Jinsi gani habari za uongo huleta madhara ya kweli

Mnamo Aprili 14, 2014, shirika la kigaidi la Boko Haram liliteka zaidi ya wasichana wa shule 200 kutoka mji wa Chibok, Naijeria. Duniani kote, uhalifu huu ulifanywa mfano kwa kauli mbiu ya #BringBackOurGirls yaani "Rejesha Wasichana Wetu" -- lakini ndani ya Naijeria, maafisa wa serikali waliita uhalifu huu kuwa ni mzaha, kusababisha utata na kuchelewesha jitihada zozote za kuwakomboa wasichana hawa. Katika zungumzo hili shupavu, mwanahabari Stephanie Busari anaelekezea janga la Chibok kueleza hatari kubwa ya habari za uongo na nini tunaweza kufanya kuzizuia.

Nataka niwaambie kisa
kuhusu msichana mmoja.

Lakini siwezi kuwaambia jina lake halisi.

Hivyo tufanye kumuita Hadiza.

Hadiza ana miaka 20.

Ana aibu,

lakini ana tabasamu zuri
ambalo hufanya uso wake kung'aa

Lakini yuko katika maumivu wakati wote.

Na anaweza kuwa
mtu wa matibabu maisha yake yote.

Je wataka kujua kwa nini?

Hadiza ni msichana wa Chibok,

na mnamo Aprili 14, 2014, alitekwa

na magaidi wa Boko Haram.

Ingawa alijaribu kutoroka,

kwa kuruka toka kwenye gari lililokuwa limebeba wasichana.

Lakini alipotua chini, alivunjika miguu yako yote miwili,

na alihitaji kutambaa kwa tumbo kujificha kichakani.

Aliniambia aliogopa sana
kuwa Boko Haram wangeweza kumrudia.

Alikuwa mmoja wa wasichana 57 waliotoroka
kwa kuruka toka kwenye magari siku ile.

Kisa hiki, hakika, kilisambaa kama mawimbi

duniani kote.

Watu kama Michelle Obama,
Malala na wengine

walitoa sauti zao wakipinga,

na wakati huo huo --
nilikuwa nikiishi London wati huo

Nilitumwa kutoka London kwenda Abuja
kupata habari za Jukwaa la Uchumi Duniani

ambapo Naijeria ilikuwa mwenyeji
kwa mara ya kwanza

Lakini nilipofika, ilikuwa dhahiri
kwamba kulikuwa na habari moja tu mjini.

Tuliiiweka serikali kwenye shinikizo.

Tuliuliza maswali magumu
juu ya nini wanafanya

kuwarudisha wasichana hawa.

Ilieleweka hakika,

hawakuwa na furaha juu ya maswali yetu,

na tuseme tu tulipata mgao mzuri
wa "ukweli mbadala".

(Kicheko)

Wanaijeria wenye ushawishi mkubwa
walikuwa wakituambia wakati ule

kuwa tulikuwa washamba.

hatukuelewa hali ya siasa ya Naijeria.

Lakini pia walituambia

kuwa habari ya wasichana wa Chibok

illikuwa mzaha.

Cha kusikitisha ni kuwa
habari hii ya mzaha imedumu

na bado kuna watu Naijeria leo

wanaoamini
wasichana wa Chibok hawakutekwa.

Bado, nilikuwa nikiongea na watu kama hawa

wazazi wenye huzuni kubwa,

ambao walituambia
siku Boko Haram waliwateka binti zao,

walikimbia mpaka Msitu wa Sambisa
wakifukuza magari laliyobeba binti zao.

Wao walikuwa na mapanga kama silaha,
lakini walilazimika kurudi

sababu Boko Haram walikuwa na bunduki.

Kwa miaka miwili, pasipo kuepukika,
ajenda za habari zilisonga mbele,

na kwa miaka miwili,

hatukusikia sana
kuhusu wasichana wa Chibok.

Kila moja alidhania wamekwishakufa.

