Η χρονιά που διάβασα ένα βιβλίο από κάθε χώρα του κόσμου

Η Αν Μόργκαν θεωρούσε ότι ήταν καλοδιαβασμένη, ώσπου ανακάλυψε το
«τεράστιο πολιτισμικό κενό» στη βιβλιοθήκη της. Μέσα σε ένα πλήθος από Άγγλους και Αμερικανούς συγγραφείς, υπήρχαν ελάχιστα έργα από συγγραφείς που δεν άνηκαν στον Αγγλόφωνο κόσμο. Έθεσε λοιπόν έναν φιλόδοξο σκοπό: να διαβάσει ένα βιβλίο από κάθε χώρα του κόσμου μέσα σε έναν χρόνο. Τώρα παροτρύνει κι άλλους Αγγλόφιλους να διαβάζουν μεταφρασμένα έργα, έτσι ώστε οι εκδότες να προσπαθούν περισσότερο να φέρνουν ξενόγλωσσα λογοτεχνικά διαμάντια στη χώρα τους.
Εξερευνήστε διαδραστικούς χάρτες από το λογοτεχνικό της ταξίδι εδώ: go.ted.com/readtheworld

Λέγεται συχνά ότι μπορείς
να μάθεις πολλά για ένα άτομο,

κοιτάζοντας τι έχει στη βιβλιοθήκη του.

Τι λέει η βιβλιοθήκη μου για μένα;

Όταν αναρωτήθηκα πριν από μερικά χρόνια,

ανακάλυψα κάτι ανησυχητικό.

Θεωρούσα πάντα τον εαυτό μου
ως ένα αρκετά καλλιεργημένο,

κοσμοπολίτικο άτομο.

Όμως η βιβλιοθήκη μου
διηγούταν μια διαφορετική ιστορία.

Σχεδόν όλοι οι τίτλοι που περιείχε

ήταν από Βρετανούς
ή Βορειοαμερικάνους συγγραφείς

και δεν υπήρχε σχεδόν τίποτα σε μετάφραση.

Η ανακάλυψη αυτού του μεγάλου
πολιτισμικού τυφλού σημείου

ήταν αρκετά σοκαριστική.

Όταν το σκεφτόμουν,
ένιωθα πραγματική ντροπή.

Ήξερα ότι πρέπει να υπάρχουν
πολλές εκπληκτικές ιστορίες

από συγγραφείς που δουλεύουν
σε γλώσσες εκτός της Αγγλικής.

Ήταν αρκετά λυπηρή η σκέψη
ότι οι αναγνωστικές μου συνήθειες σήμαιναν

ότι πιθανόν να μην τις συναντούσα ποτέ.

Αποφάσισα λοιπόν να ακολουθήσω

εντατικά μαθήματα παγκόσμιων αναγνωσμάτων.

Το 2012 ήταν μια πολύ διεθνής χρονιά
για το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ήταν η χρονιά
των Ολυμπιακών του Λονδίνου.

Αποφάσισα έτσι να τη χρησιμοποιήσω
ως χρονικό πλαίσιο

για να διαβάσω ένα μυθιστόρημα,
μια σύντομη συλλογή ιστοριών

ή απομνημονεύματα
από κάθε χώρα του κόσμου.

Κι έτσι κι έκανα.

Ήταν πολύ συναρπαστικό

και έμαθα πολλά αξιοσημείωτα πράγματα

και έκανα κάποιες υπέροχες γνωριμίες

που θέλω να μοιραστώ σήμερα μαζί σας.

Όμως ξεκίνησε
με μερικά πρακτικά προβλήματα.

Αφού αποφάσισα ποιες από τις πολλές
διαφορετικές λίστες με χώρες του κόσμου

θα χρησιμοποιούσα για το έργο μου,

κατέληξα με τη λίστα
αναγνωρισμένων εθνών του ΟΗΕ,

στην οποία πρόσθεσα την Ταϊβάν,

κάτι που μου έδωσε
ένα σύνολο από 196 χώρες.

