Người bạn của tôi Richard Feynman.

Sẽ như thế nào nếu bạn trở thành người bạn thân với 1 thiên tài? Trên sân khấu của TEDxCaltech, nhà vật lý Leonard Susskind chia sẻ một vài câu chuyện về tình bạn của ông với Richard Feynman huyền thoại và bình luận cách tiếp cận các vấn đề khác lạ của mình, cả nghiêm túc lẫn ... ít hơn như vậy.

Tôi quyết định khi tôi được hỏi
làm việc này

rằng điều tôi thực sự muốn nói chính là về
bạn của tôi, Richard Feyman

Tôi là một trong những người
may mắn biết ông

và trải nghiệm sự hiện diện của ông

Và tôi sẽ kể về Richard Feynman tôi biết.

chắc rằng các bạn ở đây có
thể kể cho bạn

về Richard Feyman họ biết

và nó có thể là về Richard Feynman
nào đó

Richard Feynman là một người rất phức tạp

Ông là người với nhiều, nhiều phần

Trước hết, ông là nhà khoa học rất, rất,
rất vĩ đại

Ông là một diễn viên. Bạn thấy ông diễn.

Tôi cũng có may mắn tham dự bài giảng

trên ban công

Bài giảng tuyệt vời

Ông ta là nhà triết học.

Ông ta là người chơi trống.

Ông là nhà giáo tuyệt vời.

Richard Feynman còn là nhà ông bầu,

một ông bầu vĩ đại

Ông ta xấc xược, bất kính

Ông ta đầy nam tính, kiểu đầy lợi
thế nam tính

Ông ta yêu thích cuộc tranh đấu trí tuệ

Ông ta có cái tôi vĩ đại

Nhưng người đàn ông có, cách nào đó,

nhiều khoảng trống ở dưới đáy.

Và tôi nói nhiều khoảng trống, trong
trường hợp của tôi

Tôi không thể nói với ai khác,
nhưng trong trường hợp của tôi

Nhiều khoảng trống cho một cái tôi khác
lớn hơn

Xem nào, không lớn như anh ấy

nhưng cũng khá lớn

Tôi thường cảm thấy ổn với Dick Feynman

Ở với ông ấy thường rất vui

Ông ấy làm tôi cảm thấy mình thông minh

Làm thế nào để một người như vậy làm ta
cảm thấy mình thông minh

Ông ấy đã làm cách nào đó

Ông làm tôi thấy mình thông thái,
Ông làm tôi thấy ông thông thái.

Ông làm tôi thấy chúng tôi đều thông thái,

và hai chúng tôi có thể giải quyết bất kỳ
vấn đề nào.

Và thực sự, chúng tôi học lý cùng nhau.

Chúng tôi chưa có bài báo nào chung,

nhưng chúng tôi rất vui.

Ông ta yêu thích chiến thắng,

thắng trò chơi phái mạnh,
thỉnh thoảng ông tham gia.

Và ông không chỉ chơi với tôi, nhưng
với mọi loại người.

Ông thường thắng.

Nhưng khi ông không thắng, khi ông thua,

ông cười và làm như vui lắm vậy

như thể ông ta đã thắng.

Tôi nhớ có lần ông kể tôi nghe

về chuyện cười sinh viên chọc ông.

Tôi nghĩ chuyện đó dành cho sinh nhật ông-

họ ăn trưa cùng ông

tại một tiệm sandwich ở Pasadena.

Chắc tiệm vẫn còn, tôi không rõ.

Họ chọn Sandwich dành cho các ngôi sao.

Ta có thể có sandwich Marilyn Monroe.

Ta có thể dùng sandwich Humphrey Bogart.

Sinh viên đến đó trước,

và sắp xếp để gọi sandwich Feynman.

Từng người một, họ đến và gọi sandwich
Feynman.

Feynman thích câu chuyện này.

Ông kể tôi nghe chuyện này,
và ông thực sự hạnh phúc, ông cười.

Khi ông kể xong, tôi nói với ông,

"Dick, tôi tự hỏi điều gì làm nên khác
biệt

giữa sandwich Feynman và sandwich
Susskind."

Và không ngừng nhịp nào,

ông nói,"xem nào, chúng như nhau.

Điều khác biệt duy nhất là sandwich
Susskind có nhiều thịt nguội hơn."

"Thịt nguội" là nhân tố xấu

(Cười lớn)

Xem nào, tôi quá vội ngày hôm đó,

và tôi nói, "Đúng,
nhưng không nhiều thịt xông khói nữa"

(Cười lớn)

(Vỗ tay)

Và sự thật là

sandwich Feynman có nhiều thịt nguội

nhưng không có thịt xông khói.

