Baw się! Eksperymentuj! Odkrywaj!
-
0:00 - 0:02Zacznę mówić o XVII wieku.
-
0:02 - 0:04Mam nadzieję nikogo nie urazić.
-
0:04 - 0:07Po tym, jak wynalazłem PCR,
-
0:07 - 0:09potrzebowałem zmiany.
-
0:09 - 0:12Przeniosłem się do La Jolla
i nauczyłem się surfować. -
0:12 - 0:15Długo mieszkałem na plaży.
-
0:15 - 0:17Kiedy surferzy czekają na fale,
-
0:17 - 0:19pewnie zastanawiacie się,
-
0:19 - 0:21co takiego robią?
-
0:21 - 0:23Czasem przez 10 - 15 minut
-
0:23 - 0:25czeka się na nadejście fali.
-
0:25 - 0:27Przeważnie rozmawiają o XVII wieku.
-
0:28 - 0:31Świat niesprawiedliwie ich ocenia.
-
0:31 - 0:34Uchodzą za nieco prymitywnych.
-
0:35 - 0:37Pewnego dnia ktoś polecił mi książkę.
-
0:37 - 0:39Była zatytułowana: "Pompa powietrzna",
-
0:39 - 0:41Była zatytułowana: "Pompa powietrzna",
-
0:41 - 0:43czy też "Lewiatan i pompa powietrzna".
-
0:43 - 0:46Naprawdę dziwna książka o XVII wieku.
-
0:46 - 0:48Zdałem sobie sprawę,
-
0:48 - 0:50że to, jak rozumuję,
-
0:50 - 0:53to jedyny naturalny sposób myślenia.
-
0:53 - 0:56Ja się z nim urodziłem.
-
0:56 - 0:58Zawsze byłem małym naukowcem.
-
0:58 - 1:00Kiedy chciałem się czegoś dowiedzieć,
-
1:00 - 1:02używałem naukowych metod.
Nie zdziwiłem się, -
1:02 - 1:04kiedy po raz pierwszy powiedziano mi,
-
1:04 - 1:06jak należy uprawiać naukę.
-
1:06 - 1:09Zajmowałem się nią dla zabawy od dawna.
-
1:10 - 1:13Ale nigdy nie przyszło mi do głowy,
-
1:13 - 1:15że to zostało wynalezione
-
1:15 - 1:17że to zostało wynalezione
-
1:17 - 1:19zaledwie 350 lat temu.
-
1:19 - 1:21Wydarzyło się to w Anglii,
Niemczech i Włoszech -
1:21 - 1:24Wydarzyło się to w Anglii,
Niemczech i Włoszech -
1:24 - 1:26mniej więcej w tym samym czasie.
-
1:26 - 1:28To fascynująca historia.
-
1:28 - 1:30To fascynująca historia.
-
1:30 - 1:32Opowiem zatem o niej
-
1:32 - 1:35i o tym, co powinni robić naukowcy.
-
1:35 - 1:37A zaczyna się tak:
-
1:37 - 1:41Karol I został ścięty
-
1:41 - 1:43gdzieś na początku XVII wieku.
-
1:43 - 1:45Anglicy wybrali Cromwella
-
1:45 - 1:47i gromadę Republikanów,
-
1:47 - 1:49ale nie takich, jak u nas.
-
1:50 - 1:53Zmienili rząd i to się nie sprawdziło.
-
1:54 - 1:56Karol II, syn,
-
1:57 - 1:59Karol II, syn,
-
2:01 - 2:03objął w końcu tron Anglii.
-
2:03 - 2:05Był nerwowy, bo jego ojca ścięto
-
2:06 - 2:08właśnie za to, że był królem Anglii.
-
2:08 - 2:10Martwiły go też rozmowy
-
2:11 - 2:13prowadzone w barach
-
2:13 - 2:15prowadzone w barach
-
2:15 - 2:17i to, w co mogły się obrócić.
-
2:17 - 2:19Trudno w to uwierzyć,
-
2:19 - 2:21ale ludzie XVII-wiecznej Anglii
-
2:21 - 2:23zaczynali rozmawiać o filozofii
-
2:23 - 2:25i tym podobnych rzeczach w barach.
-
2:25 - 2:27Nie mieli telewizorów
-
2:27 - 2:29i meczów piłki nożnej do oglądania.
-
2:29 - 2:31Strasznie się wkurzali.
-
2:31 - 2:34Nagle wylegali na ulicę
-
2:34 - 2:36kłócąc się o to,
-
2:36 - 2:39czy to dobrze, że Robert Boyle
-
2:39 - 2:41zbudował urządzenie zwane
pompą próżniową. -
2:41 - 2:44Boyle przyjaźnił się z Karolem II.
-
2:44 - 2:47Był chrześcijaninem w weekendy,
-
2:47 - 2:50ale w trakcie tygodnia był naukowcem.
-
2:50 - 2:51(Śmiech)
-
2:51 - 2:53Wiecie, jak to wtedy było.
-
2:53 - 2:56Wiecie, jak to wtedy było.
-
2:56 - 2:58Skonstruował małe urządzenie,
-
2:58 - 3:01coś na kształt pompki rowerowej,
-
3:01 - 3:04ale o przeciwnym działaniu,
wysysającej powietrze. -
3:04 - 3:06Wiecie, co to klosz próżniowy?
-
3:06 - 3:08Opuszcza się go
i mamy szczelne zamknięcie. -
3:08 - 3:10Widać, co jest w środku.
-
3:10 - 3:12Można obserwować, co dzieje się wewnątrz.
-
3:12 - 3:15Boyle próbował wypompować
całe powietrze ze środka, -
3:15 - 3:17by zobaczyć, co się tam stanie.
-
3:17 - 3:20Podczas pierwszego eksperymentu
-
3:21 - 3:23wsadził tam ptaka.
-
3:23 - 3:26Ludzie w XVII w. nie rozumieli tego,
-
3:26 - 3:29co wiemy obecnie.
-
3:29 - 3:31Nie traktowali powietrza
-
3:31 - 3:34jako zbioru cząsteczek,
-
3:34 - 3:37których wdychanie ma cel.
-
3:37 - 3:39Podobnie jak ryba mało wie o wodzie,
-
3:39 - 3:42ówcześni mało wiedzieli o powietrzu.
-
3:42 - 3:44Ale Boyle zaczął je badać.
-
3:44 - 3:46Wsadził tam ptaka, wypompował powietrze,
-
3:46 - 3:48ptak zdechł. Zastanowiło go to.
-
3:48 - 3:51Nazywał to wytwarzaniem próżni.
-
3:51 - 3:53Nie pompą próżniową, jak obecnie,
tylko próżnią. -
3:53 - 3:56Nie pompą próżniową, jak obecnie,
tylko próżnią. -
3:56 - 3:59Natychmiast popadł w konflikt z klerem,
-
3:59 - 4:01Natychmiast popadł w konflikt z klerem,
-
4:01 - 4:04który twierdził, że nie można wytworzyć próżni.
-
4:04 - 4:06który twierdził, że nie można wytworzyć próżni.
-
4:06 - 4:09(Śmiech)
-
4:09 - 4:11Według Arystotelesa
natura jej nie znosi. -
4:11 - 4:13Pewnie źle go przetłumaczyli,
-
4:13 - 4:16ale polegano na takich autorytetach.
-
4:16 - 4:19Boyle powiedział: "No kurde,
-
4:19 - 4:21przecież cały czas ją wytwarzam.
-
4:21 - 4:24Cokolwiek zabija tego ptaka,
-
4:24 - 4:26ja nazywam to próżnią".
-
4:26 - 4:29Religijni ludzie odpowiadali:
-
4:29 - 4:32"O ile Bóg życzyłby sobie tego".
