Peter Eigen: Làm sao để đưa tham nhũng ra ánh sáng

Peter Eigen nói rằng ta có thể lần theo một số vấn đề xã hội hóc búa nhất của thế giới đến nạn tham nhũng tràn lan và có hệ thống trong các bộ máy nhà nước, rất gần với các tập đoàn xuyên quốc gia. Ở buổi gặp mặt TEDxBerlin, Eigen mô tả về cuộc chiến chống tham nhũng gay cấn do tổ chức Minh Bạch Quốc Tế (Transparency International) của ông dẫn đầu.

Tôi sắp sửa bàn về tham nhũng,

nhưng trước hết tôi muốn

đặt hai thứ bên cạnh nhau.

Một là nền kinh tế toàn cầu,

nền kinh tế vĩ mô đã toàn cầu hoá,

và cái thứ hai là năng lực rất nhỏ và hạn chế

của các chính phủ truyền thống chúng ta có

và những viện nghiên cứu quốc tế

họ dùng để chi phối và định hình nền kinh tế này.

Bởi chính sự không cân đối này

về căn bản đã dẫn đến

sự cầm quyền thiếu hiệu quả.

Sự cầm quyền thiếu hiệu quả trong nhiều lĩnh vực,

trong việc tham nhũng hay hủy hoại môi trường,

trong nạn bóc lột phụ nữ và trẻ em,

và trong việc thay đổi khí hậu.

Trong tất cả các lĩnh vực mà ta thực sự

cần có năng lực để đưa chính trị

về lại vị trí áp đảo

so với kinh tế,

thứ đang vận hành khắp toàn cầu.

Tôi cho rằng nạn tham nhũng,

cuộc đấu tranh chống tham nhũng,

và hậu quả của tham nhũng,

có lẽ là một trong những cách thú vị nhất

để minh họa ý của tôi

về sự thiếu hiệu quả của các bộ máy cai trị.

Xin phép được kể về kinh nghiệm của cá nhân tôi.

Tôi đã từng giữ chức giám đốc

Ngân hàng Thế giới tại Nairobi

chịu trách nhiệm vùng Đông Phi.

Vào thời gian đó, tôi nhận thấy rằng

nạn tham nhũng, sự tham nhũng quy mô

và rất hệ thống đó

đang ngầm phá hại tất cả những gì chúng tôi đang cố gắng làm.

Và vì thế, tôi bắt đầu

không chỉ cố gắng bảo vệ

công việc của Ngân hàng Thế giới,

những dự án, những chương trình của chúng tôi

khỏi nạn tham nhũng,

mà trên diện rộng, tôi đã nghĩ rằng chúng tôi cần một hệ thống

để bảo vệ người dân

ở vùng này của thế giới.

khỏi sự tàn phá của nạn tham nhũng.

Và, ngay khi tôi bắt đầu làm việc đó,

tôi nhận được một thông tri từ Ngân hàng Thế giới,

trước tiên là từ ban pháp lí,

trong đó, họ nói: "Anh không được phép làm việc này,

Anh đang can thiệp vào nội vụ của các nước đối tác.

Điều này bị cấm trong hiến chương của Ngân hàng Thế giới.

Vì vậy, tôi muốn anh dừng lại."

Cũng trong thời gian ấy, tôi đang chủ trì

các buổi họp tài trợ,

trong đó có nhiều nhà tài trợ

rất muốn đến Nairobi --

Sự thật là nơi đó

là một trong những thành phố nguy hiểm nhất thế giới,

nhưng họ muốn tới đó vì những thành phố khác

thậm chí chẳng thoải mái bằng.

Trong các buổi gặp gỡ nhà tài trợ đó, tôi để ý rằng

rất nhiều trong số những dự án tồi nhất

lại được các khách hàng, chính phủ,

những người bảo trợ

tiến cử.

Nhiều người trong số này đại diện

cho những nhà cung ứng phía bắc

vì vậy các dự án dở nhất

lại được đặt thầu trước.

