0:00:00.928,0:00:02.785
Tôi quyết định khi tôi được hỏi [br]làm việc này

0:00:02.809,0:00:06.507
rằng điều tôi thực sự muốn nói chính là về[br]bạn của tôi, Richard Feyman

0:00:06.531,0:00:09.976
Tôi là một trong những người [br]may mắn biết ông

0:00:10.000,0:00:11.410
và trải nghiệm sự hiện diện của ông

0:00:12.000,0:00:15.503
Và tôi sẽ kể về Richard Feynman tôi biết.

0:00:15.527,0:00:17.826
chắc rằng các bạn ở đây có[br]thể kể cho bạn

0:00:17.850,0:00:19.567
về Richard Feyman họ biết

0:00:19.591,0:00:22.116
và nó có thể là về Richard Feynman [br]nào đó

0:00:22.140,0:00:24.123
Richard Feynman là một người rất phức tạp

0:00:24.147,0:00:26.123
Ông là người với nhiều, nhiều phần

0:00:26.464,0:00:31.210
Trước hết, ông là nhà khoa học rất, rất, [br]rất vĩ đại

0:00:31.798,0:00:33.976
Ông là một diễn viên. Bạn thấy ông diễn.

0:00:34.000,0:00:37.658
Tôi cũng có may mắn tham dự bài giảng

0:00:37.682,0:00:38.976
trên ban công

0:00:39.536,0:00:40.742
Bài giảng tuyệt vời

0:00:41.885,0:00:43.060
Ông ta là nhà triết học.

0:00:43.631,0:00:44.801
Ông ta là người chơi trống.

0:00:44.825,0:00:46.784
Ông là nhà giáo tuyệt vời.

0:00:48.483,0:00:51.140
Richard Feynman còn là nhà ông bầu,

0:00:51.164,0:00:52.727
một ông bầu vĩ đại

0:00:52.751,0:00:55.186
Ông ta xấc xược, bất kính

0:00:56.186,0:01:00.976
Ông ta đầy nam tính, kiểu đầy lợi [br]thế nam tính

0:01:01.455,0:01:05.058
Ông ta yêu thích cuộc tranh đấu trí tuệ

0:01:05.405,0:01:08.054
Ông ta có cái tôi vĩ đại

0:01:09.157,0:01:12.633
Nhưng người đàn ông có, cách nào đó,

0:01:12.657,0:01:15.109
nhiều khoảng trống ở dưới đáy.

0:01:15.133,0:01:19.863
Và tôi nói nhiều khoảng trống, trong [br]trường hợp của tôi

0:01:19.887,0:01:22.976
Tôi không thể nói với ai khác,[br]nhưng trong trường hợp của tôi

0:01:23.000,0:01:26.279
Nhiều khoảng trống cho một cái tôi khác [br]lớn hơn

0:01:26.303,0:01:27.693
Xem nào, không lớn như anh ấy

0:01:27.717,0:01:29.597
nhưng cũng khá lớn

0:01:30.890,0:01:32.779
Tôi thường cảm thấy ổn với Dick Feynman

0:01:33.136,0:01:35.110
Ở với ông ấy thường rất vui

0:01:35.586,0:01:37.348
Ông ấy làm tôi cảm thấy mình thông minh

0:01:37.753,0:01:39.960
Làm thế nào để một người như vậy làm ta[br]cảm thấy mình thông minh

0:01:39.984,0:01:41.150
Ông ấy đã làm cách nào đó

0:01:41.174,0:01:43.634
Ông làm tôi thấy mình thông thái,[br]Ông làm tôi thấy ông thông thái.

0:01:43.658,0:01:45.609
Ông làm tôi thấy chúng tôi đều thông thái,

0:01:45.633,0:01:48.975
và hai chúng tôi có thể giải quyết bất kỳ[br]vấn đề nào.

0:01:50.083,0:01:53.091
Và thực sự, chúng tôi học lý cùng nhau.

0:01:53.115,0:01:55.160
Chúng tôi chưa có bài báo nào chung,

0:01:55.184,0:01:56.644
nhưng chúng tôi rất vui.