-
4:32 - 4:34Bóg jest wszędzie,
-
4:34 - 4:36to była jedna z ich zasad.
-
4:36 - 4:38A w próżni nic nie ma.
-
4:38 - 4:41Czyli nie może być tam Boga.
-
4:41 - 4:44Kościół orzekł, że nie można wytworzyć próżni.
-
4:44 - 4:46Boyle powiedział: "Bzdura".
-
4:46 - 4:48"Nazywajcie to sobie bezbożnością.
-
4:48 - 4:50"Nazywajcie to sobie bezbożnością.
-
4:50 - 4:52To nie moja rzecz. Nie o to mi idzie.
-
4:52 - 4:54Zajmuję się tym w weekendy.
-
4:55 - 4:58Staram się dowiedzieć,
co się dzieje -
4:58 - 5:01kiedy wyssiesz wszystko
z jakiegoś miejsca". -
5:01 - 5:03Przeprowadzał różne eksperymenty.
-
5:03 - 5:06Dla przykładu: wziął małe koło,
-
5:06 - 5:08przypominające wiatraczek,
-
5:09 - 5:12luźno przymocowane,
by mogło się samo obracać. -
5:12 - 5:14Naprzeciwko ustawił drugi wiatraczek.
-
5:14 - 5:16Gdybym ja miał coś takiego zrobić,
-
5:16 - 5:18to przypominałoby gumkę
-
5:18 - 5:20wokół drucianego wiatraczka.
-
5:20 - 5:23Wiem dokładnie, jak to zrobił.
Widziałem rysunki. -
5:24 - 5:26Jednym z wiatraczków
mógł kręcić z zewnątrz, -
5:26 - 5:28gdy już wytworzył próżnię.
-
5:28 - 5:31Odkrył, że po wyssaniu
całego powietrza z pojemnika, -
5:31 - 5:34uruchomiony wiatraczek
nie wprawiał już w ruch drugiego. -
5:34 - 5:37Czegoś brakowało.
Może wydać się dziwne, -
5:37 - 5:39że ktoś musiał udowodnić to
eksperymentalnie, -
5:39 - 5:42ale wtedy tak było.
-
5:44 - 5:46Stało się to przedmiotem wielu sporów
-
5:46 - 5:49w barach, kawiarniach i tym podobnych.
-
5:50 - 5:52Karolowi przestało się to podobać.
-
5:52 - 5:54Karolowi przestało się to podobać.
-
5:54 - 5:56Zaproponował: "Znajdźmy miejsce,
-
5:57 - 6:00gdzie można robić takie rzeczy,
-
6:00 - 6:02tak żeby nie denerwować ludzi.
-
6:02 - 6:05Nie chcemy, żeby znów się na mnie wściekli".
-
6:05 - 6:08Kiedy wcześniej zaczęto
rozmawiać o religii, -
6:08 - 6:10nauce i podobnych kwestiach,
-
6:10 - 6:12jego ojciec wpadł w poważne kłopoty.
-
6:12 - 6:14W tej sytuacji
-
6:14 - 6:16Karol powiedział: "Wyłożę pieniądze,
-
6:16 - 6:18przekażę wam budynek,
-
6:18 - 6:20abyście mogli się tam spotykać,
-
6:20 - 6:22ale nie rozmawiajcie o religii".
-
6:22 - 6:24To odpowiadało Boyle'owi.
-
6:24 - 6:26Powiedział: "Zacznijmy spotkania
-
6:26 - 6:29z każdym, kto chce uprawiać naukę".
-
6:29 - 6:31W tym czasie Isaac Newton
-
6:31 - 6:33wymyślił parę interesujących rzeczy.
-
6:33 - 6:36Różni ludzie gromadzili się
wokół Towarzystwa Królewskiego. -
6:36 - 6:39Od członków wymagano wykwintnego stroju.
-
6:39 - 6:41Nie jak na konferencji TED.
-
6:41 - 6:43Wolno było przyjść każdemu,
kto wyglądał jak dżentelmen. -
6:43 - 6:46Wolno było przyjść każdemu,
kto wyglądał jak dżentelmen. -
6:46 - 6:48Nie musiałeś być członkiem.
-
6:48 - 6:50Przychodzili i uprawiali naukę.
-
6:50 - 6:53Każdy, kto chciał pokazać eksperyment,
-
6:53 - 6:55to było wówczas nowe słowo,
-
6:55 - 6:57i zademonstrować jakąś zasadę,
-
6:57 - 7:00musiał zrobić to na scenie,
by każdy mógł zobaczyć. -
7:00 - 7:02musiał zrobić to na scenie,
by każdy mógł zobaczyć. -
7:02 - 7:04Co ważne, nie należało rozmawiać
-
7:04 - 7:06o przyczynach ostatecznych.
-
7:06 - 7:09o przyczynach ostatecznych.
-
7:09 - 7:11Bóg był nieobecny.
-
7:11 - 7:14Prawdziwa natura rzeczywistości
nie była przedmiotem rozważań. -
7:15 - 7:18Nie rozmawiało się
o absolutnej naturze rzeczy. -
7:18 - 7:20Nie prowadzono dyskusji o niczym,
-
7:20 - 7:22czego nie można było zademonstrować.
-
7:22 - 7:25Kiedy coś było widać, mówiono:
-
7:25 - 7:28"Tak to działa, oto co się dzieje".
-
7:29 - 7:31Obserwując postępy danego eksperymentu
-
7:31 - 7:33można było generalizować.
-
7:33 - 7:36Mówiono: "Jestem pewny, że przebieg
zdarzeń będzie identyczny -
7:36 - 7:38gdy powtórzymy dane doświadczenie".
-
7:38 - 7:40W ten sposób rozpoczęto
formułowanie zasad. -
7:40 - 7:43Odkryto, że w próżni
-
7:43 - 7:46wprowadzony w ruch wiatraczek
nie wywołuje obrotów drugiego -
7:46 - 7:48jeśli inne warunki zostały niezmienione.
-
7:48 - 7:51jeśli inne warunki zostały niezmienione.
-
7:51 - 7:53Świece nie palą się w próżni,
-
7:53 - 7:56więc pewnie zimne ognie też nie.
-
7:56 - 7:58Zimne ognie akurat się tam palą,
-
7:58 - 8:00ale oni tego nie wiedzieli.
-
8:00 - 8:02Nie mieli zimnych ogni.
-
8:02 - 8:07(Śmiech)
-
8:07 - 8:09Można było formułować prawa,
-
8:10 - 8:12ale tylko w odniesieniu do eksperymentu.
-
8:12 - 8:15Większość doświadczeń
dotyczyła widzialnych zjawisk. -
8:15 - 8:17Gdy przeprowadzasz eksperyment na scenie,
-
8:17 - 8:20ale nic nie widać, tylko słychać,
wezmą cię za dziwadło. -
8:20 - 8:23Rzeczywiste jest to, co widać.
-
8:23 - 8:27Nie była to oficjalna zasada spotkań,
-
8:27 - 8:29ale sądzę, że była to niepisana reguła.
-
8:29 - 8:32Jeśli ktoś słyszy głosy, a nikogo nie widać,
-
8:32 - 8:34to pewnie nikogo tam nie ma.
-
8:34 - 8:36Ogólna zasada była taka,
-
8:38 - 8:40że rozmawiano tam tylko o zjawiskach,
-
8:40 - 8:43u podstawy których było doświadczenie.
-
8:43 - 8:45Nie miało znaczenia,
co Thomas Hobbes, -
8:45 - 8:47ówczesny lokalny filozof,
-
8:47 - 8:49mówił o tych doświadczeniach,
-
8:49 - 8:51bo nie omawiano przyczyn ostatecznych.
