulecie
    wzrosła 0,7 stopnia.
  • 23:39 - 23:41
    Ale tak naprawdę wzrosła tylko nocą.
  • 23:41 - 23:43
    Temperatura mierzona w dzień nie wzrosła.
  • 23:43 - 23:46
    Według teorii Arrheniusa
  • 23:46 - 23:48
    i orędowników globalnego ocieplenia
  • 23:48 - 23:50
    temperatura dnia też powinna wzrosnąć,
  • 23:50 - 23:52
    jeśli mamy do czynienia
    z efektem cieplarnianym.
  • 23:52 - 23:55
    Ludzie lubią nadawać nazwy,
  • 23:55 - 23:58
    żeby je sobie lepiej wyobrażać.
  • 23:58 - 24:00
    Nie lubią natomiast
  • 24:00 - 24:02
    podniecać się takimi rzeczami,
  • 24:03 - 24:05
    jak dowody,
  • 24:05 - 24:07
    które potwierdziłyby wzmocnienie
  • 24:07 - 24:10
    atmosferycznej cyrkulacji tropikalnej
    w latach 90.
  • 24:10 - 24:12
    To jest raport z lutego
  • 24:12 - 24:15
    i większość z was o nim nie słyszała.
  • 24:15 - 24:17
    "Evidence for Large Decadal Variability
  • 24:17 - 24:20
    in the Tropical Mean
    Radiative Energy Budget."
  • 24:21 - 24:24
    Zostało to opublikowane przez NASA
  • 24:24 - 24:26
    i kilku naukowców z Columbia i Viliki
  • 24:26 - 24:29
    i całą gromadę ludzi w Princeton.
  • 24:29 - 24:32
    Oba raporty ukazały się
    w Science Magazine
  • 24:32 - 24:34
    1 lutego.
  • 24:34 - 24:37
    A oto wnioski obu raportów
  • 24:37 - 24:40
    oraz abstrakt, autorstwa wydawcy magazynu.
  • 24:40 - 24:42
    oraz abstrakt, autorstwa wydawcy magazynu.
  • 24:42 - 24:44
    Wynika z nich,
  • 24:44 - 24:46
    że teoria o globalnym ociepleniu
  • 24:46 - 24:48
    jest całkowicie błędna.
  • 24:48 - 24:50
    To właśnie mówią
  • 24:50 - 24:53
    i to samo mówi od dawna NASA.
  • 24:53 - 24:56
    Temperatura atmosfery nie wzrosła.
  • 24:56 - 24:59
    Nie wzrasta wcale.
    Mierzymy to starannie od 20 lat
  • 24:59 - 25:02
    przez satelity. Nie wzrasta.
  • 25:02 - 25:05
    Artykuł wykazuje coś
    wiele bardziej wstrząsającego,
  • 25:05 - 25:08
    a nazywają to promieniowaniem.
  • 25:08 - 25:11
    Nie będę wchodzić w szczegóły,
    bo to dość skomplikowane,
  • 25:11 - 25:14
    choć nie aż tak,
    jak sugerowałby użyte sformułowania.
  • 25:14 - 25:17
    Gruncie rzeczy chodzi o to, mówią,
  • 25:17 - 25:19
    że słońce wydziela pewną ilość energii,
  • 25:19 - 25:21
    wiadomo ile.
  • 25:21 - 25:23
    Energia dociera na Ziemię,
    a Ziemia część jej oddaje.
  • 25:23 - 25:26
    Nagrzewając się, wytwarza
  • 25:26 - 25:29
    energię w rodzaju podczerwieni,
  • 25:29 - 25:32
    jak inne nagrzane obiekty.
  • 25:32 - 25:34
    Cała bzdura z globalnym ociepleniem
  • 25:34 - 25:36
    polega na tym,
  • 25:36 - 25:39
    że przy zbyt dużej ilości
    CO2 w powietrzu
  • 25:39 - 25:41
    energia próbująca uciec,
  • 25:41 - 25:44
    nie będzie w stanie uciec. Ciepło słoneczne,
  • 25:44 - 25:47
    około 350 nanometrów,
  • 25:47 - 25:50
    swobodnie przechodzi przez CO2.