Để tôi cho bạn một ví dụ.

Một dự án điện khổng lồ,

trị giá 300 triệu USD,

được xây thẳng vào

một trong những khu vực dễ bị tổn hại nhất và đẹp nhất

ở miền tây Kenya.

Và tất cả chúng tôi đều lập tức nhận ra

dự án này không mang lại lợi ích kinh tế nào.

Không có khách hàng. Không ai mua điện ở đó.

Không ai có hứng thú với các dự án thủy lợi.

Ngược lại, chúng tôi biết dự án này

sẽ tàn phá môi trường,

nó sẽ tàn phá những cánh rừng ven sông,

vốn là nguồn sống

cho nhiều nhóm dân du c,

cho người Samburu và người Tokana trong khu này/

Vậy là tất cả đều biết đây không chỉ là một dự án vô ích,

mà còn gây tổn thất lớn, một dự án tồi tệ

đấy là còn chưa kể đến việc nước này sẽ phải gánh món nợ

hàng trăm triệu đô trong tương lai

và các nguồn lực có hạn của nền kinh tế

sẽ bị rút đi

từ các hoạt động quan trọng hơn

như trường học hay bệnh viện, v.v.

Và thế là chúng tôi đều bác bỏ dự án này.

Không nhà tài trợ nào sẵn lòng

để tên tuổi mình dính liú với nó

vậy mà đó là dự án đầu tiên được thi công.

Những dự án có triển vọng, mà chúng tôi cộng đồng tài trợ

sẽ sẵn sàng nhận lấy trách nhiệm

thì họ lại để hàng năm trời

nghiên cứu đi nghiên cứu lại

và thường thì không thành công.

Nhưng những dự án tồi khác,

trong khi gây tổn thất cho nền kinh tế,

cho nhiều thế hệ sau, cho mội trường,

cho hàng ngàn gia đình phải tái định cư,

thì đột nhiên được hàng loạt các ngân hàng

các công ty cung ứng,

các công ty bảo hiểm

ráp nối cho hoàn chỉnh

như ở Đức, Hermes, và vân vân,

Và họ quay lại rất, rất nhanh,

được hậu thuẫn bởi một liên minh xấu xa

giữa những kẻ có quyền lực

tại các quốc gia sở tại,

và những nhà cung ứng ở phía bắc.

Những nhà cung ứng này

là những công ti lớn.

Họ là những thế lực quyết định thị trường toàn cầu,

mà tôi đã nhắc đến từ đầu.

Họ là những công ty như Siemens trên thế giới

đến từ Pháp , Anh, Nhật Bản,

Canada, và Đức,

và họ bị chi phối

bởi một nạn tham nhũng rộng lớn và hệ thống.

Ở đây, chúng ta không phải đang nói về

50,000 đô

hay 100,000 đô, hay một triệu đô. .

Không, chúng ta đang nói về 10 triệu, 20 triệu đô,

trong các tài khoản ngân hàng tại Thụy Sĩ,

hay tại Leichtenstein,

thuộc về các bộ trưởng,

các viên chức cấp cao của khu vực kinh tế bán quốc doanh.

Đây là một thực tế tôi đã được chứng kiến,

và không chỉ có một dự án như thế,

tôi đã thấy,

trong những năm làm việc ở Châu Phi,

hàng trăm dự án như vậy.

Và vì thế, tôi bắt đầu tin rằng

chính hệ thống tham nhũng này,

hệ thống đang làm suy đồi việc xây dựng chính sách kinh tế tại các nước này,

là nguyên nhân chính

dẫn tới đói nghèo, cùng khổ

xung đột, bạo lực,

sự tuyệt vọng

tại các nước đó.