0:01:58.760,0:01:59.976
Ông ta yêu thích chiến thắng,

0:02:00.679,0:02:03.379
thắng trò chơi phái mạnh,[br]thỉnh thoảng ông tham gia.

0:02:03.403,0:02:06.667
Và ông không chỉ chơi với tôi, nhưng[br]với mọi loại người.

0:02:06.691,0:02:08.528
Ông thường thắng.

0:02:08.552,0:02:11.615
Nhưng khi ông không thắng, khi ông thua,

0:02:11.639,0:02:14.276
ông cười và làm như vui lắm vậy

0:02:14.300,0:02:15.498
như thể ông ta đã thắng.

0:02:16.331,0:02:18.479
Tôi nhớ có lần ông kể tôi nghe

0:02:18.503,0:02:20.424
về chuyện cười sinh viên chọc ông.

0:02:20.892,0:02:23.429
Tôi nghĩ chuyện đó dành cho sinh nhật ông-

0:02:23.453,0:02:24.870
họ ăn trưa cùng ông

0:02:24.894,0:02:29.512
tại một tiệm sandwich ở Pasadena.

0:02:29.536,0:02:31.171
Chắc tiệm vẫn còn, tôi không rõ.

0:02:31.584,0:02:34.166
Họ chọn Sandwich dành cho các ngôi sao.

0:02:34.190,0:02:36.530
Ta có thể có sandwich Marilyn Monroe.

0:02:36.554,0:02:38.855
Ta có thể dùng sandwich Humphrey Bogart.

0:02:39.373,0:02:41.555
Sinh viên đến đó trước,

0:02:41.579,0:02:44.977
và sắp xếp để gọi sandwich Feynman.

0:02:45.001,0:02:47.988
Từng người một, họ đến và gọi sandwich [br]Feynman.

0:02:48.012,0:02:49.240
Feynman thích câu chuyện này.

0:02:49.264,0:02:53.298
Ông kể tôi nghe chuyện này,[br]và ông thực sự hạnh phúc, ông cười.[br]

0:02:53.322,0:02:56.072
Khi ông kể xong, tôi nói với ông,

0:02:56.096,0:02:58.959
"Dick, tôi tự hỏi điều gì làm nên khác [br]biệt

0:02:58.983,0:03:01.976
giữa sandwich Feynman và sandwich [br]Susskind."

0:03:02.491,0:03:04.506
Và không ngừng nhịp nào,

0:03:04.530,0:03:07.772
ông nói,"xem nào, chúng như nhau.

0:03:07.796,0:03:11.118
Điều khác biệt duy nhất là sandwich [br]Susskind có nhiều thịt nguội hơn."

0:03:11.142,0:03:12.827
"Thịt nguội" là nhân tố xấu

0:03:12.851,0:03:14.375
(Cười lớn)

0:03:14.399,0:03:17.809
Xem nào, tôi quá vội ngày hôm đó,

0:03:17.833,0:03:19.976
và tôi nói, "Đúng, [br]nhưng không nhiều thịt xông khói nữa"

0:03:20.000,0:03:22.954
(Cười lớn)

0:03:22.978,0:03:24.115
(Vỗ tay)

0:03:24.139,0:03:27.321
Và sự thật là

0:03:27.345,0:03:31.327
sandwich Feynman có nhiều thịt nguội

0:03:31.351,0:03:34.130
nhưng không có thịt xông khói.

0:03:35.645,0:03:37.918
Điều Feynman ghét tệ hơn bất kỳ thứ gì[br]khác.

0:03:37.942,0:03:39.944
là trí thức giả tạo,

0:03:39.968,0:03:41.197
sự giả vờ,

0:03:41.221,0:03:43.648
ngụy biện giả, từ chuyên ngành.

0:03:44.950,0:03:49.218
Tôi nhớ vào khoảng giữa những năm 80.

0:03:49.242,0:03:53.376
Dick, tôi và Sidney Coleman đã gặp[br]vài lần

0:03:53.400,0:03:56.565
trên San Francisco[br]tại nhà một gã giàu có

0:03:56.589,0:03:58.716
tận trên San Francisco cho bữa tối.

0:03:58.740,0:04:00.976
Và lần cuối gã giàu có mời chúng tôi,

0:04:01.000,0:04:03.136
gã cũng mời vài triết gia,

0:04:03.160,0:04:05.688
Những người này là triết gia của trí óc.

