Một năm đọc sách từ mọi quốc gia trên thế giới

Ann Morgan cho rằng cô là người đọc sách nhiều, cho tới khi cô phát hiện một "điểm mù văn hóa lớn" trong tủ sách của mình. Trong số sách lớn của các tác giả Anh và Mỹ, chỉ có một số ít tác phẩm của các nhà văn không sử dụng tiếng Anh. Vậy nên, cô đã đặt mục tiêu tham vọng cho bản thân: đọc một cuốn sách từ mọi đất nước trên thế giới trong vòng một năm. Hiện tại, cô đang thúc giục những người thích tiếng Anh đọc thêm các tác phẩm dịch để các nhà xuất bản sẽ cố gắng hơn trong việc đưa những viên đá quý của nền văn học nước ngoài đến cho độc giả trong nước. Hãy khám phá bản đồ tương tác về quá trình đọc sách của cô tại: go.ted.com/readtheworld

Người ta thường nói bạn có thể biết được
nhiều thứ về một người

bằng cách nhìn vào tủ sách của họ.

Vậy tủ sách của tôi cho thấy tôi là
người như thế nào?

Vài năm trước, khi tôi tự hỏi mình câu này

tôi đã phát hiện ra một điều đáng báo động

Tôi luôn tự cho mình là người có học thức

và hiểu biết về toàn thế giới.

Nhưng tủ sách của tôi lại thể hiện
một điều khác.

Hầu hết các cuốn sách tôi có

đều là của tác giả người Anh hoặc Bắc Mỹ

và gần như không có một cuốn sách dịch nào

Phát hiện ra lỗ hổng văn hóa lớn như vậy
trong việc đọc sách

khiến tôi khá sốc.

Nghĩ lại thì, chuyện này khá là đáng tiếc.

Tôi biết rằng có rất nhiều câu chuyện
đáng ngạc nhiên ở ngoài kia

của các tác giả không sử dụng tiếng Anh.

Và tôi thấy buồn vì thói quen đọc của mình

mà tôi sẽ không bao giờ đọc được chúng.

Vậy nên, tôi quyết định bắt bản thân

thực hiện một
khóa đọc sách toàn cầu cấp tốc.

2012 được coi là
năm quốc tế tại Vương quốc Anh,

năm tổ chức Olympic London.

Và tôi quyết định dùng nó như một
khung thời gian

để đọc một tiếu thuyết, tuyển tập
truyện ngắn

hoặc một hồi ký từ mọi quốc gia
trên thế giới.

Và tôi đã làm được điều đó.

Điều này rất thú vị

và tôi đã học được nhiều điều đáng nhớ

và có những mối liên hệ tuyệt vời

mà tôi muốn chia sẻ với các bạn
ngày hôm nay.

Nhưng nó bắt đầu với một vài vấn đề
thực tế.

Sau đó tôi chọn ra các quốc gia
trên thế giới từ nhiều danh sách

để phục vụ cho dự án của mình,

tôi quyết định dùng danh sách các nước
được Liên Hợp Quốc công nhận

bổ sung thêm Đài Loan,

vậy là có tổng cộng 196 nước.

Sau đó, tôi lập kế hoạch để đọc và
viết blog

về khoảng 4 cuốn sách mỗi tuần

cho 5 ngày một tuần.

Rồi tôi phải đối mặt với vấn đề
rằng có thể mình sẽ không

lấy được sách bằng tiếng Anh từ mọi
quốc gia.

Ở Anh, mỗi năm chỉ có khoảng 4,5%

sách được xuất bản là sách dịch,

và con số này cũng tương đương ở các nước
nói tiếng Anh khác.

Du vậy, lượng sách dịch được xuất bản

ở các nước khác cao hơn rất nhiều.

4,5% là con số nhỏ,

nhưng nó không cho bạn biết rằng

rất nhiều trong số những cuốn sách đó
đến từ các quốc gia

có mạng lưới xuất bản vững mạnh

và rất nhiều chuyên gia trong ngành
khuyến khích việc bán các tựa sách

cho các nhà xuất bản tiếng Anh.