Ngày này chúng ta có

hơn một tỉ người sống dưới ngưỡng nghèo tuyệt đối,

hơn một tỉ người

không có nước sạch trên thế giới,

gấp đôi số đó,

hơn hai tỉ người

không có hệ thống vệ sinh, và còn nhiều nữa.

và những căn bệnh kéo theo

của bà mẹ và trẻ em,

tỷ lệ tử vong của trẻ em

vẫn hơn con số 10 triệu mỗi năm,

trẻ em chết trước khi lên năm.

Nguyên nhân của nó, một phần rất lớn,

là do nạn tham nhũng tràn lan.

Vậy, tại sao Ngân hàng Thế giới

lại không cho phép tôi theo đuổi điều đó?

Tôi đã tìm được câu trả lời sau đó,

sau khi tôi nghỉ làm ở Ngân hàng Thế giới sau một cuộc tranh cãi.

Nguyên nhân là vì những thành viên Ngân hàng Thế giới

cho rằng hối lộ các nước ngoài là chấp nhận được,

kể cả ở Đức.

Tại Đức, hối lộ ngoại quốc được cho phép.

thậm chí còn được giảm thuế.

Chẳng trách gì đa số những nhà điều hành quốc tế

quan trọng nhất tại Đức,

và cả ở Pháp và Anh

và Scandinavia, khắp nơi, đều hối lộ một cách có hệ thống.

Không phải tất cả, nhưng phần lớn trong số họ.

Và đây là hiện tượng

mà tôi gọi là sự cầm quyền thất bại,

vì khi tôi tới Đức

và thành lập tổ chức phi chính phủ khiêm tốn này

tại Berlin này, ở Villa Borsig,

chúng tôi được cảnh báo rằng: "Các anh không thể

ngăn các nhà xuất khẩu Đức hối lộ,

vì như vậy chúng tôi sẽ mất hợp đồng

vào tay người Pháp,

người Thụy Điển, người Nhật".

và vì thế, đó thực là tình thế tiến thoái lưỡng nan

khiến mỗi công ty

hay mỗi quốc gia xuất khẩu

khó mà đứng ra nói rằng

"Chúng tôi sẽ không tiếp tục

thói quen hối lộ tai hại

của các công ty lớn nữa."

Và đây là điều mà tôi muốn nói

về cơ cấu cầm quyền thất bại

bởi vì, kể cả những chính phủ hùng mạnh,

ví dụ như ở Đức, nói một cách tương đối,

cũng không có khả năng tuyên bố:

"Chúng tôi sẽ không cho phép các công ti hối lộ ra nước ngoài."

Họ cần được trợ giúp.

Ngay cả các công ti lớn

cũng nằm trong tình huống khó xử này.

Rất nhiều người trong số họ không muốn hối lộ.

Chẳng hạn nhiều công ti Đức

tin rằng họ đang sản xuất

những sản phẩm thực sự chất lượng

với giá vừa phải, nên họ có khả năng cạnh tranh rất lớn.

Họ không giỏi hối lộ

bằng nhiều đối thủ quốc tế khác

nhưng họ không được phép

thể hiện thế mạnh của mình,

vì cả thế giới đã bị nạn đại tham nhũng

ăn tươi nuốt sống.

Và đây là lí do mà tôi xin nói với bạn rằng

đây là thời cơ của cơ cấu xã hội dân sự.

Chúng tôi đã có một tổ chức phi chính phủ nhỏ,

Tổ chức Minh bạch Quốc tế.

Họ đã bắt đầu nghĩ tới

một lối thoát cho tình thế khó xử này.

Chúng tôi đã phát triển các khái niệm

về hành động tập thể

về cơ bản là cố gắng mang các đối thủ cạnh tranh

lại quanh bàn đàm phán,

giải thích cho họ

về lợi ích cho chính họ

nếu tất cả cùng đồng loạt dừng hối lộ,

Tôi xin tóm tắt câu chuyện,

chúng tôi đã dần tìm cách

thuyết phục nước Đức ký kết

cùng các nước khác trong OECD (Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế)

và một số nước xuất khẩu khác.