Αφού κατέληξα στο πώς θα συνδυάσω
ανάγνωση και ενημέρωση μπλογκ

για περίπου τέσσερα βιβλία την εβδομάδα

και δουλεύοντας πέντε μέρες την εβδομάδα,

ήρθα αντιμέτωπη με το γεγονός
ότι ίσως να μην κατάφερνα καν

να βρω βιβλία στα Αγγλικά από κάθε χώρα.

Σχεδόν μόνο 4,5% των λογοτεχνικών έργων
που δημοσιεύονται

κάθε χρόνο στην Αγγλία είναι μεταφράσεις

και οι αριθμοί είναι σχεδόν ίδιοι
στις περισσότερες αγγλόφωνες χώρες.

Αν και το ποσοστό των μεταφρασμένων
βιβλίων που δημοσιεύονται

σε πολλές άλλες χώρες
είναι πολύ υψηλότερο.

Αν και το 4,5% είναι αρκετό για αρχή,

αυτό που δεν σας λέει το ποσοστό αυτό

είναι ότι πολλά από τα βιβλία αυτά
προέρχονται από χώρες

με ισχυρά εκδοτικά δίκτυα

και πολλοί επαγγελματίες του χώρου
έχουν προτεραιότητα να τα πουλήσουν

σε αγγλόφωνους εκδοτικούς οίκους.

Για παράδειγμα, αν και πάνω από
100 βιβλία μεταφράζονται από τα Γαλλικά

και εκδίδονται ετησίως
στο Ηνωμένο Βασίλειο,

τα περισσότερα προέρχονται από χώρες,
όπως η Γαλλία και η Ελβετία.

Η γαλλόφωνη Αφρική, από την άλλη,

εμφανίζεται σπάνια.

Η ουσία είναι ότι υπάρχουν
στην πραγματικότητα πολλά έθνη

που μπορεί να έχουν λίγη ή και καθόλου
εμπορικά διαθέσιμη λογοτεχνία στα Αγγλικά.

Τα βιβλία τους παραμένουν αόρατα
για τους αναγνώστες

της γλώσσας με τις περισσότερες
εκδόσεις παγκοσμίως.

Ξεκινώντας λοιπόν να διαβάσω τον κόσμο,

η μεγαλύτερη πρόκληση απ' όλες για μένα

ήταν το γεγονός ότι δεν ήξερα
από πού να ξεκινήσω.

Έχοντας περάσει όλη μου τη ζωή
διαβάζοντας σχεδόν αποκλειστικά

βρετανικά και βορειοαμερικάνικα βιβλία,

Δεν είχα ιδέα για το πώς
να αναζητήσω και να βρω ιστορίες

και να τις επιλέξω
από το σύνολο των χωρών του κόσμου.

Δεν ήξερα πώς να αναζητήσω
μια ιστορία από τη Σουαζιλάνδη.

Δεν γνώριζα κάποιο καλό μυθιστόρημα
από τη Ναμίμπια.

Δεν το αρνούμαι.

Ήμουν μια αδαής λογοτεχνική ξενόφοβη.

Πώς λοιπόν θα διάβαζα τον κόσμο;

Έπρεπε να ζητήσω βοήθεια.

Τον Οκτώβριο του 2011,
δημιούργησα το μπλογκ μου

ayearofreadingtheworld.com,

και κοινοποίησα μια σύντομη έκκληση.

Εξήγησα ποια είμαι,

πόσο περιορισμένα ήταν τα αναγνώσματά μου

και ζήτησα από τυχόν ενδιαφερόμενους

να αφήσουν μήνυμα, προτείνοντας
τι θα μπορούσα να διαβάσω

από άλλα μέρη του πλανήτη.

Δεν είχα ιδέα
αν θα υπήρχαν ενδιαφερόμενοι,

αλλά λίγες ώρες μετά
τη διαδικτυακή μου έκκληση,

εμφανίστηκαν οι πρώτοι ενδιαφερόμενοι.

Στην αρχή ήταν φίλοι και συνάδελφοι.