Lakini Aprili mwaka jana,

niliweza kupata video hii.

Hii ni picha-mnato toka kwenye video

ambayo Boko Haram walirekodi
kama ushahidi kuwa wako hai,

na kupitia chanzo kimoja,
nilipata video hii.

Lakini kabla sijaichapisha,

Nilihitaji kusafiri
kwenda kaskazini mashariki mwa Naijeria

kuzungumza na wazazi, kuihakikisha.

Sikuhitaji kusubiri sana
kupata uthibitisho.

Mmoja wa wamama,
alipoangalia hiyo video, aliniambia

kama angeweza kuifika ndani ya kompyuta

na kumvuta na kumtoa nje mtoto wake
kutoka kwenye kompyuta,

angefanya hivyo.

Kwa wale kati yenu ambao ni wazazi,
kama mimi, katika wasikilizaji.

Mnaweza tu kufikiria uchungu

ambao yule mama aliusikia

Video hii iliendelea hadi kuanzisha
mjadala wa mazungumzo na Boko Haram.

Na seneta mmoja wa Kinaijeria aliniambia
kuwa kwa sababu ya video hii

waliingia katika yale mazungumzo,

kwa sababu muda mrefu walidhani
wasichana wa Chibok walishakufa.

Wasichana 21 waliachiwa huru
mwezi Oktoba mwaka jana.

Cha kusikitisha, karibu 200 kati yao
bado hawajapatikana.

Ni lazima nikiri,
sijawa mwangalizi niliyependelea

kuzungumzia habari hii.

Nakuwa na hasira ninapofikiria
juu ya fursa zinazopotea

kuwaokoa wasichana hawa.

Nakuwa na hasira ninapofikiria
juu ya kile wazazi wameniambia,

kuwa ingekuwa mabinti hawa
ni wa matajiri na wenye nguvu,

wangepatikana mapema zaidi.

Na nina hasira

kwamba simulizi la mzaha

ambalo naamini hakika

limesababisha kuchelewa;

lilikuwa ni sehemu ya sababu
ya ucheleweshwaji wa kurudi kwao.

Hii inaonesha kwangu
hatari kubwa ya habari za uongo.

Nini twaweza kufanya juu ya hili?

Kuna watu werevu sana,

wahandisi werevu huko Google na Facebook,

wanaojaribu kutumia tekinolojia
kuzuia kusambaa kwa habari za uongo.

Lakini zaidi ya hapo, nafikiri
kila mmoja hapa -- wewe na mimi --

tuna nafasi ya kushiriki katika hilo.

Sisi ndio tunaoshirikishana maudhui

Sisi ndio tunaoshirikishana
habari mitandaoni

Nyakati za leo, sisi sote ni wachapishaji,

na tuna jukumu.

Katika kazi yangu kama mwanahabari,

Ninaangalia, ninathibitisha,

Ninaamini hisia zangu,
lakini nauliza maswali magumu.

Kwa nini huyu mtu ananiambia habari hii?

Nini atakachokipata
kwa kunishirikisha taarifa hii?

Je, ana ajenda ya siri?

Ninaamini kabisa kuwa wote tunatakiwa
kuanza kuuliza maswali magumu zaidi

kwa taarifa tunazozipata mtandaoni.

Utafiti unaonesha kwamba kati yetu
kuna wasiosoma zaidi ya vichwa vya habari

kabla ya kushirikisha habari.

Nani hapa amefanya hivyo?

Najua mimi nimefanya.

Lakini ingekuwaje kama

tungeacha kuchukua taarifa tuipatayo jinsi ionekanavyo kijuujuu?

vipi kama tutasimama na kufikiria athari

za taarifa ambazo tunazisambaza

na uwezo wake wa kuchochea vurugu na chuki?

Vipi kama tutasimama na kufikiria juu ya athari kwenye maisha halisi

za taarifa tunazoshirikishana?

Ahsanteni sana kwa kunisikiliza.

(Makofi na vifijo)