  • 25:50 - 25:52
    Ziemia nagrzewa się,
    ale nie uwalnia ciepła.
  • 25:52 - 25:54
    Oni to wszystko pomierzyli.
  • 25:54 - 25:56
    Można o tym rozmawiać,
    pisać obszerne raporty,
  • 25:56 - 25:59
    a nawet dostawać na to rządowe fundusze,
  • 25:59 - 26:02
    ale oni naprawdę to zmierzyli
  • 26:02 - 26:04
    i okazuje się, że przez ostatnie 10 lat,
  • 26:04 - 26:06
    dlatego mówią o dziesięcioleciu,
  • 26:06 - 26:09
    poziom tej energii cieplnej,
  • 26:09 - 26:11
    którą naukowcy nazywają
    poziomem nierównowagi,
  • 26:11 - 26:14
    znacznie przekracza oczekiwany poziom.
  • 26:14 - 26:17
    Rozmiary nierównowagi,
  • 26:17 - 26:20
    czyli pochłaniane ciepło,
    które nie jest uwalniane,
  • 26:20 - 26:22
    co powinno nastąpić przy podwojeniu
    ilości CO2 w powietrzu,
  • 26:22 - 26:25
    a daleko nam do podwojenia,
  • 26:25 - 26:27
    ale nawet gdybyśmy do 2025 r.
  • 26:27 - 26:30
    podwoili ilość CO2 z roku 1900,
  • 26:30 - 26:32
    ich zdaniem bilans energii
  • 26:32 - 26:35
    wzrósłby o około
  • 26:35 - 26:37
    1 wat na cm2
  • 26:37 - 26:39
    energii przychodzącej
    w porównaniu do uchodzącej.
  • 26:39 - 26:42
    Planeta powinna się ocieplić.
  • 26:42 - 26:44
    Z obu badań
  • 26:44 - 26:46
    dwóch różnych zespołów wynika,
  • 26:46 - 26:48
    że 5,5 W na metr kwadratowy
  • 26:48 - 26:50
    że 5,5 W na metr kwadratowy
  • 26:50 - 26:53
    było pochłaniane od 1998, 1999 r.,
  • 26:53 - 26:55
    a ocieplenie nie nastąpiło.
  • 26:55 - 26:57
    Zatem teoria upadła.
  • 26:57 - 26:59
    Te raporty powinny być nazwane:
  • 26:59 - 27:02
    "Fiasko koncepcji Globalnego Ocieplenia".
  • 27:02 - 27:04
    Autorzy się niepokoją
  • 27:04 - 27:07
    i wyrażają wnioski bardzo powściągliwie,
  • 27:07 - 27:09
    bo mowa o wielkich laboratoriach,
  • 27:09 - 27:11
    zasilanych ogromnymi kwotami
  • 27:11 - 27:13
    i o zastraszonych ludziach.
  • 27:13 - 27:15
    Mogliby powiedzieć:
  • 27:15 - 27:17
    Nie ma już problemu globalnego ocieplenia.
  • 27:17 - 27:19
    Ale wtedy co z funduszami?
  • 27:19 - 27:21
    Składając wniosek o dofinansowanie
  • 27:22 - 27:24
    mówić, że globalne ocieplenie
    ewidentnie nie ma miejsca...
  • 27:24 - 27:26
    Gdyby coś takiego powiedzieli...
  • 27:26 - 27:28
    Już się wynoszę.
  • 27:28 - 27:31
    (Śmiech)
  • 27:31 - 27:33
    Ja również wstanę.
  • 27:33 - 27:35
    (Śmiech)
  • 27:35 - 27:38
    (Oklaski)
  • 27:38 - 27:40
    Muszą tak mówić.
  • 27:40 - 27:42
    Musieli być bardzo ostrożni.
  • 27:42 - 27:44
    Możecie być zachwyceni,
  • 27:44 - 27:47
    bo naczelny Science, który nie jest idiotą,
  • 27:47 - 27:50
    i oba bardzo profesjonalne zespoły
  • 27:50 - 27:53
    doszli do tych samych wniosków.
  • 27:53 - 27:55
    W ostatnich linijkach artykułów
  • 27:55 - 27:57
    muszą powiedzieć, że przewidywania
  • 27:58 - 28:00
    co do modelu globalnej cyrkulacji cieplnej
  • 28:00 - 28:02
    i tego, że Ziemia się przegrzeje,
  • 28:02 - 28:05
    okazały się błędne. I to bardzo.