Έπειτα φίλοι φίλων.

Και σύντομα, άγνωστοι.

Τέσσερις μέρες αφότου ανάρτησα
την έκκληση στο διαδίκτυο,

έλαβα μήνυμα από μια γυναίκα,
ονόματι Ραφιντά, από την Κουάλα Λουμπούρ.

Είπε ότι της άρεσε πολύ
η ιδέα του εγχειρήματός μου.

Με ρώτησε αν μπορούσε να πάει
στο τοπικό της αγγλόφωνο βιβλιοπωλείο,

και να επιλέξει ένα μαλαισιανό βιβλίο
και να μου το στείλει.

Δέχτηκα με ενθουσιασμό

και λίγες εβδομάδες αργότερα,

έλαβα δέμα με όχι ένα, αλλά δύο βιβλία.

Η επιλογή της Ραφίντα από τη Μαλαισία,

και ένα βιβλίο από τη Σιγκαπούρη
που επέλεξε επίσης για μένα.

Τη στιγμή εκείνη, εξεπλάγην

που μια άγνωστη που έμενε
πάνω από 10.000 χιλιόμετρα μακριά

θα έμπαινε σε τόσο κόπο
για να βοηθήσει κάποιον

που ενδεχομένως να μη συναντούσε ποτέ.

Όμως η καλοσύνη της Ραφίντα
αποτέλεσε τον κανόνα τη χρονιά εκείνη.

Συνεχώς, οι άνθρωποι έμπαιναν
στον κόπο να με βοηθήσουν.

Μερικοί ανέλαβαν την έρευνα
για λογαριασμό μου

και άλλοι παρέκαμπταν τον δρόμο τους
σε διακοπές και επαγγελματικά ταξίδια

για να πάνε σε βιβλιοπωλεία για μένα.

Τελικά, αν θέλεις να διαβάσεις τον κόσμο,

αν θέλεις να τον ανακαλύψεις
με ανοιχτό μυαλό,

ο κόσμος θα σε βοηθήσει.

Όταν επρόκειτο για χώρες

με λίγη ή καθόλου εμπορικά
διαθέσιμη λογοτεχνία στα Αγγλικά,

οι άνθρωποι έκαναν ακόμα περισσότερα.

Τα βιβλία έφταναν συχνά
από εκπληκτικές πηγές.

Για παράδειγμα, το ανάγνωσμά μου
από τον Παναμά ήρθε μέσω μιας συζήτησης

που είχα με τη Διώρυγα
του Παναμά στο Twitter.

Ναι, η Διώρυγα του Παναμά
έχει λογαριασμό στο Twitter.

Όταν έκανα τουίτ για το εγχείρημά μου,

μου πρότειναν να προσπαθήσω να βρω το έργο

του συγγραφέα Χουάν Ντέιβιντ Μόργκαν,
από τον Παναμά.

Βρήκα τον ιστότοπο του Μόργκαν
και του έστειλα μήνυμα,

ρωτώντας τον αν κάποιο
από τα ισπανόφωνα μυθιστορήματά του

είχαν μεταφραστεί στα Αγγλικά.

Είπε ότι δεν είχε εκδοθεί τίποτα,

αλλά είχε μια αδημοσίευτη μετάφραση

του μυθιστορήματός του «Το χρυσό άλογο».

Μου την έστειλε ηλεκτρονικά.

επιτρέποντάς μου να γίνω
μία από τους πρώτους αναγνώστες

του βιβλίου στα Αγγλικά.

Ο Μόργκαν δεν ήταν διόλου
ο μοναδικός λογοτέχνης

που μοιράστηκε το έργο του μαζί μου
με αυτόν τον τρόπο.

Από τη Σουηδία μέχρι το Παλάου,

συγγραφείς και μεταφραστές
μου έστειλαν αυτοδημοσιευμένα βιβλία

και αδημοσίευτα χειρόγραφα βιβλίων

που δεν είχαν επιλεχτεί
από αγγλόφωνους εκδότες

ή που δεν ήταν πια διαθέσιμα,

παρέχοντάς μου μια προνομιούχα ματιά
σε αξιόλογους φανταστικούς κόσμους.