Điều Feynman ghét tệ hơn bất kỳ thứ gì
khác.

là trí thức giả tạo,

sự giả vờ,

ngụy biện giả, từ chuyên ngành.

Tôi nhớ vào khoảng giữa những năm 80.

Dick, tôi và Sidney Coleman đã gặp
vài lần

trên San Francisco
tại nhà một gã giàu có

tận trên San Francisco cho bữa tối.

Và lần cuối gã giàu có mời chúng tôi,

gã cũng mời vài triết gia,

Những người này là triết gia của trí óc.

Chuyên ngành của họ là triết lý về ý thức.

Và họ dùng toàn từ chuyên môn.

Tôi cố gắng nhớ những từ này.

"đơn", "đôi"
nhóm từ ở khắp nơi.

Tôi không biết chúng có nghĩa gì, Dick và
Sydney cũng thế.

Và ta nói về gì nhỉ?

Nào, ta nói về gì khi ta nói về trí óc?

Có một điều hiển nhiên để đề cập đến;

Một cái máy có thành trí óc được không?

Ta có thể làm cái máy

mà nghĩ như con người
có ý thức?

Chúng tôi ngồi xung quanh và nói về nó
chúng tôi có thể giải quyết vấn đề.

Nhưng vấn đề với những triết gia

là họ quá triết lý

và khi họ đáng ra phải khoa học hơn.

Sau hết, đó là câu hỏi mang tính khoa học.

Và điều này rất, rất nguy hiểm

quanh Dick Feynman.

(Cười lớn)

Feynman để họ có nó-
ở cả 2 mang tai, ngay giữa những cặp mắt.

Nó khá tàn nhẫn, nó khá vui--
ồ, nó khá vui.

Nhưng nó thực sự tàn nhẫn.

Ông ta đập bể trái bóng của họ.

Nhưng điều tuyệt vời là-
Feynman phải rời nơi đó sớm một chút,

Ông không khỏe,
nên ông đi về sớm.

Và Sidney và tôi bị bỏ lại với hai triết
gia.

Và điều tuyệt vời nữa là mấy triết gia
này đang bay bổng.

Họ quá hạnh phúc.

Họ đã gặp người vĩ đại;

họ đã được hướng dẫn bởi người vĩ đại;

họ có niềm vui bất tận

họ bị xô vào đống bùn...

Và nó là điều thật đặc biệt.

Tôi nhận ra rằng có điều gì đặc biệt ở
nơi Feynman,

kể cả khi ông làm điều ông làm,

Dick-- là người bạn của tôi;
tôi gọi ông ta là Dick--

Dick và tôi cũng có chút thân quen.

Tôi nghĩ nó có thể là mối quan hệ
đặc biệt mà tôi và ông có.

Chúng tôi thích nhau;
chúng tôi thích những thứ giống nhau.

Tôi cũng thích những trò chơi trí tuệ phái mạnh.

Đôi khi tôi thắng,
nhưng đa phần ông thắng

nhưng chúng tôi cùng thích nó.

Và Dick bị thuyết phục ở vài điểm rằng

ông và tôi có vài
tính cách tương tự nhau

Tôi không nghĩ ông đúng.

Tôi nghĩ điểm duy nhất tương đồng
giữa chúng tôi

là chúng tôi cùng thích nói về mình.

Nhưng ông bị thuyết phục bởi điều này.

Và người đàn ông này cực kỳ tò mò.

Và ông muốn hiểu nó là gì và tại sao thế

rằng có những kết nối ngộ nghĩnh.

Một ngày nọ, chúng tôi đang đi bộ.

Chúng tôi ở Pháp, tại Les Houches.

Chúng tôi đang ở trên ngọn núi, năm 1976.

Và Feynman nói với tôi "Leonardo..."

Lý do ông gọi tôi là "Leonardo"
là vì chúng tôi đã cùng ở Châu Âu,

và ông luyện tiếng Pháp.

(Cười lớn)

Và ông nói, "Leornardo,

khi còn nhỏ anh gần mẹ hơn hay
gần bố hơn?"

Tôi nói: "À, người hùng của tôi là bố.

Ông lao động,

và chỉ học đến lớp 5.

Ông ta là thợ máy tài giỏi, và ông
dạy tôi sử dụng các công cụ.

Ông dạy tôi tất cả những thứ
về máy móc.

Ông cũng dạy tôi về định lý Pytago

Ông ta không gọi nó là cạnh huyền,

ông gọi nó là đường tắt."