  • 28:05 - 28:08
    Nie odrobinę.
  • 28:08 - 28:11
    Fałszywie zinterpretowano fakty.
  • 28:11 - 28:13
    Niewątpliwie działają mechanizmy,
  • 28:13 - 28:15
    których dotąd nie poznano,
  • 28:15 - 28:17
    bo ciepło jest pochłaniane
    a ziemia się nie nagrzewa.
  • 28:17 - 28:20
    Planeta to zdumiewająca rzecz.
  • 28:20 - 28:22
    Jest wielka i straszna, wielka i cudowna,
  • 28:22 - 28:25
    i robi rzeczy, o których nie mamy
    zielonego pojęcia.
  • 28:25 - 28:27
    Połączyłem tu kilka kwestii.
  • 28:27 - 28:29
    Jak powinno się prowadzić badania naukowe,
  • 28:29 - 28:32
    że czasem uprawiamy naukę z ciekawości,
    czasem z innych powodów.
  • 28:32 - 28:34
    i że jest wiele rzeczy, jak globalne ocieplenie,
  • 28:34 - 28:36
    dziura ozonowa
  • 28:36 - 28:38
    i wiele innych publicznych kwestii naukowych,
  • 28:38 - 28:40
    ale jeśli się zainteresujesz,
  • 28:40 - 28:43
    musisz zagłębić się w szczegóły
    i czytać artykuły zatytułowane
  • 28:43 - 28:45
    "Wielkie dziesięcioletnie wahnięcie...".
  • 28:45 - 28:47
    Musisz zrozumieć, co te słowa znaczą.
  • 28:47 - 28:49
    Jeśli będziesz słuchać tylko facetów,
  • 28:49 - 28:52
    którzy wyolbrzymiają te sprawy,
    zarabiając na tym wielki szmal,
  • 28:52 - 28:55
    czeka cię dezinformacja
    i zamartwianie się niewłaściwymi rzeczami.
  • 28:55 - 28:58
    Pamiętaj o 10 naprawdę niebezpiecznych rzeczach.
  • 28:58 - 29:00
    (Śmiech)
  • 29:00 - 29:03
    Zgadzam się, że asteroidy to zagrożenie,
  • 29:03 - 29:06
    trzeba na nie uważać. Dziękuję za uwagę.
  • 29:06 - 29:09
    (Oklaski)
Title:
Baw się! Eksperymentuj! Odkrywaj!
Speaker:
Kary Mullis
Description:

Biochemik Kary Mullis opowiada o podstawie współczesnej nauki: eksperymencie. Snując historie z XVII wieku oraz z czasów, gdy sam konstruował rakiety w ogródku za domem, Mullis pochwala dociekliwość, inspirację i zasady dobrej nauki w każdej formie.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
29:09
  • Wiele napisów jest za długich na czas wyświetlania. Przykład: "One thing, he put a bird in there, and he pumped all the air out," - "Wracając do wątku. Boyle wsadził ptaka do pojemnika i wypompował całe powietrze," - 40 znaków/s. --> "Wsadził tam ptaka, wypompował powietrze," = 20 znaków/s. Skróciłem wszystkie do minuty 19, resztę zostawiam Wam. Wartość „characters/second” można zobaczyć w nowym edytorze („Open in new editor”) - nie powinna ona nigdy przekraczać 21/s, bo dla większości osób dłuższe teksty znikają z ekranu za szybko i nie mogą ich przeczytać. Skrócić większość linijek można stosując zasady z poradnika http://translations.ted.org/wiki/How_to_Compress_Subtitles Tutaj trafił się dosyć trudny pod tym względem tekst, bo jest dużo waty słownej, ale i tak należy ją usuwać. Proszę zajmijcie się tym w całym tłumaczeniu. Dzięki za łamanie linijek. Napisy łamie się dopiero, kiedy całkowita długość napisu wynosi przynajmniej 43 znaki, więc niektóre napisy są złamane niepotrzebnie. Co ważniejsze, na końcu linijki należy zostawiać „językowe całości”, czyli np. jeśli mamy „zielony pies” to łamiemy po „pies”, nie po „zielony” - na pewno nie po zaimkach typu „że”, „jak” itp. (więcej informacji - http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines) Brakuje też wielu przecinków, szczególnie przed zaimkami wprowadzającymi zdanie podrzędne (że, który, jak, gdy, by, żeby), przed „a” i przed imiesłowami przysłówkowymi („-ąc” np. „robiąc”). Chodzi także o przecinki w takich miejscach na końcu