Bạn có hy sinh một người để cứu lấy năm người không? - Eleanor Nelsen

Xem bải giảng đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/would-you-sacrifice-one-person-to-save-five-eleanor-nelsen

Hãy tưởng tượng bạn nhìn thấy một toa tàu đang chạy trên đường ray và lao thẳng về phía 5 công nhân. Bạn đang đứng gần một cái công tắc dùng để chuyển cái toa đó sang đường ray số 2. Vấn đề là như thế này: đường ray số 2 cũng có 1 công nhân đang bị kẹt - nhưng chỉ duy nhất 1 người thôi. Bạn sẽ làm gì? Bạn có chấp nhận hy sinh 1 người để cứu 5 người kia không? Eleanor Nelsen miêu tả chi tiết một vấn đề đạo đức nan giải, đó chính là bài toán toa tàu (Trolley problem).

Bải giảng biên soạn bởi Eleanor Nelsen, minh họa thực hiện bởi Eoin Duffy.

Hãy tưởng tượng bạn đang xem một
đoàn tàu lửa đang lao dốc xuống đường ray

tiến thẳng về phía 5 người công nhân
bị kẹt ở đường ray.

Bạn đang được đứng kế
một công tắc

Cái đó sẽ chuyển hướng đoàn tàu sang
một đường ray thứ hai.

Vấn đề là ở đây.

Đường ray đó cũng có một người công nhân,
nhưng chỉ là một người.

Bạn làm thế nào ?

Bạn có hy sinh một người để cứu năm ?

Đây là Vấn đề toa tàu,

vấn đề tiến thoái lưỡng nan đạo đức mà
triết gia Philippa Foot đặt ra năm 1967.

Nó nổi tiếng bởi vì nó buộc chúng ta nghĩ
làm thế nào để chọn lựa

Khi không có lựa chọn nào tốt.

Chúng ta chọn hành động
với kết quả tốt nhất

hay ràng buộc trong phạm vi đạo đức không
gây ra cái chết cho một ai ?

Trong một cuộc khảo sát, khoảng 90%
người được hỏi đồng ý để bật công tắc,

cho một công nhân chết để cứu 5 người

và các nghiên cứu khác, bao gồm một
mô phỏng thực tế của tình trạng khó xử,

đã tìm ra kết quả tương tự.

Những ý kiến này phù hợp với
nguyên lý triết học Chủ Nghĩa Vị Lợi

được biện hộ rằng quyết định
đúng đắn về đạo đức

là quyết định đem lại lợi ích
cho số đông.

Năm người thì hơn một người,

ngay cả khi để đạt được kết quả đó đòi hỏi
một ai đó phải chết.

Nhưng con người không phải luôn đi theo
cách nhìn thực lợi.

Chúng ta có thể thay đổi vấn đề
tàu điện một chút.

Thời điểm đó, bạn đang đứng trên cây cầu
bắt qua đừng ray

khi xe điện đến gần.

Bây giờ không có đường ray thứ hai,

nhưng có một người đàn ông rất lớn
ở trên cầu kế bên bạn.

Nếu bạn đẩy anh ta lên, cơ thể anh ta
sẽ dừng xe điện lại,

cứu 5 công nhân,

nhưng anh ấy sẽ chết.

Những người thực lợi,
sẽ vẫn chọn như cũ,

mất một người để cứu năm người.

Nhưng trong trường hợp này,
chỉ khoảng 10% người

đồng ý đẩy người đàn ông xuống đường ray.

Bản năng của chúng ta nói rằng cố ý
gây ra cái chết cho ai đó

khác với việc cho họ chết
như một tai nạn phát sinh.

Điều đó chỉ có vẻ sai trái đối với
những lí do khó giải thích mà thôi.

Sự giao thoa giữa đạo đức và tâm lý này

là những điều vô cùng thú vị
về vấn đề xe điện.

Tình thế nan giải nhiều trường hợp
tiết lộ điều chúng ta nghĩ là đúng hay sai

phụ thuộc vào các yếu tố khác ngoài
sức nặng hợp lý của các ưu và khuyết điểm.

Ví dụ, đàn ông có thường
đồng ý

đẩy người người đó xuống cầu
hơn phụ nữ.

Những người được xem phim hài
trước khi được hỏi cũng có ý kiến như vậy.

Và trong một nghiên cứu thức tế ảo,

người ta sẵn sàng hy sinh đàn ông
hơn phụ nữ.

Các nhà khoa học đã nghiên cứu
hoạt động não của mọi người

trong trường hợp "công tắc" và "cây cầu".

Cả hai hoàn cảnh đều kích hoạt
các vùng não liên quan đến việc quyết định

và các phản ứng cảm xúc.

Trong trường hợp "cây cầu",
phản ứng cảm xúc mạnh mẽ hơn.

Ở vùng não liên kết với quá trình

xung đột nội tâm
cũng phản ứng như vậy.

Tại sao có sự khác biệt?

Một lí giải là việc đẩy ai đó
đến cái chết thiên về cá nhân hơn,

gợi sự ác cảm cảm xúc
đối với việc giết người khác,

nhưng ta lại thấy mâu thuẫn bởi ta biết
đó vẫn là sự lựa chọn hợp lý.

Giả thuyết xe điện đã bị chỉ trích bởi
một số nhà triết học và tâm lí học.

Họ cho rằng điều đó không nói lên
điều gì bởi giả thuyết đưa ra là vô thực

cho nên những người tham gia khảo sát
không trả lời nghiêm túc.

Nhưng công nghệ mới đang làm cho
kiêu phân tích đạo đức này

trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Ví dụ, xe tự động không người lái
sẽ chọn gây ra

một tai nạn nhỏ
để ngăn chặn tai nạn lớn hơn.

Trong khi đó, chính phủ đang nghiên cứu
những chiếc máy bay quân sự tự lái

có thể đưa ra quyết định
có nên mạo hiểm tổn mạng sống con người

để tấn công mục tiêu quan trọng hay không.

Nếu chúng ta muốn những việc này hợp lẽ,

ta phải quyết định trước
cách đanh giá mạng sống con người

và xem lợi ích nào là lớn hơn.

Vì thế các nhà nghiên cứu
những hệ thống tự động

đang hợp tác với các triết gia

để xác định vấn đề phức tạp
khi chạy chương trình đạo đức cho máy móc,

điều đó cho thấy
ngay cả những tình thế giả định

cũng có thể xuất hiện
trong thực tế.