Διάβασα, για παράδειγμα,

για τον Νοτιοαφρικανό βασιλιά
Νγκουνγκουνάνε, που ηγήθηκε της αντίστασης

εναντίον των Πορτογάλων το 19ο αιώνα,

καθώς και για γαμήλιες τελετουργίες
σε απομακρυσμένα χωριά

των ακτών της Κασπίας θάλασσας,
στο Τουρκμενιστάν.

Ανακάλυψα την Μπρίτζετ Τζόουνς
του Κουβέιτ.

(Γέλια)

Και διάβασα για ένα όργιο
σε ένα δέντρο στην Αγκόλα.

Όμως, το εκπληκτικότερο ίσως παράδειγμα

της προσπάθειας που ήταν
έτοιμοι να καταβάλουν

για να με βοηθήσουν να διαβάσω τον κόσμο,

συνέβη κατά το τέλος της αναζήτησής μου,

όταν προσπάθησα να αποκτήσω ένα βιβλίο
του μικροσκοπικού, πορτογαλόφωνου

νησιωτικού κρατιδίου της Αφρικής,
Σάο Τομέ και Πρίνσιπε.

Έχοντας περάσει μήνες, επιχειρώντας
ό,τι περνούσε απ' το μυαλό μου για να βρω

ένα βιβλίο του έθνους αυτού
που να έχει μεταφραστεί στα Αγγλικά,

όλα έδειχναν ότι η μόνη επιλογή
που μου απέμενε

ήταν να δω αν μπορούσε
να μου μεταφράσει κάποιος από το μηδέν.

Αμφέβαλλα πραγματικά

για το αν θα ήθελε κανείς να με βοηθήσει

και να θυσιάσει τον χρόνο του
για κάτι τέτοιο.

Όμως, μία εβδομάδα μετά την έκκλησή μου
στο Twitter και στο Facebook

προς τους πορτογαλόφωνους,

συγκέντρωσα περισσότερα άτομα
απ' όσα μπορούσαν να συμμετάσχουν,

συμπεριλαμβανομένης της διακεκριμένης
στον τομέα της, Μάργκαρετ Τζουλ Κόστα,

η οποία μετάφρασε το έργο
του νομπελίστα Χοσέ Σαραμάγκο.

Με τους εννέα εθελοντές μου,

κατάφερα να βρω ένα βιβλίο
ενός συγγραφέα από το Σάο Τομέ

με αρκετά αντίτυπα
για να αγοράσω ηλεκτρονικά.

Ιδού ένα από αυτά.

Έστειλα από ένα αντίτυπο
σε όλους τους εθελοντές μου.

Ο καθένας ανέλαβε
δύο μικρές ιστορίες της συλλογής,

τήρησαν τον λόγο τους,
μου έστειλαν τις μεταφράσεις τους

και μέσα σε έξι εβδομάδες,
είχα ολόκληρο το βιβλίο.

Σε αυτήν την περίπτωση,

όπως συχνά ανακάλυψα τη χρονιά
που διάβασα τον κόσμο,

το ότι δεν ήξερα
και ήμουν ανοιχτή στα όριά μου

αποδείχτηκε μεγάλη ευκαιρία.

Στην περίπτωση του Σάο Τόμε και Πρίνσιπε,

ήταν ευκαιρία όχι μόνο
να μάθω κάτι καινούργιο

και να ανακαλύψω μια καινούργια
συλλογή με ιστορίες,

αλλά συγχρόνως να ενώσω
μια ομάδα από ανθρώπους

και να διευθύνω μια κοινή
δημιουργική προσπάθεια.

Η αδυναμία μου είχε γίνει
η δύναμη του όλου έργου.

Τα βιβλία που διάβασα αυτήν την χρονιά
μου άνοιξαν τα μάτια σε πολλά πράγματα.