napisu. Prosiłbym o wstawienie tych przecinków. W wielu miejscach znalazłem też dopowiedzenia i tłumaczenia przez intuicję, czasami zmieniające sens oryginału - prosiłbym w razie niepewności dot. znaczenia oryginału zasięgać pomocy, np. w naszej grupie dla polskich tłumaczy OTP na Facebooku (https://www.facebook.com/groups/OTPPolska/). Więcej zmian w tej dziedzinie wprowadzimy po ukończeniu przez Was poprawek opisanych powyżej. Jeszcze jedno - cudzysłowy pojedyncze zmieniłem na podwójne. Inaczej niż w amerykańskim angielskim, w polskiej interpunkcji znak interpunkcyjny jest za zamykającym cudzysłowem (czyli ". nie .").

  • Finished review. Awaiting translator's input. =========================================================================================== Odpowiedzieć najlepiej przez komentarze przy tłumaczeniu http://www.amara.org/en/videos/rBMhjPk1aJVS/pl/430408/?tab=comments. Jeśli odpowiadasz przez Amarę lub pocztę TED, podaj w temacie tytuł i nazwisko prelegenta. ================================================================================ Tłumaczenie zawierało bardzo dużo poważnych nieścisłości merytorycznych. Np. 1. (9:40) - prelegent nie mówi o wyobrażaniu sobie sali z przeszłości, tylko o obecnej widowni, 350 po tamtych wydarzeniach. 2. "skierowali się na zachód od Afryki." dosyć odbiega od "came up out of Africa and turned to the left.", co można oddać (w dodatku krócej) jako: "opuścili Afrykę i skręcili w lewo." 3. (13:24) that's what you call a lead. Lead ma wiele znaczeń. Tutaj nie chodzi o ołów tylko o wskazówkę, naprowadzenie, podpowiedź. 4. W 13:28 całkowicie odbiegasz od oryginału. 5. My old man was gone a lot --> często go nie było, a nie "umarł" 6. "chcesz być bogaty, to broń Boże, nie zostawaj naukowcem" kompletnie odbiega od oryginału "person saying, you want to be rich, you know, be a scientist. You know, not anymore.". 7. "Nie ma nic takiego w ich kontraktach co zadość uczyniłoby ich ciągłym oczekiwaniom, prawdę powiedziawszy." nijak się ma do oryginału: "There is nothing in their contract, in fact, that makes it to their advantage always, to tell you the truth. ". 8. Zupełnie odbiegasz od oryginału w 27 minucie. Podobnie w wielu innych miejscach. Takie rzeczy trzeba gruntownie sprawdzać i dla pewności pytać na naszym forum FB. =========================================================================================== Poskracałam, co się dało (http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles) i wprowadziłam łamanie linijek (http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines). ================================================================================ Nadużywanie zaimków dzierżawczych.
    W języku angielskim zaimków dzierżawczych używa się znacznie częściej niż w polskim. Jeśli zaimek nie służy do rozróżnienia w razie wątpliwości, do której osoby coś przynależy, w polskim zaimka dzierżawczego nie użyjemy (np. "I go there with my wife" --> "Idę tam z żoną" - nie trzeba zaznaczać, że własną, nie cudzą, bo wynika to z kontekstu).
    ================================================================================
    Wata językowa zostawiona w tłumaczeniu.

    W tłumaczeniu napisów nie zostawiamy "waty językowej" i różnych innych elementów. Jest to bardzo istotny aspekt tłumaczenia tego rodzaju. Polecam zapoznać się z poradnikiem pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles
    ================================================================================
    Literówki, które wykryłby moduł sprawdzania pisowni.