-
8:51 - 8:53Oto w połowie XVII w.
-
8:53 - 8:55Oto w połowie XVII w.
-
8:55 - 8:57coś, co stało się moją domeną,
-
8:57 - 8:59czyli nauka oraz badania naukowe
-
8:59 - 9:01miało swój prawdziwy początek.
-
9:01 - 9:04Zamierzam pokazać to w tym pomieszczeniu.
-
9:04 - 9:06A wydarzyło się coś niesamowitego.
-
9:06 - 9:08Badania naukowe krępowało
-
9:08 - 9:10łączenie z teologią , filozofią
-
9:10 - 9:13a nawet matematyką
-
9:13 - 9:15która nie jest prawdziwą nauką natury.
-
9:16 - 9:19Badania naukowe zostały
uwikłane w takie powiązania. -
9:19 - 9:22Część matematyczna
-
9:22 - 9:24i ta odnosząca się do
badań naukowych -
9:24 - 9:26wydostawała się z okowów filozofii.
-
9:26 - 9:28I oto stało się.
-
9:28 - 9:30Nikt już tego nie kwestionował.
-
9:30 - 9:32Wszystko stało się takie proste.
-
9:33 - 9:38Po prostu zdjęto kajdany,
-
9:38 - 9:40które hamowały postęp technologiczny.
-
9:40 - 9:42Siedzimy dziś na tej sali,
-
9:42 - 9:44ledwie 350 lat później.
-
9:44 - 9:46Zważcie, że to krótki okres czasu.
-
9:46 - 9:48Pewnie 300 tys. lat temu
-
9:49 - 9:52przodkowie większości z nas
-
9:52 - 9:54opuścili Afrykę i skręcili w lewo.
-
9:55 - 9:57Ci, co skręcili na prawo,
-
9:57 - 9:59dziś tłumaczą na japoński.
-
9:59 - 10:02Zdarzyło się to bardzo dawno temu
-
10:02 - 10:04w porównaniu
-
10:04 - 10:06z okresem 350 lat.
-
10:06 - 10:08Ale w ciągu tych 350 lat
-
10:08 - 10:11świat zmienił się ogromnie.
-
10:11 - 10:13Pewnie każdy na tej sali,
-
10:13 - 10:16zwłaszcza jeśli odebrali już torby,
-
10:16 - 10:18nie wszyscy je jeszcze odebrali,
-
10:18 - 10:20ale i bez tego każdy na sali
-
10:20 - 10:22znalazłby w kieszeni czy w pokoju coś,
-
10:22 - 10:24znalazłby w kieszeni czy w pokoju coś,
-
10:24 - 10:26o co 350 lat temu
-
10:26 - 10:28biliby się królowie.
-
10:29 - 10:31Znaczenie tych rzeczy ilustruje GPS,
-
10:31 - 10:33bo gdybyśmy nie mieli satelitów,
-
10:33 - 10:35jaki użytek mielibyśmy z niego.
-
10:35 - 10:37Gdyby ktoś miał system GPS
-
10:37 - 10:40w XVII wieku,
-
10:40 - 10:42jakiś król zgromadziłby armię,
-
10:42 - 10:44by mu to odebrać.
-
10:44 - 10:46Widownia: A po misia pluszowego?
-
10:46 - 10:48KM: Po misia? Możliwe.
-
10:49 - 10:51Każdy z nas coś takiego posiada.
-
10:51 - 10:53Jednostki mają dziś rzeczy,
-
10:53 - 10:55po które królowie ruszyliby na wojnę.
-
10:55 - 10:57A to tylko 350 lat.
-
10:57 - 10:59Takich działań nie podejmują wszyscy.
-
10:59 - 11:01Wiadomo, tylko ważni ludzie ...
-
11:01 - 11:03Można o ich życiu poczytać w książkach,
-
11:03 - 11:06o ludziach ważnych, bo dokonali
przełomowych odkryć. -
11:06 - 11:08Mam tu na uwadze
-
11:08 - 11:11taki sposób traktowania
badań naukowych, -
11:11 - 11:13że uwolniono się od wpływu
-
11:13 - 11:16nieistotnych aspektów
badanego zjawiska. -
11:16 - 11:18Jeszcze będąc chłopcem
-
11:18 - 11:20od urodzenia myślałem sobie tak,
-
11:20 - 11:22od urodzenia myślałem sobie tak,
-
11:22 - 11:24może dlatego, że ojca często nie było,
-
11:24 - 11:26a matka nie znała się na nauce,
-
11:26 - 11:28sądziłem, że żeby się czegoś dowiedzieć,
-
11:29 - 11:31trzeba przeprowadzić eksperyment.
-
11:31 - 11:33Otrzymujesz wtedy odpowiedź.
-
11:33 - 11:36Miałem powołanie do badań naukowych,
eksperymentowania. -
11:36 - 11:38Myślałem, że każdy tak rozumuje.
-
11:38 - 11:41Sądziłem, że wszyscy obdarzeni rozumem
tak postępują. -
11:41 - 11:44To nieprawda.
-
11:44 - 11:47Niedawno podczas kolacji
-
11:47 - 11:49jako jeden z naukowców wpadłem w tarapaty
-
11:49 - 11:51przez swoje postmodernistyczne podejście.
-
11:51 - 11:53Żartowałem. Gdzie jest ta pani?
-
11:53 - 11:54Widownia: Tutaj.
-
11:54 - 11:55(Śmiech)
-
11:55 - 11:57KM: Nie traktowałem tego jako sporu,
-
11:57 - 12:00ale jako ożywioną dyskusję.
-
12:00 - 12:02Nie wziąłem tego do siebie.
-
12:03 - 12:06Zanim cofnąłem się do XVII wieku,
-
12:06 - 12:09naiwnie sądziłem,
że ludzie tak własnie rozumują. -
12:09 - 12:11naiwnie sądziłem,
że ludzie tak własnie rozumują, -
12:11 - 12:14i że rozpoznają rzeczywistość
-
12:14 - 12:16za pomocą zmysłów.
-
12:17 - 12:20Kiedy byłem chłopcem
-
12:22 - 12:24miałem taką mała książeczkę
-
12:24 - 12:26z Fortu Sill w Oklahomie.
-
12:26 - 12:28Opowiada o tym,
jak ojciec George'a Dysona -
12:28 - 12:30rozmyślał nad wystrzelaniem
-
12:30 - 12:33rakiet nuklearnych.
-
12:33 - 12:36Chciałem zrobić własną rakietę.
-
12:36 - 12:39Wiedziałem, że małe żabki
-
12:39 - 12:41mają inklinacje
do podróży kosmicznych, -
12:41 - 12:43tak jak ludzie.
-
12:43 - 12:46(Śmiech)
-
12:46 - 12:48Szukałem jakiegoś
-
12:48 - 12:50systemu napędowego,
-
12:50 - 12:52który pozwoliłby rakiecie
-
12:52 - 12:54wielkości metra wzbić się na kilka mil.
-
12:54 - 12:57Taki był mój cel.
-
12:57 - 13:00Miała zniknąć z oczu, a ten spadochronik
-
13:00 - 13:03miał wrócić razem z żabką w środku.
-
13:03 - 13:05Dostałwem tę książkę
-
13:05 - 13:07z Fortu Sill w Oklahomie,
-
13:07 - 13:09gdzie jest baza pocisków rakietowych.
-
13:09 - 13:11Wysyłają ją amatorom-konstruktorom rakiet.
-
13:12 - 13:14Wysyłają ją amatorom-konstruktorom rakiet.