Όπως γνωρίζουν όλοι όσοι
απολαμβάνουν το διάβασμα,

τα βιβλία έχουν μια ασυνήθιστη δύναμη
να σε βγάζουν από τον εαυτό σου

και να σε βάζουν στον τρόπο σκέψης
κάποιου άλλου,

έτσι ώστε, τουλάχιστον για λίγο,

να κοιτάξεις τον κόσμο
μέσα από διαφορετικά μάτια.

Αυτή μπορεί να είναι μια άβολη εμπειρία,

ιδίως αν διαβάζεις ένα βιβλίο

από έναν πολιτισμό που μπορεί να έχει

αρκετά διαφορετικές
αξίες από την δικιά σου.

Μπορεί όμως να είναι
και πολύ διαφωτιστική.

Παλεύοντας με άγνωστες ιδέες βοηθάει
να ξεκαθαρίσεις τον τρόπο που σκέφτεσαι.

Και μπορεί επίσης
να φωτίσει τυφλά σημεία

στον τρόπο που έβλεπες τον κόσμο.

Όταν ξαναείδα την περισσότερη
από την αγγλόφωνη λογοτεχνία

με την οποία μεγάλωσα,

Συνειδητοποίησα πόσο φτωχή
ήταν η περισσότερη από αυτήν,

συγκρινόμενη με τον πλούτο
που έχει να προσφέρει ο κόσμος.

Και καθώς γυρνούσαν οι σελίδες,

κάτι ακόμα άρχισε να συμβαίνει.

Σιγά σιγά,

αυτή η μεγάλη λίστα από χώρες
με την οποία ξεκίνησα τη χρονιά,

άλλαξε από μια ξερή,
ακαδημαϊκή λίστα από τοπωνύμια

σε ζωντανές οντότητες.

Δεν εννοώ φυσικά ότι είναι δυνατόν

να αποκτήσεις ολοκληρωμένη εικόνα
από μια χώρα απλά διαβάζοντας ένα βιβλίο.

Αλλά σωρευτικά οι ιστορίες
που διάβασα αυτόν τον χρόνο

ζωντάνεψαν μέσα μου
όσο ποτέ άλλοτε τον πλούτο,

την ποικιλότητα και την πολυπλοκότητα
του αξιοσημείωτου πλανήτη μας.

Ήταν σαν όλες αυτές οι ιστορίες του κόσμου

και οι άνθρωποι που μπήκαν σε τόσο κόπο
να με βοηθήσουν να τις διαβάσω

τις έκαναν αληθινές για μένα.

Αυτές τις μέρες, όταν κοιτάζω
στη βιβλιοθήκη μου

ή τα βιβλία
στον ηλεκτρονικό μου αναγνώστη,

μου λένε μια μάλλον διαφορετική ιστορία.

Είναι η ιστορία της δύναμης που έχουν
τα βιβλία να μας ενώνουν

διαμέσου των πολιτικών,
γεωγραφικών, πολιτισμικών,

κοινωνικών και θρησκευτικών διαχωρισμών.

Είναι η ιστορία των δυνατοτήτων που έχουν
οι άνθρωποι να δουλέψουν ενωμένοι.

Και είναι διαθήκη

για την ασυνήθιστη εποχή που ζούμε,
στην οποία, χάρη στο διαδίκτυο,

είναι ευκολότερο από ποτέ

για έναν άγνωστο να μοιραστεί μια ιστορία,
μια κοσμοθεωρία, ένα βιβλίο,

με κάποιον που μπορεί να μην γνωρίσει
ποτέ, στην άλλη πλευρά του πλανήτη.

Ελπίζω αυτή η ιστορία να διαρκέσει
πολλά ακόμα χρόνια.

Και ελπίζω πολλοί περισσότεροι άνθρωποι
να συμπορευτούν μαζί μου.

Αν διαβάζουμε όλοι πιο ευρέως,
θα υπάρχει περισσότερο κίνητρο

για τους εκδότες να μεταφράζουν
περισσότερα βιβλία

και θα κερδίσουμε όλοι μας από αυτό.

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)