    Polecam zainstalować moduł sprawdzania pisowni w przeglądarce. W tłumaczeniu były literówki, które zostałyby wykryte przez tę funkcję. https://addons.mozilla.org/en-us/firefox/search/?q=spell+checker&appver=8.0.1&platform=windows
    ================================================================================ Niewłaściwe łamanie/kończenie linijek/napisów.
    Na końcu napisu/linijki należy zostawiać w razie możliwości językową "całość". To stosunkowo istotna kwestia. Czasami ostatnie słowo lub wyrażenie trzeba przenieść do napisu następnego, żeby umożliwić zakończenie napisu na językową całość - nawet jeśli odpowiednik w oryginale jest na końcu danego napisu.
    Przykłady:
    ++++++++++1. "Tak więc zacznę od tego, że jeśli" – trzeba zakończyć po "tego,"; w następnym napisie byłoby zdanie podrzędne.
    ++++++++++2. W zdaniu „Można nawet symulować te zachowania w przeglądarce” nie można rozbić „te” i „zachowania”. Nie należy zostawiać na końcu linijki przyimków (w, po, z, o), zaimków względnych (który, że, gdy, gdzie).
    ++++++++++Wyjątkiem jest sytuacja, w której napisy muszą być bardzo zsynchronizowane z tym, co się dzieje na ekranie - na przykład ostatnie słowo odnosi się do jakiejś zmiany w pokazywanej właśnie animacji. (np. 10:08)
    Więcej informacji w poradniku pod adresem http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines
    ================================================================================
    Uwaga na przecinki.
    Warto zajrzeć na http://www.prosteprzecinki.pl/zasady

    ========================================================================== Dosłowne tłumaczenie zaimków wskazujących.
    Nie należy w tłumaczeniu nadużywać zaimków wskazujących (ten, tamten) jako odpowiedników rodzajnika określonego (the). W języku polskim odpowiednikiem zaimka określonego jest miejsce słowa w zdaniu, np.:
    ++++++1. A boy was standing next to the door.  Koło drzwi stał chłopiec. [kategoryzacja nowego elementu sceny]
    ++++++2. The boy was standing next to the door.  Chłopiec stał koło drzwi. [odniesienie do elementu znanego z kontekstu lub wiedzy ogólnej - konkretny chłopiec] .
    ++++++Przykład: tłumaczeniem zdania "And then the computer calculates it" będzie "Potem oblicza to komputer/Potem komputer to oblicza", NIE: "Potem oblicza to ten komputer". ========================================================================================= "Kłębowisko" może być żmij albo kabli. W związku frazeologicznym z dymem użyjemy "kłęby".
    ================================================================================== ================================================================================
    Nieprawidłowe tłumaczenie Present Perfect.
    Najbliżym odpowiednikiem angielskiego Present Perfect jest w polskim czase teraźniejszy: I’ve know him for years – znam go od lat, I’ve been living in Canada since 1999 – mieszkam w Kanadzie od 1999 r.
    ================================================================================== Ten prelegent używa "you know" jako przerywnika. Nie można go więc tłumaczyć jako "które znamy" (24:03) lub "dla waszej wiedzy" (24:40). ================================================================================
    Dekada jest błędnie zapisana liczbowo (np. „lata 80-te”).
    Dekady zapisujemy liczbowo tak jak wszystkie liczebniki porządkowe, czyli z kropką na końcu. Poprawnie: „lata 90. to ciekawy okres”. Niepoprawnie: „lata 90-te”, „lata ‘90” itp. Więcej informacji: http://www.ekorekta24.pl/porady-jezykowe/19-interpunkcja/188-lata-90-te-lata-90-czy-lata-90-jak-zapisac-liczebniki-porzadkowe ================================================================================
    Tytuł przetłumaczony, choć dzieło nie było wydane
    Tytuły filmów i książek należy sprawdzać. Jeśli jest jakieś "oficjalne" tłumaczenie (czyli film lub książka zostały wydane w tłumaczeniu), stosujemy je w naszym przekładzie. Jeśli nie, należy zostawić tytuł w oryginale, żeby umożliwić widzowi odszukanie dodatkowych informacji o dziele (jeśli wymyślimy swoje tłumaczenie, nie pomoże ono odszukać informacji na temat dzieła w Internecie).

Polish subtitles

Revisions