Vào năm 1997, một hội nghị,

dưới sự chủ trì của OECD,

đã bắt buộc tất cả các thành viên

thay đổi luật

quy định hối lộ quốc tế là phạm pháp.

(Vỗ tay)

Xin cảm ơn. Tôi muốn nói là

làm việc này rất thú vị,

Chúng tôi phải ngồi đám phán với các công ti.

Tại Berlin này, trong viện Aspen trên khu Wannsee,

chúng tôi đã hội thảo với khoảng

20 nhà lãnh đạo công nghiệp,

và thảo luận cùng họ

về giải pháp cho nạn hối lộ quốc tế.

Trong giai đoạn đầu, có ba đợt

kéo dài trong hai năm.

Nhân tiện tôi xin kể, Tổng thống Von Weizsäcker

đã điều hành đợt hội thảo đầu tiên

nhằm làm an tâm

các doanh nghiệp

những người không quen làm việc

với các tổ chức phi chính phủ.

Và trong đợt đầu tiên, tất cả đều nói:

"Điều chúng tôi làm không phải là hối lộ. Nó là một tục lệ.

Đó là điều các nền văn hoá khác yêu cầu."

Họ thậm chí vỗ tay ủng hộ ý này.

Trên thực tế, ngày nay

nhiều người vẫn biện minh theo cách đó.

Và như vậy vẫn còn rất nhiều người

không chắc là ai phải dừng hối lộ.

Nhưng vào đợt thứ hai,

họ chấp nhận họ sẽ không làm điều đó nữa

những điều họ vẫn đang làm tại các nước khác,

tại Đức, hay tại Anh, v.v...

Các thành viên nội các cũng thừa nhận điều này.

Và vào buổi cuối cùng, tại Viện nghiên cứu Aspen,

chúng tôi đã được tất cả kí vào một bức thư ngỏ

gửi tới chính phủ Kohl, tại thời điểm đó,

yêu cầu họ

tham gia vào quy ước OECD.

Điều này, theo quan điểm của tôi,

là một thí dụ về sức mạnh của sự mềm dẻo,

vì chúng tôi đã có thể thuyết phục họ

phải tham gia cùng mình.

Chúng tôi đã có tầm nhìn lâu dài hơn,

Một cộng đồng người rộng lớn hơn

về mặt địa lý

để đứng ra bảo vệ.

Và đó là lí do tại sao luật đã thay đổi.

tại sao Siemens đang gặp rắc rồi như hiện nay.

Tại sao MIN dính vào những rắc rối hiện tại.

Tại một số nước khác, quy ước OECD

vẫn chưa được thực thi thích đáng.

Và, một lần nữa, các xã hội dân sự

đang ngày càng tăng sức ép với giới cầm quyền.

Ví dụ như tại London,

nơi BEA thoát khỏi

một vụ tham nhũng lớn,

mà Cơ quan Xử lý Tội Lừa đảo Nghiêm trọng đã cố truy tố,

Họ đã hối lộ 100 triệu Bảng Anh

mỗi năm trong vòng mười năm,

cho một quan chức tại một nước đối tác,

người này sau này đã mua

thiết bị quân sự trị giá 44 tỉ Bảng Anh.

Trường hợp này, họ không truy tố trong Vương Quốc Anh.

Tại sao ư? Bởi vị họ cho rằng

nó đi ngược lại quyền lợi an toàn

của người dân Anh.

Xã hội dân sự đang xúc tiến

và đang cố gắng tìm giải phảp cho vấn đề này

kể cả ở Anh,

ở Nhật Bản, nơi chưa thực thi việc này thích đáng

và các nước khác.

Tại Đức, chúng tôi đang thúc đẩy

việc phê chuẩn Hiệp ước Liên Hợp Quốc,

vốn là một hiệp ước hệ quả của quy ước trước.

Nước Đức chưa thông qua Hiệp ước này.