-
13:14 - 13:16Książka ostrzegała, żeby nigdy
-
13:16 - 13:19nie podgrzewać mieszaniny
nadchloranu potasu i cukru. -
13:19 - 13:22(Śmiech)
-
13:22 - 13:24Taka wskazówka.
-
13:24 - 13:26Taka wskazówka.
-
13:26 - 13:28(Śmiech)
-
13:28 - 13:30Kusi, żeby zdobyć trochę
-
13:30 - 13:33chloranu potasu, nadchloranu i cukru
-
13:33 - 13:36i podgrzać. Ciekawe,
czego chcą mi zabronić -
13:36 - 13:38i jak to zadziała.
-
13:38 - 13:40Nie mieliśmy wtedy nadzoru.
-
13:40 - 13:42Tylko matka
-
13:42 - 13:45rzucała okiem na podwórze
-
13:45 - 13:47z okna na piętrze,
-
13:47 - 13:49gdzie prasowała ubrania.
-
13:49 - 13:51Zwykle miała nas na oku
-
13:51 - 13:53i gdy pojawiały się kłęby dymu
-
13:53 - 13:55wychylała się z napomnieniem,
-
13:55 - 13:57żebyśmy nie uszkodzili oczu.
Jej zdaniem -
14:00 - 14:02to była najgorsze,
co mogło nas spotkać. -
14:02 - 14:03Uznałem, że o ile tylko
nie uszkodzę wzroku, -
14:04 - 14:07mogę zignorować zakaz
-
14:07 - 14:09podgrzewania mieszanki.
-
14:09 - 14:11Zrobię to ostrożnie, ale zrobię.
-
14:11 - 14:13Podobnie jest z każdym zakazem:
-
14:13 - 14:15robi się to za garażem.
-
14:15 - 14:17(Śmiech)
-
14:17 - 14:19Poszedłem do apteki,
-
14:19 - 14:22próbując kupić nadchloran potasu.
-
14:22 - 14:24Wtedy nie było aż tak trudno
-
14:24 - 14:27iść do apteki i kupić chemikalia.
-
14:27 - 14:29Obecnie to niemożliwe,
-
14:29 - 14:31sprawdzą nawet rozmiar butów.
-
14:31 - 14:33(Śmiech)
-
14:33 - 14:35Nie mieli tego na składzie,
-
14:35 - 14:38ale spytałem sprzedawcy,
jakie ma sole potasu. -
14:38 - 14:40Okazało się, że to był azotan potasu.
-
14:40 - 14:43Powiedziałem, to może być właśnie to.
-
14:43 - 14:46Było o tym w książce, więc musiało
mieć związek z rakietami. -
14:46 - 14:48Tak zacząłem eksperymentować.
-
14:48 - 14:50Początkowo używałem małych ilości
-
14:50 - 14:52azotanu potasu i cukru,
-
14:52 - 14:54których miałem pod dostatkiem.
-
14:54 - 14:56Mieszałem je w różnych proporcjach,
-
14:56 - 14:58próbując podpalić,
-
14:59 - 15:01żeby zobaczyć, co będzie po zmieszaniu.
-
15:01 - 15:03I paliły się.
-
15:03 - 15:05Płonęły powoli wydzielając
przyjemny zapach -
15:05 - 15:07w porównaniu z innymi
paliwami rakietowymi -
15:07 - 15:09mającymi w składzie siarkę.
-
15:09 - 15:11Pachniały jak spalane cukierki.
-
15:12 - 15:15Potem spróbowałem je przetapiać.
-
15:15 - 15:19Przetopiona masa zamieniła się
w brązowy ciekły syrop, -
15:19 - 15:22który po ochłodzeniu stawał się
ceglaną twardą bryłą. -
15:22 - 15:24Taka podpalona masa
-
15:24 - 15:26odpalała jak rakieta.
-
15:26 - 15:28Miska masy po schłodzeniu i podpaleniu
-
15:28 - 15:30zaczynała krążyć po podwórku.
-
15:30 - 15:32I tak oto znalazłem sposób,
-
15:32 - 15:35żeby rakieta wyniosła żabkę tam,
gdzie chce. -
15:35 - 15:36(Śmiech)
-
15:36 - 15:39Zacząłem konstruowanie rakiety.
-
15:39 - 15:41Ojciec George'a miał pomoc,
ja tylko brata. -
15:42 - 15:45Myślę, że jakieś pół roku minęło,
-
15:45 - 15:47zanim zrozumiałem,
na czym polega ten proces. -
15:47 - 15:49zanim zrozumiałem,
na czym polega ten proces. -
15:49 - 15:51Jest wiele czynników,
-
15:51 - 15:53bez których rakieta zwyczajnie nie odpali.
-
15:53 - 15:55Nawet jeśli masz paliwo.
-
15:55 - 15:57Ale przeprowadzasz próby,
-
15:57 - 15:59które nazywamy po prostu
eksperymentami. -
15:59 - 16:00Potem robisz notatki,
-
16:00 - 16:02obserwujesz uważnie
przebieg eksperymentu. -
16:02 - 16:04Powoli formułujesz teorię o tym,
-
16:04 - 16:06jak cały proces działa.
-
16:06 - 16:08Postępowałem zgodnie z zasadami.
-
16:08 - 16:10Nie wiedziałem, jakie to zasady.
-
16:10 - 16:12Jestem urodzonym naukowcem
-
16:12 - 16:15albo jakimś reliktem z XVII wieku.
-
16:15 - 16:19W każdym razie udało się.
-
16:19 - 16:21Zbudowaliśmy coś,
co w sposób powtarzalny -
16:21 - 16:23wynosiło żabkę w powietrze
-
16:23 - 16:25i bezpiecznie sprowadzało ją na ziemię.
-
16:25 - 16:27Nic nas nie mogło wystraszyć.
-
16:27 - 16:30Nic nas nie mogło wystraszyć.
-
16:30 - 16:32Choć powinniśmy się trochę bać,
-
16:32 - 16:34eksperyment hałasował i dymiło się z niego.
-
16:34 - 16:36Miał też potężną moc.
-
16:36 - 16:38Czasem następował donośny wybuch.
-
16:38 - 16:40Ale nie martwiłem się
-
16:40 - 16:42możliwością spowodowania eksplozji,
-
16:42 - 16:44która zniszczyłaby planetę.
-
16:44 - 16:46Nie słyszałem o tych 10 przypadkach,
-
16:46 - 16:48których powinienem się był obawiać.
-
16:48 - 16:50Na marginesie,
-
16:50 - 16:52zastanawiałem się,
-
16:52 - 16:54czy byłoby lepiej przestać,
-
16:54 - 16:56bo inni tak mówią.
-
16:56 - 16:58Lepiej dostać pozwolenie od rządu.
-
16:58 - 17:00Gdybym jednak zwlekał,
czekając na taką zgodę, -
17:00 - 17:03nigdy nie dokończyłbym eksperymentu,
a żabka nie przeżyłaby. -
17:04 - 17:07Przytoczyłem tę opowieść,
bo to ciekawa historia. -
17:07 - 17:09Mam opowiedzieć coś osobistego.
-
17:09 - 17:11Chciałem opowiedzieć, jak spotkałem żonę,
-
17:12 - 17:14ale to byłoby zbyt osobiste.
-
17:15 - 17:17Mam za to coś nieosobistego.
-
17:17 - 17:20To historia o tym,
jak postrzegam naukę, -
17:20 - 17:23jak rodzi się pomysł
-
17:23 - 17:25i jak zamiast oglądać się
-
17:26 - 17:28za znanymi autorytetami
-
17:28 - 17:30zwyczajnie przeprowadzam eksperyment.
-
17:30 - 17:32Czasem, gdy chcę coś napisać,
-
17:32 - 17:34szukam, czy ktoś pracował
nad daną kwestią. -
17:34 - 17:36Ale zaczyna się od pomysłu.