Ví dụ, dù mỗi năm có hơn 100 cuốn sách
được dịch từ tiếng Pháp

và xuất bản ở Anh,

phần lớn trong số đó đến từ các quốc gia
như Pháp và Thụy Sĩ.

Mặt khác, người ta sẽ ít để ý tới

các nước châu Phi nói tiếng Pháp.

Kết cục là có rất nhiều quốc gia

có ít hoặc không hề có tác phẩm văn học
bằng tiếng Anh

được bán trên thị trường.

Những tác phẩm của họ sẽ không được

độc giả của các nước nói tiếng Anh
biết tới.

Về việc đọc sách trên toàn thế giới,

thách thức lớn nhất đối với tôi

chính là không biết nên bắt đầu từ đâu.

Cả cuộc đời hầu như
tôi chỉ đọc sách từ nước Anh

hoặc của Bắc Mỹ,

tôi không biết làm thế nào để tìm kiếm
các câu chuyện

và chọn lựa chúng trong số vô vàn những
câu chuyện khác.

Tôi không thể nói cho các bạn biết cách
tìm một câu chuyện từ Swaziland

cũng không biết có tiểu thuyết nào hay
từ Namibia.

Chẳng có gì để giấu cả,

lúc đó tôi là một kẻ bài ngoại văn
chẳng hiểu biết gì.

Vậy thì làm cách nào tôi có thể đọc sách
trên toàn thế giới?

Tôi đã tìm kiếm sự giúp đỡ.

Tháng 10 năm 2011, tôi đăng ký lập blog

ayearofreadingtheworld.com,

và đăng một yêu cầu trên đó.

Tôi giải thích mình là ai,

việc đọc sách của tôi hạn hẹp thế nào,

và nhờ những ai quan tâm

để lại một tin nhắn gợi ý tôi nên đọc
tác phẩm nào

từ những nơi khác trên thế giới.

Khi đó tôi không biết liệu có ai
quan tâm hay không

nhưng chỉ vài tiếng sau khi tôi đăng
yêu cầu đó,

mọi người bắt đầu liên lạc.

Lúc đầu, chỉ là bạn bè và đồng nghiệp
của tôi.

Sau đó đến bạn của bạn.

Và không lâu sau là cả những người lạ.

Bốn ngày sau khi tôi đăng yêu cầu đó,

tôi nhận được một tin nhắn từ một người
phụ nữ tên Rafidah đến từ Kuala Lumpur.

Cô ấy nói rất thích ý tưởng dự án của tôi,

và hỏi liệu cô ấy có thể đến hiệu sách
ngoại văn ở địa phương

và chọn một cuốn sách
Malaysia rồi gửi cho tôi hay không?

Tôi đã nhiệt tình đồng ý,

và khoảng vài tuần sau,

tôi nhận được một bưu kiện có không chỉ
một, mà là hai cuốn sách

một cuốn từ Malaysia

và một cuốn từ Singapore do Rafidah chọn.

Lúc đó, tôi thực sự rất ngạc nhiên

rằng một người lạ mặt sống cách tôi hơn
6000 dặm

lại nỗ lực như vậy để giúp một người

mà có thể cô ấy sẽ không bao giờ gặp.

Lòng tốt như của Rafidah đã trở thành
một kiểu mẫu của năm đó.

Hết lần này đến lần khác, mọi người đã
hết sức giúp đỡ tôi.

Một vài người nghiên cứu thay tôi,

và những người khác đến hiệu sách để
tìm sách cho tôi

ngay cả trong kỳ nghỉ và chuyến đi
công tác.

Thành ra, nếu bạn muốn đọc sách trên
toàn thế giới,

nếu bạn muốn đón nhận điều đó với
tâm trí cởi mở

thì cả thế giới sẽ giúp bạn.

Đối với các quốc gia

có ít hoặc không có tác phẩm nào được dịch
ra tiếng Anh trên thị trường,

mọi người còn nỗ lực tìm kiếm hơn nữa.