Tại sao ư? Vì như vậy, nó sẽ khiến

họ phải quy định hành vi tham nhũng của các nghị sĩ

là phạm pháp.

Tại Đức, chúng tôi có một hệ thống mà trong đó

bạn không được hối lộ cán bộ công chức,

nhưng bạn được phép hối lộ nghị sĩ.

Điều này được luật pháp Đức cho phép.

Và những thành viên quốc hội không muốn thay đổi nó,

Đó là lí do họ không thể ký

hiệp ước Liên Hợp Quốc về việc chống hối lộ quốc tế,

một trong rất, rất ít những nước

thuyết giảng khắp thế giới về sự minh bạch và liêm khiết

nhưng lại không thể tự mình ký kết hiệp ước

mà chúng tôi đã thuyết phục được

hơn 160 nước trên toàn thế giới thông qua.

Tôi biết mình không còn nhiều thời gian.

Xin phép cho tôi rút ra

một số kết luận từ những diễn biến trước tới nay.

Tôi tin rằng những gì chúng ta đang cố gắng đạt được

trong cuộc chiến chống tham nhũng,

cũng có thể đạt được

trong các khía cạnh khác của sự cầm quyền thất bại.

Tính tới giờ, Liên Hợp Quốc

hoàn toàn đứng về phía chúng ta.

Ngân hàng Thế giới đã chuyển từ Saulus sang Paulus dưới sự chỉ đạo của Wolfensohn,

và họ đã trở thành

tổ chức chống tham nhũng mạnh nhất trên thế giới.

Phần lớn các công ti lớn

giờ đã hoàn toàn tin rằng

họ phải thực thi

những chính sách kiên quyết

chống hối lộ và các hành vi tiêu cực khác.

Việc này khả thi là vì xã hội dân sự

đã lôi kéo được các công ti

các chính phủ

vào việc phân tích vấn đề,

xây dựng các biện pháp khắc phục,

và vào việc thực thi cải tổ,

và sau đó, là vào việc giám sát quá trình cải cách.

Tất nhiên là, nếu các tổ chức xã hội dân sự

muốn thực hiện vai trò ấy,

họ phải vươn lên cho xứng tầm với trọng trách này.

Không phải bất kì tổ chức xã hội dân sự nào cũng tốt.

Đảng 3K (Ku Klux Klan) cũng là tổ chức phi chính phủ.

Vì vậy, chúng ta phải nhận thức rõ rằng

xã hội dân sự

phải tự định hình chính mình.

Họ cần có

cách quản lí tài chính minh bạch hơn hẳn,

phải có cách lãnh đạo thu hút thành viên tham gia quản lý

trong nhiều tổ chức xã hội dân sự.

Chúng ta cũng cần các nhà lãnh đạo xã hội dân sự phải giàu năng lực hơn nữa.

Đó là lí do chúng tôi đã mở trường đào tạo quản lí

và Trung tâm Xã hội Dân sự tại Berlin.

Vì chúng tôi tin rằng phần lớn

các viện nghiên cứu và giáo dục tại Đức

và cả ở Châu Âu nói chung,

chưa tập trung đúng mức

vào việc trao quyền cho xã hội dân sự

và đào tạo lãnh đạo cho xã hội dân sự.

Nhưng những gì tôi đang nói từ kinh nghiệm thực tế của chính mình,

nếu như xã hội dân sự thực hiện đúng cách

và liên kết các thế lực liên quan

mà cụ thể là các chính phủ,

các chính phủ và những viện nghiên cứu quốc tế của họ,

và cả thế lực quốc tế lớn,

cụ thể là những tổ chức đã cam kết thực hiện

trách nhiệm cộng đồng,

thì, trong tam giác kì diệu này,

giữa xã hội dân sự

chính phủ và thành phần tư nhân,

sẽ có một cơ hội tuyệt vời

để tất cả chúng ta tạo nên một thế giới tốt đẹp hơn.

Cảm ơn các bạn đã lắng nghe.

(Vỗ tay)