-
17:36 - 17:38Tak pewnej nocy zrodził się pomysł
-
17:38 - 17:41powielenia DNA dwoma oligonukleotydami,
-
17:41 - 17:43żeby stworzyć wiele kopii
wycinka DNA. -
17:44 - 17:46Myślałem o czymś takim przez 20 minut,
-
17:46 - 17:49jadąc samochodem
i zamiast jechać dalej, -
17:50 - 17:53zawróciłem i zacząłem rozmawiać
o tym pomyśle z innymi, -
17:53 - 17:55ale gdybym posłuchał kolegów po fachu,
-
17:58 - 18:00porzuciłbym ten pomysł.
-
18:00 - 18:02Gdybym poprosił autorytet w tej dziedzinie,
-
18:02 - 18:04by doradził mi, czy to zadziała,
-
18:04 - 18:06powiedziałby mi, że prawdopodobnie nie.
-
18:06 - 18:09Ponieważ te wyniki
byłyby tak spektakularne, -
18:10 - 18:13że zrewolucjonizowałyby
dotychczasową biologię molekularną. -
18:13 - 18:15Nikt nie lubi, gdy chemik przychodzi,
-
18:15 - 18:18myszkuje w cudzych badaniach
i zmienia wszystko o 180 stopni. -
18:18 - 18:20Ale gdy zwrócisz się do autorytetu,
-
18:20 - 18:22nie zawsze otrzymasz właściwą odpowiedź.
-
18:22 - 18:24Wiedziałem jedno, pójdę do laboratorium,
-
18:24 - 18:26sam zrobię eksperyment,
stanę się autorytetem -
18:26 - 18:28i będę mógł powiedzieć, że to działa.
-
18:28 - 18:30Oto w tej probówce
-
18:30 - 18:32przeprowadziłem eksperyment
-
18:32 - 18:34i w tym żelu jest mała otoczka,
-
18:34 - 18:37która jest wycinkiem DNA,
jaki chciałem powielić. -
18:37 - 18:39Oto jest. Zatem to działa!
-
18:39 - 18:41W taki sposób uprawia się naukę.
-
18:41 - 18:43A potem starasz się ulepszyć metodę
-
18:43 - 18:45i usprawnić metody badawcze.
-
18:45 - 18:47Podstawą badań są zawsze fakty,
-
18:47 - 18:50jakie zgromadziłeś na ich użytek,
-
18:50 - 18:52dzięki eksperymentom, pokazom scenicznym.
-
18:52 - 18:55Żadnych sztuczek nieuchwytnych
dla obserwatorów. -
18:55 - 18:57Musisz być bardzo uczciwy
w tym, co robisz, -
18:57 - 18:59jeśli chcesz być wiarygodny.
-
18:59 - 19:01Nie możesz preparować rezultatów
-
19:01 - 19:03i na nich opierać następnych doświadczeń.
-
19:03 - 19:05Trzeba być uczciwym.
-
19:05 - 19:07Ja z zasady jestem uczciwy.
-
19:07 - 19:10Mam słabą pamięć, więc nieuczciwość
zawsze była dla mnie zgubna. -
19:10 - 19:12Dlatego po prostu jestem
z natury szczery -
19:12 - 19:14i z natury wścibski,
-
19:15 - 19:17co mnie bezpośrednio przybliża do nauki.
-
19:17 - 19:19A teraz sprawdźmy...
-
19:19 - 19:22Mam jeszcze 5 minut, tak?
-
19:22 - 19:25Nie wszyscy naukowcy są tacy.
-
19:26 - 19:28Oczywiście jest wielu podobnych.
-
19:28 - 19:30(Śmiech)
-
19:30 - 19:32Wielu podąża tą drogą od czasu
Isaaca Newtona -
19:32 - 19:35i wszystkich innych wydarzeń
tych czasów. -
19:35 - 19:37Ale coś się stało w okolicach
II wojny światowej, -
19:37 - 19:39w okresie poprzedzającym wojnę,
-
19:39 - 19:41ale także i krótko po niej.
-
19:41 - 19:44Rząd uświadomił sobie,
że naukowcy to nie dziwacy, -
19:44 - 19:47ukrywający się w wieżach
z kości słoniowej, -
19:47 - 19:50robiący śmieszne testy
w szklanych probówkach. -
19:50 - 19:52Naukowcy nadali realny kształt
-
19:52 - 19:54II wojnie światowej.
-
19:54 - 19:56Tworzyli coraz szybsze rzeczy,
-
19:57 - 20:00coraz większe działa.
-
20:00 - 20:03Wynaleźli środki odurzające dla pilotów,
-
20:03 - 20:06na wypadek załamań.
-
20:06 - 20:09Skonstruowali wiele rodzajów bomb,
-
20:09 - 20:11w tym taką, która mogła unicestwić świat.
-
20:11 - 20:13Wszystkich to zastanowiło,
-
20:13 - 20:15"trzeba w to zainwestować",
-
20:15 - 20:18bo ten, kto miał więcej naukowców,
-
20:18 - 20:21zdobywał dominującą pozycję
przynajmniej militarnie, -
20:21 - 20:24a pewnie i w innych
dziedzinach gospodarki. -
20:24 - 20:26Zaangażowano się systemowo,
-
20:26 - 20:28tworząc naukowo-przemysłowe
ośrodki badawcze. -
20:28 - 20:30Stąd wywodziło się wielu naukowców,
-
20:30 - 20:33których skusiły pieniądze,
-
20:33 - 20:35nagle udostępnione.
-
20:35 - 20:37To nie byli ciekawscy chłopcy,
-
20:37 - 20:39lubiący wyrzucać żaby w powietrze.
-
20:39 - 20:42Ci sami ludzie szli później
do szkół medycznych, -
20:42 - 20:45bo tam były pieniądze.
Później szli do biznesu. -
20:45 - 20:48Namawiali licealistów:
-
20:48 - 20:51"Chcesz być bogaty, zostań naukowcem".
Teraz już tak nie ma. -
20:51 - 20:53Chcesz być bogaty, zostań biznesmenem.
-
20:53 - 20:56Wielu zostało naukowcami
dla pieniędzy, władzy i podróży. -
20:56 - 20:59Wtedy podróżowanie było proste.
-
21:00 - 21:02Niech ci się nie zdaje,
-
21:02 - 21:04że ci ludzie
-
21:04 - 21:06zawsze mówią nam prawdę.
-
21:06 - 21:08Kontrakt nie zachęca ich,
-
21:08 - 21:10nie zapewnia korzyści
-
21:10 - 21:12z mówienia prawdy.
-
21:12 - 21:15A ludźmi, o których mówię,
-
21:15 - 21:18mienią się członkami komitetu
-
21:18 - 21:22o nazwie Międzyrządowy Panel
ds. Zmian Klimatycznych. -
21:22 - 21:25Na wielkich posiedzeniach debatują,
-
21:26 - 21:28jak stale udowadniać
-
21:28 - 21:31ocieplanie się planety.
-
21:31 - 21:34kiedy kłóci się to
z odczuciami większości ludzi. -
21:34 - 21:36Jeśli faktycznie zmierzyć temperaturę
-
21:36 - 21:38na przestrzeni jakiegoś okresu,
-
21:38 - 21:40przecież mierzymy ją starannie
-
21:40 - 21:43od 50, 60 lat.
-
21:43 - 21:45Gdyby mierzyć jeszcze dłużej
-
21:45 - 21:47w precyzyjny sposób
-
21:47 - 21:50jak to się robi od 50 czy 60 lat,
-
21:50 - 21:52okazałoby się, że temperatura
nie podniosła się. -
21:52 - 21:54Średnia temperatura
-
21:54 - 21:56podniosła się nieznacznie,
-
21:56 - 21:59bo temperatury z pomiarów nocnych
-
21:59 - 22:01na stacjach meteorologicznych
trochę wzrosły. -
22:01 - 22:03Istnieje na to dobre wyjaśnienie.