Và mắt Feynman sáng rỡ lên.

Ông cứ như cái bóng đèn.

Và ông nói rằng ông từng

có mối quan hệ tương tự vậy với cha của ông.

Thực ra, đôi lúc ông đã bị thuyết phục

rằng là một nhà vật lý giỏi,

thì rất quan trọng để có những mối
quan hệ kiểu vậy

với bố của mình.

Tôi xin lỗi vì cuộc trò chuyện này,

nhưng đây là điều thực sự đã xảy ra.

Ông nói rằng ông hoàn toàn bị thuyết phục
rằng nó cần thiết,

một phần thiết yếu để một nhà vật lý học
trẻ lớn lên.

Là Dick, ông, hiển nhiên, muốn kiểm chứng
điều này.

Ông muốn bước ra và làm thí nghiệm.

(Cười lớn)

À, ông ta đã làm vậy.

Ông bước ra và làm thí nghiệm.

Ông hỏi bạn ông về điều ông
nghĩ là nhà vật lý giỏi,

"Mẹ bạn hay nhạc bạn nghe ảnh hưởng bạn?"

Họ đều là đàn ông,

và với một người đàn ông, mỗi người họ
đều nói,

"Mẹ tôi"

(Cười lớn)

Họ quẳng mớ lý thuyết đó,
vào thùng rác của lịch sử.

(Cười lớn)

Nhưng ông rất hào hứng
rằng ông cuối cùng cũng gặp được ai đó

người có cùng trải nghiệm với bố
của anh ấy

như ông đã từng có với bố mình.

Và đôi khi, ông bị thuyết phục rằng đây
là lý do chúng tôi hợp nhau.

Tôi không biết. Có lẽ. Ai mà biết chứ?

Nhưng để tôi nói cho bạn nghe một
chút về nhà vật lý học Feynman

Kiểu của Feynman-- à, "kiểu"
không phải là từ đúng.

"Kiểu/ phong cách" làm ta nghĩ
đến cái nơ ông đeo,

hoặc bộ vest ông đang đóng.

Nó có gì đó sâu hơn vậy,

nhưng tôi không thể nghĩ ra từ nào cho nó.

Kiểu khoa học của Feynman, là luôn tìm
những thứ đơn giản nhất

những giải pháp căn bản cho
vấn đề xử lý được.

Nếu không xử lý được,
ta cần phải tìm gì đó thú vị hơn.

Không nghi ngờ gì, một phần của điều này
là niềm hạnh phúc và thỏa mãn của ông.

để cho người khác thấy ông có thể nghĩ
đơn giản hơn ông có thể.

Nhưng ông cũng tin tưởng sâu sắc rằng,
ông tin tưởng chắc chắn,

rằng nếu ta không thể giải thích một
điều gì một cách đơn giản,

thì ta chưa hiểu nó.

Vào những năm 1950, người ta gắng
làm rõ

Khí siêu lỏng Helium hoạt động ra sao.

Có một lý thuyết.

Nó đề xuất bởi nhà vật lý toán học Nga.

Đó là một lý thuyết phức tạp;

Tôi sẽ nói cho bạn nó là gì sớm thôi.

Nó thực sự là lý thuyết siêu phức tạp.

Đầy những tích phân công thức phức tạp

đầy toán và đại loại thế.

Và nó chạy,
nhưng nó không hoàn toàn ổn.

Nó chỉ đúng khi

phân tử heli phải rời xa, rất xa nhau.

Và không may thay,

những phân tử heli trong heli lỏng
nằm chồng lên nhau.

Feynman quyết định, theo kiểu nhà
vật lý học heli nghiệp dư,

và ông cố gắng tìm ra nó.

Ông có ý tưởng, một ý tưởng rất rõ ràng.

Ông cố tìm ra

rằng hàm sóng lượng tử
của số lớn phân tử sẽ trông thế nào.

Ông cố gắng làm nó trực quan,

theo một số nguyên tắc đơn giản.

Một số nhỏ của các nguyên lý rất rất
đơn giản.

Đầu tiên là khi phân tử Heli chạm nhau,

chúng đẩy nhau.

Và giả định rằng hàm sóng phải về 0,

và nó phải tan biến khi phân tử Heli chạm
nhau.

Sự thật khác là trạng thái đầu tiên--

trạng thái năng lượng thấp của hệ
thống lượng tử--

hàm sóng thường rất mượt;

là một số nhỏ nhất các giao động.

