Skąd wywodzi się język angielski? - Claire Bowern

Zobacz całą lekcję: http://ed.ted.com/lessons/where-did-english-come-from-claire-bowern

Angielski uważamy za jeden język, ale co mają ze sobą wspólnego
dialekty w wielu krajach na całym świecie albo co łączy je z dziełami Chaucera? Claire Bowern śledzi język angielski od dnia dzisiejszego po jego pradawne korzenie, pokazując jak ewoluował przez pokolenia.

Lekcja: Claire Bowern, animacja: Patrick Smith.

Angielski uważamy za jeden język,

ale co mają ze sobą wspólnego

dialekty w wielu krajach na całym świecie?

Co łączy je z dziełami Chaucera?

Jak są powiązane
z dziwnymi słowami z "Beowulfa"?

Tak jak większość języków,

angielski ewoluował przez pokolenia,

przechodząc ogromne zmiany.

Odwracając je,

możemy prześledzić historię języka

od dziś po jego starożytne korzenie.

Dziś angielski dzieli wiele słów

z językami romańskimi,
wywodzącymi się z łaciny,

jak francuski czy hiszpański.

Większość z nich początkowo
nie występowała w angielskim.

Zaczęły się w nim pojawiać

wraz z normańską inwazją
na Anglię w 1066 roku.

Gdy francuskojęzyczni
Normanowie podbili Anglię

i stali się klasą rządzącą,

przywieźli ze sobą własną mowę,

wprowadzając ogromną ilość
francuskiego i łacińskiego słownictwa

do używanej tam wcześniej angielszczyzny,

dziś nazywanej staroangielskim.

To właśnie język "Beowulfa".

Może nie wygląda zbyt znajomo,

ale łatwiej go zrozumieć znając niemiecki,

bo staroangielski należy
do rodziny języków germańskich,

które dotarły po raz pierwszy
w V i VI wieku na Wyspy Brytyjskie

wraz z Anglami, Sasami i Jutami.

Używane przez nich germańskie dialekty
określa się mianem anglosaskich.

Wikińscy najeźdźcy od VIII do XI wieku

dodawali do tej mieszanki
zapożyczenia ze staronordyckiego.

Może być trudno dopatrzyć się
korzeni języka angielskiego

pod warstwą tych wszystkich zapożyczeń

z francuskiego, łaciny,
staronordyckiego i innych języków.

Pomóc może lingwistyka porównawcza,
skupiająca się na strukturze gramatycznej,

wzorcach zmian fonetycznych

i pewnym słownictwie podstawowym.

Na przykład od VI wieku
w języku niemieckim,

w słowach zaczynających się od "p",
dźwięk ten przekształcił się w "pf",

a w ich angielskich odpowiednikach
pozostało "p".

Inny taki rozłam językowy miał miejsce,
gdy dźwięk "sk" w szwedzkich słowach

przeszedł w "sh" w angielskim.

W angielskim wciąż mamy wyrazy ze "sk",

takie jak "skirt" czy "skull",

ale to bezpośrednie zapożyczenia
ze staronordyckiego,

które weszły do angielskiego
po przesunięciu "sk" w "sh".

Te przykłady pokazują,

że tak jak języki romańskie
wywodzą się z łaciny,

angielski, szwedzki, niemiecki
i wiele innych języków,

pochodzi od wspólnego przodka,
zwanego pragermańskim,

którym mówiono około 500 lat p.n.e.

Ponieważ ten historyczny język
nigdy nie został zapisany,

możemy go jedynie zrekonstruować,
porównując jego potomków,

co jest możliwe dzięki
spójności tych zmian.

Możemy użyć tej samej metody,
by cofnąć się o krok dalej,

szukając korzeni pragermańskiego
w języku praindoeuropejskim,

używanym około 6000 lat temu

na Stepie Pontyjskim,
obecnie terytorium Ukrainy i Rosji.

To zrekonstruowany przodek
rodziny indoeuropejskiej,

która obejmuje niemal wszystkie języki,
historycznie używane w Europie

oraz na dużym obszarze
w południowej i zachodniej Azji.

Choć wymaga to więcej pracy,

można znaleźć odpowiedniki
lub systemowe podobieństwa,

pomiędzy powiązanymi słowami
w różnych indoeuropejskich gałęziach.

Porównując angielski z łaciną, widzimy,

że tam gdzie angielski ma "t",
w łacinie występuje litera "d",

"f" pojawia się w miejscu łacińskiego "p"
na początku wyrazów.

Dalsi krewni angielskiego
to między innymi hindi, perski

czy języki celtyckie, na terenie obecnej
Wielkiej Brytanii wyparte przez angielski.

Praindoeuropejski wywodzi się
z jeszcze bardziej starożytnego języka,

ale, niestety, historyczne
i archeologiczne dowody

nie pozwalają nam się dalej cofnąć.

Wiele tajemnic pozostaje
poza naszym zasięgiem,

jak ta, czy istnieje powiązanie
pomiędzy praindoeuropejskim

a innymi dużymi rodzinami językowymi

albo jakich języków używano w Europie
zanim się tam pojawił.

To niesamowite,
że prawie trzy miliardy ludzi na świecie,

z których wielu
nie rozumie siebie nawzajem,

używa tych samych słów,
ukształtowanych przez 6000 lat historii.