-
22:03 - 22:06Stacje meteorologiczne
buduje się poza miastem, -
22:06 - 22:08gdzie dawniej były lotniska,
-
22:08 - 22:10Wszystko zalane betonem.
-
22:10 - 22:12Zjawisko to nazywane jest
efektem horyzontu miejskiego. -
22:12 - 22:14Najbardziej odpowiedzialne osoby
-
22:14 - 22:16mierzące temperaturę rozumieją,
-
22:16 - 22:18że trzeba przed tym osłaniać
urządzenia pomiarowe. -
22:18 - 22:21Choćby się nawet osłaniało,
-
22:21 - 22:22to budynki nagrzewają się w ciągu dnia
-
22:22 - 22:24i utrzymują ciepło w ciągu nocy
-
22:24 - 22:26i temperatura idzie nieco w górę.
-
22:26 - 22:29Tak powinno być. Ale nie za dużo.
-
22:29 - 22:31Pierwszy koleś, który stwierdził,
-
22:31 - 22:33że się tutaj usmażymy,
-
22:33 - 22:35wcale tak naprawdę nie myślał.
-
22:35 - 22:38Nazywał się Sven Arrhenius
i był Szwedem. -
22:38 - 22:41Powiedział, że jeśli podwoić ilość
dwutlenku węgla w atmosferze -
22:41 - 22:43a było to w 1900 r.,
-
22:44 - 22:47to temperatura wzrośnie o 5,5 stopnia.
-
22:47 - 22:49Traktował tu Ziemię
-
22:49 - 22:52jako coś kompletnie izolowanego,
-
22:52 - 22:54bez niczego w środku,
-
22:54 - 22:56sama tylko tracona energia.
-
22:56 - 22:58Wysunął teorię,
-
22:58 - 23:00którą uznał za fajną,
-
23:00 - 23:03bo oznaczałaby dla Szwecji
wydłużenie sezon wegetacji roślin. -
23:03 - 23:05Surferzy polubili tę teorię.
-
23:05 - 23:07Uznali, że to dobra idea,
-
23:07 - 23:10bo w oceanie jest czasami dość zimno.
-
23:10 - 23:12Jednak później wielu innych uznało,
-
23:12 - 23:14że to by nie było dobre.
-
23:15 - 23:17Ale nikt tego naprawdę nie wykazał.
-
23:17 - 23:19Pomiary temperatury
-
23:19 - 23:21można znaleźć w cudownym internecie.
-
23:21 - 23:24Wystarczy zajrzeć do danych NASA
-
23:24 - 23:26i pomiarów Biura Metrologicznego.
-
23:26 - 23:29Zobaczcie sami, że temperatura
-
23:29 - 23:32mierzona nocą na powierzchni planety
-
23:32 - 23:34nieznacznie się podniosła.
-
23:34 - 23:36Jeśli uśrednić ją z temperaturą dnia
-
23:36 - 23:39okaże się, że przez to stulecie
wzrosła 0,7 stopnia. -
23:39 - 23:41Ale tak naprawdę wzrosła tylko nocą.
-
23:41 - 23:43Temperatura mierzona w dzień nie wzrosła.
-
23:43 - 23:46Według teorii Arrheniusa
-
23:46 - 23:48i orędowników globalnego ocieplenia
-
23:48 - 23:50temperatura dnia też powinna wzrosnąć,
-
23:50 - 23:52jeśli mamy do czynienia
z efektem cieplarnianym. -
23:52 - 23:55Ludzie lubią nadawać nazwy,
-
23:55 - 23:58żeby je sobie lepiej wyobrażać.
-
23:58 - 24:00Nie lubią natomiast
-
24:00 - 24:02podniecać się takimi rzeczami,
-
24:03 - 24:05jak dowody,
-
24:05 - 24:07które potwierdziłyby wzmocnienie
-
24:07 - 24:10atmosferycznej cyrkulacji tropikalnej
w latach 90. -
24:10 - 24:12To jest raport z lutego
-
24:12 - 24:15i większość z was o nim nie słyszała.
-
24:15 - 24:17"Evidence for Large Decadal Variability
-
24:17 - 24:20in the Tropical Mean
Radiative Energy Budget." -
24:21 - 24:24Zostało to opublikowane przez NASA
-
24:24 - 24:26i kilku naukowców z Columbia i Viliki
-
24:26 - 24:29i całą gromadę ludzi w Princeton.
-
24:29 - 24:32Oba raporty ukazały się
w Science Magazine -
24:32 - 24:341 lutego.
-
24:34 - 24:37A oto wnioski obu raportów
-
24:37 - 24:40oraz abstrakt, autorstwa wydawcy magazynu.
-
24:40 - 24:42oraz abstrakt, autorstwa wydawcy magazynu.
-
24:42 - 24:44Wynika z nich,
-
24:44 - 24:46że teoria o globalnym ociepleniu
-
24:46 - 24:48jest całkowicie błędna.
-
24:48 - 24:50To właśnie mówią
-
24:50 - 24:53i to samo mówi od dawna NASA.
-
24:53 - 24:56Temperatura atmosfery nie wzrosła.
-
24:56 - 24:59Nie wzrasta wcale.
Mierzymy to starannie od 20 lat -
24:59 - 25:02przez satelity. Nie wzrasta.
-
25:02 - 25:05Artykuł wykazuje coś
wiele bardziej wstrząsającego, -
25:05 - 25:08a nazywają to promieniowaniem.
-
25:08 - 25:11Nie będę wchodzić w szczegóły,
bo to dość skomplikowane, -
25:11 - 25:14choć nie aż tak,
jak sugerowałby użyte sformułowania. -
25:14 - 25:17Gruncie rzeczy chodzi o to, mówią,
-
25:17 - 25:19że słońce wydziela pewną ilość energii,
-
25:19 - 25:21wiadomo ile.
-
25:21 - 25:23Energia dociera na Ziemię,
a Ziemia część jej oddaje. -
25:23 - 25:26Nagrzewając się, wytwarza
-
25:26 - 25:29energię w rodzaju podczerwieni,
-
25:29 - 25:32jak inne nagrzane obiekty.
-
25:32 - 25:34Cała bzdura z globalnym ociepleniem
-
25:34 - 25:36polega na tym,
-
25:36 - 25:39że przy zbyt dużej ilości
CO2 w powietrzu -
25:39 - 25:41energia próbująca uciec,
-
25:41 - 25:44nie będzie w stanie uciec. Ciepło słoneczne,
-
25:44 - 25:47około 350 nanometrów,
-
25:47 - 25:50swobodnie przechodzi przez CO2.
-
25:50 - 25:52Ziemia nagrzewa się,
ale nie uwalnia ciepła. -
25:52 - 25:54Oni to wszystko pomierzyli.
-
25:54 - 25:56Można o tym rozmawiać,
pisać obszerne raporty, -
25:56 - 25:59a nawet dostawać na to rządowe fundusze,
-
25:59 - 26:02ale oni naprawdę to zmierzyli
-
26:02 - 26:04i okazuje się, że przez ostatnie 10 lat,
-
26:04 - 26:06dlatego mówią o dziesięcioleciu,
-
26:06 - 26:09poziom tej energii cieplnej,
-
26:09 - 26:11którą naukowcy nazywają
poziomem nierównowagi, -
26:11 - 26:14znacznie przekracza oczekiwany poziom.
