Bilingual bo'lishning miyaga qanday foydasi bor? — Mia Nakamuli

To'liq dars: http://ed.ted.com/lessons/how-speaking-multiple-languages-benefits-the-brain-mia-nacamulli

Ma'lumki, bir necha tillarni bilish ko'p narsalarni osonlashtirishi mumkin, masalan, sayohat qilish, filmlarni subtitrsiz ko'rish. Lekin bilingvizmning boshqa foydalari bormi? Mia Nakamuli bilingvizmning uchta turi haqda batafsil ma'lumot beradi va bir necha tillarni bilish miyangizni qanday qilib yanada sog'lom va faol qilishini tushuntiradi.

Dars: Миа Накамулли.
Multiplikatsiya: TED-Ed.

¿Hablas español? Parlez-vous français?
你会说中文吗？

Agar siz "si", "oui" yoki "是的" deb javob
bergan bo'lsangiz va siz buni inglizchada

ko'rayotgan bo'lsangiz, siz ko'pchilik
bilinguallar va poliglotlar qatoridasiz.

Siz sayohat qilish oson bo'lishi
yoki filmlarni

subtitrsiz ko'ra olishdan tashqari,

ikki yoki undan ko'proq tilni
bilishingiz miyangizning

o'zgacha ishlashi va monolingual do'stlar-
ingizga nisbatan farq qilishini bildiradi.

Xo'sh, "tilni egallsh" degani aslida
nimani anglatadi?

Tilni bilishni odatda ikkita belgiga
ko'ra baholashadi: og'zaki va

yozma, va ikkita passiv belgilar: nutqni

eshitib tushunish va o'qib tushunish.
Balansga ega bilingual

insonda yuqoridagi ko'rsatkichlari

ikki tilda ham bir xil bo'ladi.

Lekin dunyoda ikkita tilni teng
bo'lmagan proporsiyalarda

ishlatadigan va biladigan bilinguallar
ko'proq.

Tilni egallash sharoyitiga qarab

bilinguallarni uch turga ajratish mumkin.

Masalan, Gabrielladan boshlasak,

Uning oilasi AQSHdan Peruga ko'chganida
u ikki yoshda edi.

Gabriella — haqiqiy bilingual,

ya'ni u bir vaqtning o'zida ikkita
tilni o'zlashtiradi

Tushunchalarni bir xil
o'zlashtirib boradi.

U ham ispancha,
ham inglizcha o'rganadi,

dunyoni endi-endi o'rganish davomida.

Uning akasi esa, o'smir bo'lgani uchun

aralash bilingual bo'lib ulg'ayadi.

Ular ongida ikki xil
tushunchalar mavjud,

ya'ni ingliz tilidan maktabda foydalansa,

uyda va o'rtoqlari bilan
ispan tilida gaplashadi.

Uning ota-onalarida esa, subordinativ
bilingvizm shakllanadi, ya'ni ular

chet tilini o'z ona tili orqali,

solishtirib o'rganishgan.

Barcha tipdagi bilingualla ham tilni
egallashi mumkin.

Va talaffuzi, urg'ularining
farqlanishiga qaramay,

tinglovchi bilinguallarni turi bo'yicha
ajratib olishi qiyin.

Neyrovizualizatsiyaning so'nggi
yutuqlari shundan iboratki,

til o'rganishning ayrim aspektlari

bilingualning miyasiga ham
ta'sir qilar ekan.

Hammaga ma'lumki, mantiqiy jarayonlarda

miyaning chap yarimshari ko'proq
aktiv bo'ladi.

O'ng yarimshar esa his-tuyg'ular yoki
sotsial jarayonlarda

ko'proq aktiv holatda bo'ladi.

Til esa bu ikki xil jarayonga ham
tegishli hisoblanib,

yarimsharlararo assimetriya
yil sayin rivojlanishi

olimlarni senzitiv period gipotezasiga
olib keldi.

Gipotezaga ko'ra, bolalar tillarni

oson o'rganishadi, ularning endi

rivojlanayotgan miyasi egiluvchan
bo'lganligi til o'rganish

jarayonida miyaning ikkita
yarimsharini ham harakatga keltiradi.

Ko'pchilik kattalarda esa
yarimsharlararo assimetriya

chap yarimsharni aktivlashtiradi.

Agar gipoteza rost bo'lsa,
bolalikda til o'rganish

sizga emotsional va sotsial tagma'nolarni
to'liq tushunishga yordam beradi.

Yaqindagi tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki,

chet tillarini o'rgangan insonlar
katta yoshda

ona tili hisoblanmagan,

boshqa tillarni qo'llashda his-tuyg'ularga

kamroq moyil bo'lib, bu tilga oqilona

yondashuvni namoyon etishadi.

Chet tilini qachon o'rganishingizni
farqi yo'q,

ko'ptillilik sizning miyangiz ish
faoliyatiga ko'p foyda beradi.

Ba'zilarini ko'rishimiz ham

mumkin, masalan, kulrang
moddaning zichligi, unda

miyamizdagi neyronlarning
va sinapslarning ko'p qismi joylashgan.

Undan tashqari, til o'rganish
jarayonida miyaning alohida

qismlarida faollik kuzatish

mumkin.
Bilinguallar butun umr

shug'ullanadigan intensiv til
o'rganish mashg'ulotlari

alsgeymer, dimensiya kabi
kasalliklarining kelishini o'rtacha

besh yilga cho'zishi mumkin.

Bilingvizmning kognitiv foydasi
haqidagi g'oyalar hozirda

tushunarli ko'rinadi,
lekin bu kabi g'oyalar

o'tmish olimlarini hayratga
solgan bo'lardi.

1960-yillargacha bilinguallik bu
noqulaylik deb hisoblangan, u bolaning

rivojlanishini pasaytirgan
va tillarni

ajratish uchun boladan ko'p vaqt

oladi deb hisoblangan.
Bunaqa qarashlar

o'sha vaqtlarda olib borilgan noto'g'ri
tadqiqotlar natijasi edi. Keyinchalik

olib borilgan tadqiqotlar bilingual

talabalar nazorat ishlari yoki
imtihonlarda masalalarni ishlashda

ko'proq vaqt sarflashi
isbotlansa-da, undan

tashqari, bir tildan ikkinchi tilga
o'tishda yuzaga

keladigan keskinlik va diqqat katta
faollik talab qiladi,

miyaning dorsolateral va prefrontal
zonasini mustahkamlaydi.

Miyaning bu qismi asosan,

tashkiliy funksiyalar, muammolarni
yechish, vazifadan vazifaga o'tish,

va shuningdek, keraksiz ma'lumotlarni
olib tashlashga hizmat qiladi.

Bilingvizm sizni aqlliroq qilishi
aniq emas, lekin u sizning miyangizni

yanada sog'lom va murakkab qiladi

va uning imkoniyatlarini kengaytiradi.

Va garchi bolalikda sizga
chet tillarini o'rganish

nasib qilmagan bo'lsa-da,

o'zingiz uchun "Salom" dan "Hola",
"Bonjour"

yoki "您好" ga lingvistik sakrash
qilish uchun

hech qachon kech emas.

Zero, bu miyamiz bilan bog'liq ekan,

hatto kichik qadam ham katta bir
safarning boshi bo'lishi mumkin.