Các cuốn sách thường đến từ các nguồn
rất đáng ngạc nhiên.

Ví dụ, cuốn sách của Panama mà tôi đọc,
bắt nguồn từ

cuộc trò chuyện của tôi với Kênh đào
Panama trên Twitter.

Vâng, Kênh đào Panama có tài khoản Twitter
riêng đấy.

Khi tôi đăng tweet về dự án của mình,

tài khoản đó gợi ý rằng tôi nên thử
tìm tác phẩm

của nhà văn người Panama,
Juan David Morgan.

Tôi tìm thấy trang web của Morgan
và gửi cho ông ta một tin nhắn

hỏi rằng ông có tác phẩm nào viết bằng
tiếng Tây Ban Nha

đã được dịch sang tiếng Anh chưa.

Ông ấy nói chưa có tác phẩm nào được
xuất bản cả

nhưng ông có một bản dịch chưa được
xuất bản

của cuốn "Con ngựa bằng vàng".

Ông gửi email cho tôi

biến tôi thành một trong những người
đầu tiên

được đọc tác phẩm đó bằng tiếng Anh.

Morgan không phải là nhà văn duy nhất

chia sẻ tác phẩm của mình với tôi
bằng cách này.

Từ Thụy Điển đến Palau,

các tác giả và dịch giả gửi đến cho tôi
những tác phẩm họ tự xuất bản

và cả những bản thảo
chưa từng được phát hành

mà các nhà xuất bản nói tiếng Anh
chưa lựa chọn

hoặc không còn được phát hành nữa

cho tôi vinh dự được nhìn ngắm
những thế giới tưởng tượng tuyệt diệu đó.

Ví dụ, tôi đã đọc về

vị vua vùng Nam Phi, Ngungunhane, người đã
lãnh đạo cuộc kháng chiến

chống thực dân Bồ Đào Nha và thế kỷ 19,

và về nghi thức
cưới xin ở một làng quê hẻo lánh

bên bờ biển Caspi ở Turkmenistan.

Tôi cũng đã gặp được câu trả lời của
Kuwait cho tiểu thư Bridget Jones.

(Tiếng cười)

Tôi cũng đã đọc về cuộc
trác táng trong một cái cây ở Angola.

Nhưng có lẽ ví dụ tuyệt vời nhất

về việc mọi người có thể đi xa tới mức nào
để giúp tôi

đọc sách trên toàn thế giới,

lúc gần cuối cuộc hành trình,

khi tôi cố tìm một cuốn sách từ
São Tomé and Príncipe,

một quốc đảo nhỏ ở châu Phi
nói tiếng Bồ Đào Nha.

Sau khi dành nhiều tháng trời thử
mọi cách tôi có thể nghĩ ra

để tìm một cuốn sách từ đất nước này
đã được dịch sang tiếng Anh,

dường như phương án còn lại duy nhất
mà tôi có

là tìm một tác phẩm nào đó được dịch
từ đầu đến cuối

Lúc đó tôi rất hoài nghi

liệu có ai sẽ giúp tôi không,

có ai muốn bỏ thời gian của mình
cho một dự án như thế không

Nhưng, trong khoảng một tuần kể từ khi
tôi kêu gọi

những người nói tiếng Bồ Đào Nha
trên Twitter và Facebook.

Có nhiều người muốn tham gia hơn số lượng
tôi cần cho dự án,

bao gồm Margaret Jull Costa,
một chuyên gia đầu ngành,

người đã dịch tác phẩm đạt giải Nobel
của José Saramago.

Cùng với 9 tình nguyện viên,

tôi đã tìm được một cuốn sách của tác giả
người São Tomé

mà tôi có thể mua đủ số bản sao
ở trên mạng.

Ở đây tôi có một bản.

Và tôi gửi cho mỗi tình nguyện viên
một bản.

Họ nhận một vài truyện ngắn trong
tuyển tập này

giữ đúng lời hứa và
gửi bản dịch lại cho tôi,

và trong vòng 6 tuần, tôi đã có
cả một cuốn sách để đọc.