Và ông ngồi xuống--

và tôi tưởng như ông chẳng còn gì khác

hơn là một mẩu giấy và cây viết chì--

và ông cố ghi chép,
và ông đã ghi chép.

hàm đơn giản nhất ông nghĩ được,

và các điều kiện biên

và rằng hàm sóng tan biến khi va chạm xảy
ra

và nó mượt ở khoản giữa.

Ông viết xuống một thứ đơn giản--
thực ra là quá đơn giản,

mà tôi nghĩ rằng một học sinh thông minh
thực sự ở trung học

người chưa học đại số

cũng có thể hiểu ông viết cái gì.

Vấn đề là, thứ đơn giản mà ông viết ra

giải thích tất cả những gì tại lúc
được biết về heli lỏng,

và sau đó một thời gian.

Tôi luôn cố tự hỏi
rằng chuyên gia--

một chuyên gia vật lý heli--

chắc sẽ hơi xấu hổ về điều này.

Họ có những kỹ thuật siêu phàm,

và họ không thể làm điều này.

Ngẫu nhiên, tôi sẽ nói cho bạn biết
kỹ thuật siêu phàm đó là gì.

Nó chính là kỹ thuật lược đồ Feynman.

(cười lớn)

Ông làm ra nó năm 1968.

Vào năm 1968, trong đại học của tôi--
tôi không ở đó lúc đó--

họ đang nghiên cứu cấu trúc của proton.

Proton hiển nhiên được là từ một nhóm các
hạt nhỏ;

nhưng điều này cũng được biết đến.

Và cách nó được phân tích, hiển nhiên,
bằng lược đồ Feynman.

Đó là cái mà lược đồ Feynman được cấu trúc
để làm--

để hiểu các hạt.

Thí nghiệm được tiến hành rất đơn giản:

ta đơn giản lấy proton,

và ta va mạnh nó với electron.

Đây là thứ lược đồ Feynman được dùng.

Vấn đề duy nhất là lược đồ
Feynman khá phức tạp.

Nó là những hàm tích phân khó.

Nếu ta có thể giải được,
ta có thể đạt được lý thuyết xúc tích.

nhưng nếu ta không thể --
thì chúng thực sự quá phức tạp.

Người ta cố gắng giải chúng.

Bạn có thể làm nó trong lược đồ một vòng
lặp. Đừng lo về vòng lặp tiếp theo.

Một vòng, hai vòng--- có thể ta cần làm
lược đồ ba vòng lặp,

nhưng nhiều hơn thì ta không thể làm gì.

Feynman nói "Quên chúng đi.

Chỉ nghĩ đến proton thôi

như là một nhóm, một bầy các hạt nhỏ"

Ông gọi nó là "partons".

Ông nói, "Chỉ nghĩ đến chúng như một nhóm
các parton di chuyển nhanh."

Bởi chúng di chuyển thật sự quá nhanh,

Và suy ra rằng chuyển động nội sẽ rất chậm

Khi Electron va chạm bất ngờ--

Nó giống như cú chụp bất ngờ của proton.

Ta thấy gì?

Ta thấy một nhóm các Partons bất động.

Chúng không chuyển động,

và bởi chúng không chuyển động trong
quá trình thí nghiệm,

bạn không phải lo lắng nó sẽ
chuyển động ra sao.

Bạn không phải lo về lực giữa chúng.

Bạn chỉ cần nghĩ về chúng như một quần
thể Partons bất động."

Đây là mấu chốt để phân tích thí nghiệm
này.

Rất hiệu quả.

Có người nói từ "cách mạng" là từ xấu.

Tôi cho là vậy,

nhưng nó bao hàm rất, rất sâu trong hiểu
biết của ta về proton,

và những hạt trên nó.

À, tôi có một số điều nữa tôi
sắp nói với bạn

về mối quan hệ với Feynman,

rằng ông ta thế nào,

nhưng tôi thấy tôi còn đúng nữa phút nữa.

Nên tôi nghĩ tôi sẽ kết thúc bằng cách:

Tôi không thực sự nghĩ Feynman có thể
thích sự kiện này.

Tôi nghĩ ông sẽ nói "tôi không cần điều
này."

Nhưng...

(Cười lớn)

Làm sao chúng ta tôn vinh Feynman?

Làm sao chúng ta thực sự tôn vinh Feynman?

Tôi nghĩ câu trả lời
là chúng ta nên tôn vinh Feynman

bằng cách lấy nhiều thịt nguội ra khỏi
sandwich của ta

nhiều nhất có thể.

Cám ơn các bạn.

(Vỗ tay).