-
26:14 - 26:17Rozmiary nierównowagi,
-
26:17 - 26:20czyli pochłaniane ciepło,
które nie jest uwalniane, -
26:20 - 26:22co powinno nastąpić przy podwojeniu
ilości CO2 w powietrzu, -
26:22 - 26:25a daleko nam do podwojenia,
-
26:25 - 26:27ale nawet gdybyśmy do 2025 r.
-
26:27 - 26:30podwoili ilość CO2 z roku 1900,
-
26:30 - 26:32ich zdaniem bilans energii
-
26:32 - 26:35wzrósłby o około
-
26:35 - 26:371 wat na cm2
-
26:37 - 26:39energii przychodzącej
w porównaniu do uchodzącej. -
26:39 - 26:42Planeta powinna się ocieplić.
-
26:42 - 26:44Z obu badań
-
26:44 - 26:46dwóch różnych zespołów wynika,
-
26:46 - 26:48że 5,5 W na metr kwadratowy
-
26:48 - 26:50że 5,5 W na metr kwadratowy
-
26:50 - 26:53było pochłaniane od 1998, 1999 r.,
-
26:53 - 26:55a ocieplenie nie nastąpiło.
-
26:55 - 26:57Zatem teoria upadła.
-
26:57 - 26:59Te raporty powinny być nazwane:
-
26:59 - 27:02"Fiasko koncepcji Globalnego Ocieplenia".
-
27:02 - 27:04Autorzy się niepokoją
-
27:04 - 27:07i wyrażają wnioski bardzo powściągliwie,
-
27:07 - 27:09bo mowa o wielkich laboratoriach,
-
27:09 - 27:11zasilanych ogromnymi kwotami
-
27:11 - 27:13i o zastraszonych ludziach.
-
27:13 - 27:15Mogliby powiedzieć:
-
27:15 - 27:17Nie ma już problemu globalnego ocieplenia.
-
27:17 - 27:19Ale wtedy co z funduszami?
-
27:19 - 27:21Składając wniosek o dofinansowanie
-
27:22 - 27:24mówić, że globalne ocieplenie
ewidentnie nie ma miejsca... -
27:24 - 27:26Gdyby coś takiego powiedzieli...
-
27:26 - 27:28Już się wynoszę.
-
27:28 - 27:31(Śmiech)
-
27:31 - 27:33Ja również wstanę.
-
27:33 - 27:35(Śmiech)
-
27:35 - 27:38(Oklaski)
-
27:38 - 27:40Muszą tak mówić.
-
27:40 - 27:42Musieli być bardzo ostrożni.
-
27:42 - 27:44Możecie być zachwyceni,
-
27:44 - 27:47bo naczelny Science, który nie jest idiotą,
-
27:47 - 27:50i oba bardzo profesjonalne zespoły
-
27:50 - 27:53doszli do tych samych wniosków.
-
27:53 - 27:55W ostatnich linijkach artykułów
-
27:55 - 27:57muszą powiedzieć, że przewidywania
-
27:58 - 28:00co do modelu globalnej cyrkulacji cieplnej
-
28:00 - 28:02i tego, że Ziemia się przegrzeje,
-
28:02 - 28:05okazały się błędne. I to bardzo.
-
28:05 - 28:08Nie odrobinę.
-
28:08 - 28:11Fałszywie zinterpretowano fakty.
-
28:11 - 28:13Niewątpliwie działają mechanizmy,
-
28:13 - 28:15których dotąd nie poznano,
-
28:15 - 28:17bo ciepło jest pochłaniane
a ziemia się nie nagrzewa. -
28:17 - 28:20Planeta to zdumiewająca rzecz.
-
28:20 - 28:22Jest wielka i straszna, wielka i cudowna,
-
28:22 - 28:25i robi rzeczy, o których nie mamy
zielonego pojęcia. -
28:25 - 28:27Połączyłem tu kilka kwestii.
-
28:27 - 28:29Jak powinno się prowadzić badania naukowe,
-
28:29 - 28:32że czasem uprawiamy naukę z ciekawości,
czasem z innych powodów. -
28:32 - 28:34i że jest wiele rzeczy, jak globalne ocieplenie,
-
28:34 - 28:36dziura ozonowa
-
28:36 - 28:38i wiele innych publicznych kwestii naukowych,
-
28:38 - 28:40ale jeśli się zainteresujesz,
-
28:40 - 28:43musisz zagłębić się w szczegóły
i czytać artykuły zatytułowane -
28:43 - 28:45"Wielkie dziesięcioletnie wahnięcie...".
-
28:45 - 28:47Musisz zrozumieć, co te słowa znaczą.
-
28:47 - 28:49Jeśli będziesz słuchać tylko facetów,
-
28:49 - 28:52którzy wyolbrzymiają te sprawy,
zarabiając na tym wielki szmal, -
28:52 - 28:55czeka cię dezinformacja
i zamartwianie się niewłaściwymi rzeczami. -
28:55 - 28:58Pamiętaj o 10 naprawdę niebezpiecznych rzeczach.
-
28:58 - 29:00(Śmiech)
-
29:00 - 29:03Zgadzam się, że asteroidy to zagrożenie,
-
29:03 - 29:06trzeba na nie uważać. Dziękuję za uwagę.
-
29:06 - 29:09(Oklaski)
- Title:
- Baw się! Eksperymentuj! Odkrywaj!
- Speaker:
- Kary Mullis
- Description:
-
Biochemik Kary Mullis opowiada o podstawie współczesnej nauki: eksperymencie. Snując historie z XVII wieku oraz z czasów, gdy sam konstruował rakiety w ogródku za domem, Mullis pochwala dociekliwość, inspirację i zasady dobrej nauki w każdej formie.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 29:09
Krystian Aparta approved Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand accepted Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand edited Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand commented on Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand edited Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand edited Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand edited Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! | ||
Rysia Wand edited Polish subtitles for Play! Experiment! Discover! |
Krystian Aparta
Wiele napisów jest za długich na czas wyświetlania. Przykład: "One thing, he put a bird in there, and he pumped all the air out," - "Wracając do wątku. Boyle wsadził ptaka do pojemnika i wypompował całe powietrze," - 40 znaków/s. --> "Wsadził tam ptaka, wypompował powietrze," = 20 znaków/s. Skróciłem wszystkie do minuty 19, resztę zostawiam Wam. Wartość „characters/second” można zobaczyć w nowym edytorze („Open in new editor”) - nie powinna ona nigdy przekraczać 21/s, bo dla większości osób dłuższe teksty znikają z ekranu za szybko i nie mogą ich przeczytać. Skrócić większość linijek można stosując zasady z poradnika http://translations.ted.org/wiki/How_to_Compress_Subtitles Tutaj trafił się dosyć trudny pod tym względem tekst, bo jest dużo waty słownej, ale i tak należy ją usuwać. Proszę zajmijcie się tym w całym tłumaczeniu. Dzięki za łamanie linijek. Napisy łamie się dopiero, kiedy całkowita długość napisu wynosi przynajmniej 43 znaki, więc niektóre napisy są złamane niepotrzebnie. Co ważniejsze, na końcu linijki należy zostawiać „językowe całości”, czyli np. jeśli mamy „zielony pies” to łamiemy po „pies”, nie po „zielony” - na pewno nie po zaimkach typu „że”, „jak” itp. (więcej informacji - http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines) Brakuje też wielu przecinków, szczególnie przed zaimkami wprowadzającymi zdanie podrzędne (że, który, jak, gdy, by, żeby), przed „a” i przed imiesłowami przysłówkowymi („-ąc” np. „robiąc”). Chodzi także o przecinki w takich miejscach na końcu napisu. Prosiłbym o wstawienie tych przecinków. W wielu miejscach znalazłem też dopowiedzenia i tłumaczenia przez intuicję, czasami zmieniające sens oryginału - prosiłbym w razie niepewności dot. znaczenia oryginału zasięgać pomocy, np. w naszej grupie dla polskich tłumaczy OTP na Facebooku (https://www.facebook.com/groups/OTPPolska/). Więcej zmian w tej dziedzinie wprowadzimy po ukończeniu przez Was poprawek opisanych powyżej. Jeszcze jedno - cudzysłowy pojedyncze zmieniłem na podwójne. Inaczej niż w amerykańskim angielskim, w polskiej interpunkcji znak interpunkcyjny jest za zamykającym cudzysłowem (czyli ". nie .").