Trong trường hợp này, cũng như trong những
tình huống khác của dự án đọc sách này,

sự thiếu hiểu biết và cởi mở về độ hạn chế
của bản thân

đã tạo ra cơ hội lớn cho tôi.

Về São Tomé and Príncipe,

đó không chỉ là cơ hội để học thêm
nhiều thứ mới mẻ

và khám phá những câu chuyện mới,

mà đó còn là cơ hội đưa một nhóm người
đến gần nhau

và tạo điều kiện cho
một nỗ lực sáng tạo chung.

Điểm yếu của tôi lại trở thành thế mạnh
cho dự án này.

Những cuốn sách mà tôi đọc trong năm đó
mở mang đầu óc tôi về nhiều vấn đề.

Những người thích đọc sách sẽ hiểu được

rằng sách có sức mạnh phi thường
có thể đưa người đọc

vào tư duy của một người khác,

và dù chỉ trong một lúc thôi,

bạn sẽ nhìn thế giới với một đôi mắt khác.

Nó có thể là một trải nghiệm
không mấy dễ chịu,

đặc biệt là khi bạn đọc một cuốn sách

từ một nền văn hóa với những giá trị
khác với văn hóa của bạn.

Nhưng nó cũng sẽ khai sáng đầu óc bạn.

Vật lộn với những ý tưởng khác lạ sẽ giúp
làm rõ những suy nghĩ của chính mình.

Và nó cũng cho thấy những điểm mù

trong cách mà bạn vẫn luôn nhìn thế giới.

Khi tôi nhìn lại những tác phẩm văn học
bằng tiếng Anh

mà tôi đọc trong lúc lớn lên

tôi bắt đầu nhận ra một tác phẩm
hạn hẹp thế nào

khi so với sự trù phú của thế giới.

Mỗi khi bạn lật trang sách,

điều gì đó cũng xảy ra.

Dần dần từng chút một,

danh sách dài các quốc gia khi tôi mới
bắt đầu đã thay đổi,

từ một bản lưu trữ mang tính học thuật
khô khan về các địa danh

trở thành những thực thể sống.

Tôi không muốn nói rằng bạn có thể

nắm được bức tranh toàn vẹn về
một đất nước chỉ với một cuốn sách

nhưng cứ tích tụ dần lại, những câu chuyện
mà tôi đọc trong năm đó

khiến tôi thấy tràn đầy sức sống hơn
bao giờ hết,

khi cảm nhận sự dồi dào, phong phú
và phức tạp của hành tinh chúng ta.

Như là các câu chuyện của thế giới

và những con người đã nỗ lực
giúp tôi đọc được chúng

khiến chúng trở nên thật hơn với tôi.

Dạo này khi nhìn vào
tủ sách của mình,

hay nhìn những tác phẩm trên thiết bị
đọc sách,

chúng đã nói lên một câu chuyện khác.

Chính câu chuyện của những cuốn sách
đầy sức mạnh kết nối chúng ta

dù ta khác nhau về chính trị, địa lý,
văn hóa, xã hội và tín ngưỡng.

Chính là những mẩu chuyện về tiềm năng
mà con người có để kết nối với nhau.

Và nó chính là bằng chứng

cho thời đại kỳ diệu mà chúng ta
đang sống,

nhờ có internet mà mọi thứ dễ dàng hơn

cho một người lạ mặt muốn chia sẻ một câu
chuyện, một thế giới quan, một cuốn sách

với một người mà họ chưa từng gặp mặt
ở phía bên kia địa cầu.

Tôi mong rằng đây sẽ là câu chuyện cho
nhiều năm nữa

và mong rằng thêm nhiều người sẽ tham gia
cùng với tôi.

Nếu chúng ta cùng đọc sách
rộng rãi hơn nữa, đó sẽ là một sự khích lệ

các nhà xuất bản dịch thêm nhiều đầu sách

và hiểu biết của chúng ta sẽ
ngày một phong phú hơn.

Xin cảm ơn.

(Tiếng vỗ tay)