Rysia Wand
Finished review. Awaiting translator's input. =========================================================================================== Odpowiedzieć najlepiej przez komentarze przy tłumaczeniu http://www.amara.org/en/videos/rBMhjPk1aJVS/pl/430408/?tab=comments. Jeśli odpowiadasz przez Amarę lub pocztę TED, podaj w temacie tytuł i nazwisko prelegenta. ================================================================================ Tłumaczenie zawierało bardzo dużo poważnych nieścisłości merytorycznych. Np. 1. (9:40) - prelegent nie mówi o wyobrażaniu sobie sali z przeszłości, tylko o obecnej widowni, 350 po tamtych wydarzeniach. 2. "skierowali się na zachód od Afryki." dosyć odbiega od "came up out of Africa and turned to the left.", co można oddać (w dodatku krócej) jako: "opuścili Afrykę i skręcili w lewo." 3. (13:24) that's what you call a lead. Lead ma wiele znaczeń. Tutaj nie chodzi o ołów tylko o wskazówkę, naprowadzenie, podpowiedź. 4. W 13:28 całkowicie odbiegasz od oryginału. 5. My old man was gone a lot --> często go nie było, a nie "umarł" 6. "chcesz być bogaty, to broń Boże, nie zostawaj naukowcem" kompletnie odbiega od oryginału "person saying, you want to be rich, you know, be a scientist. You know, not anymore.". 7. "Nie ma nic takiego w ich kontraktach co zadość uczyniłoby ich ciągłym oczekiwaniom, prawdę powiedziawszy." nijak się ma do oryginału: "There is nothing in their contract, in fact, that makes it to their advantage always, to tell you the truth. ". 8. Zupełnie odbiegasz od oryginału w 27 minucie. Podobnie w wielu innych miejscach. Takie rzeczy trzeba gruntownie sprawdzać i dla pewności pytać na naszym forum FB. =========================================================================================== Poskracałam, co się dało (http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles) i wprowadziłam łamanie linijek (http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines). ================================================================================ Nadużywanie zaimków dzierżawczych.
W języku angielskim zaimków dzierżawczych używa się znacznie częściej niż w polskim. Jeśli zaimek nie służy do rozróżnienia w razie wątpliwości, do której osoby coś przynależy, w polskim zaimka dzierżawczego nie użyjemy (np. "I go there with my wife" --> "Idę tam z żoną" - nie trzeba zaznaczać, że własną, nie cudzą, bo wynika to z kontekstu).
================================================================================
Wata językowa zostawiona w tłumaczeniu.
W tłumaczeniu napisów nie zostawiamy "waty językowej" i różnych innych elementów. Jest to bardzo istotny aspekt tłumaczenia tego rodzaju. Polecam zapoznać się z poradnikiem pod adresem http://translations.ted.org/wiki/Compressing_subtitles
================================================================================
Literówki, które wykryłby moduł sprawdzania pisowni.
Polecam zainstalować moduł sprawdzania pisowni w przeglądarce. W tłumaczeniu były literówki, które zostałyby wykryte przez tę funkcję. https://addons.mozilla.org/en-us/firefox/search/?q=spell+checker&appver=8.0.1&platform=windows
================================================================================ Niewłaściwe łamanie/kończenie linijek/napisów.
Na końcu napisu/linijki należy zostawiać w razie możliwości językową "całość". To stosunkowo istotna kwestia. Czasami ostatnie słowo lub wyrażenie trzeba przenieść do napisu następnego, żeby umożliwić zakończenie napisu na językową całość - nawet jeśli odpowiednik w oryginale jest na końcu danego napisu.
Przykłady:
++++++++++1. "Tak więc zacznę od tego, że jeśli" – trzeba zakończyć po "tego,"; w następnym napisie byłoby zdanie podrzędne.
++++++++++2. W zdaniu „Można nawet symulować te zachowania w przeglądarce” nie można rozbić „te” i „zachowania”. Nie należy zostawiać na końcu linijki przyimków (w, po, z, o), zaimków względnych (który, że, gdy, gdzie).
++++++++++Wyjątkiem jest sytuacja, w której napisy muszą być bardzo zsynchronizowane z tym, co się dzieje na ekranie - na przykład ostatnie słowo odnosi się do jakiejś zmiany w pokazywanej właśnie animacji. (np. 10:08)
Więcej informacji w poradniku pod adresem http://translations.ted.org/wiki/How_to_break_lines
================================================================================
Uwaga na przecinki.
Warto zajrzeć na http://www.prosteprzecinki.pl/zasady
========================================================================== Dosłowne tłumaczenie zaimków wskazujących.
Nie należy w tłumaczeniu nadużywać zaimków wskazujących (ten, tamten) jako odpowiedników rodzajnika określonego (the). W języku polskim odpowiednikiem zaimka określonego jest miejsce słowa w zdaniu, np.:
++++++1. A boy was standing next to the door. Koło drzwi stał chłopiec. [kategoryzacja nowego elementu sceny]
++++++2. The boy was standing next to the door. Chłopiec stał koło drzwi. [odniesienie do elementu znanego z kontekstu lub wiedzy ogólnej - konkretny chłopiec] .
++++++Przykład: tłumaczeniem zdania "And then the computer calculates it" będzie "Potem oblicza to komputer/Potem komputer to oblicza", NIE: "Potem oblicza to ten komputer". ========================================================================================= "Kłębowisko" może być żmij albo kabli. W związku frazeologicznym z dymem użyjemy "kłęby".
================================================================================== ================================================================================
Nieprawidłowe tłumaczenie Present Perfect.
Najbliżym odpowiednikiem angielskiego Present Perfect jest w polskim czase teraźniejszy: I’ve know him for years – znam go od lat, I’ve been living in Canada since 1999 – mieszkam w Kanadzie od 1999 r.
================================================================================== Ten prelegent używa "you know" jako przerywnika. Nie można go więc tłumaczyć jako "które znamy" (24:03) lub "dla waszej wiedzy" (24:40). ================================================================================
Dekada jest błędnie zapisana liczbowo (np. „lata 80-te”).
Dekady zapisujemy liczbowo tak jak wszystkie liczebniki porządkowe, czyli z kropką na końcu. Poprawnie: „lata 90. to ciekawy okres”. Niepoprawnie: „lata 90-te”, „lata ‘90” itp. Więcej informacji: http://www.ekorekta24.pl/porady-jezykowe/19-interpunkcja/188-lata-90-te-lata-90-czy-lata-90-jak-zapisac-liczebniki-porzadkowe ================================================================================
Tytuł przetłumaczony, choć dzieło nie było wydane
Tytuły filmów i książek należy sprawdzać. Jeśli jest jakieś "oficjalne" tłumaczenie (czyli film lub książka zostały wydane w tłumaczeniu), stosujemy je w naszym przekładzie. Jeśli nie, należy zostawić tytuł w oryginale, żeby umożliwić widzowi odszukanie dodatkowych informacji o dziele (jeśli wymyślimy swoje tłumaczenie, nie pomoże ono odszukać informacji na temat dzieła w Internecie).