0:04:05.712,0:04:09.076
Chuyên ngành của họ là triết lý về ý thức.

0:04:09.100,0:04:11.790
Và họ dùng toàn từ chuyên môn.

0:04:11.814,0:04:14.210
Tôi cố gắng nhớ những từ này.

0:04:14.234,0:04:18.124
"đơn", "đôi"[br]nhóm từ ở khắp nơi.

0:04:18.148,0:04:21.722
Tôi không biết chúng có nghĩa gì, Dick và [br]Sydney cũng thế.

0:04:21.746,0:04:23.516
Và ta nói về gì nhỉ?

0:04:23.540,0:04:26.115
Nào, ta nói về gì khi ta nói về trí óc?

0:04:26.139,0:04:28.303
Có một điều hiển nhiên để đề cập đến;

0:04:28.327,0:04:29.976
Một cái máy có thành trí óc được không?

0:04:30.578,0:04:32.307
Ta có thể làm cái máy

0:04:32.331,0:04:35.413
mà nghĩ như con người[br]có ý thức?

0:04:35.841,0:04:39.171
Chúng tôi ngồi xung quanh và nói về nó[br]chúng tôi có thể giải quyết vấn đề.

0:04:39.195,0:04:40.976
Nhưng vấn đề với những triết gia

0:04:41.000,0:04:42.976
là họ quá triết lý

0:04:43.000,0:04:45.344
và khi họ đáng ra phải khoa học hơn.

0:04:45.788,0:04:48.128
Sau hết, đó là câu hỏi mang tính khoa học.

0:04:48.152,0:04:51.059
Và điều này rất, rất nguy hiểm

0:04:51.083,0:04:52.512
quanh Dick Feynman.

0:04:52.536,0:04:54.020
(Cười lớn)

0:04:55.278,0:04:58.473
Feynman để họ có nó-[br]ở cả 2 mang tai, ngay giữa những cặp mắt.

0:04:58.497,0:05:01.568
Nó khá tàn nhẫn, nó khá vui--[br]ồ, nó khá vui.

0:05:01.592,0:05:03.305
Nhưng nó thực sự tàn nhẫn.

0:05:03.329,0:05:05.279
Ông ta đập bể trái bóng của họ.

0:05:06.065,0:05:09.565
Nhưng điều tuyệt vời là-[br]Feynman phải rời nơi đó sớm một chút,

0:05:09.589,0:05:12.691
Ông không khỏe,[br]nên ông đi về sớm.

0:05:12.715,0:05:15.609
Và Sidney và tôi bị bỏ lại với hai triết[br]gia.

0:05:15.633,0:05:18.623
Và điều tuyệt vời nữa là mấy triết gia[br]này đang bay bổng.

0:05:18.647,0:05:20.463
Họ quá hạnh phúc.

0:05:20.828,0:05:23.082
Họ đã gặp người vĩ đại;

0:05:23.106,0:05:25.534
họ đã được hướng dẫn bởi người vĩ đại;

0:05:25.558,0:05:27.499
họ có niềm vui bất tận

0:05:27.523,0:05:29.708
họ bị xô vào đống bùn...

0:05:30.875,0:05:33.334
Và nó là điều thật đặc biệt.

0:05:33.358,0:05:36.747
Tôi nhận ra rằng có điều gì đặc biệt ở [br]nơi Feynman,

0:05:36.771,0:05:40.585
kể cả khi ông làm điều ông làm,

0:05:43.414,0:05:46.088
Dick-- là người bạn của tôi;[br]tôi gọi ông ta là Dick--

0:05:46.112,0:05:48.798
Dick và tôi cũng có chút thân quen.

0:05:48.822,0:05:51.696
Tôi nghĩ nó có thể là mối quan hệ[br]đặc biệt mà tôi và ông có.

0:05:51.720,0:05:54.343
Chúng tôi thích nhau;[br]chúng tôi thích những thứ giống nhau.

0:05:54.367,0:05:57.850
Tôi cũng thích những trò chơi trí tuệ phái mạnh.

0:05:58.278,0:06:00.358
Đôi khi tôi thắng,[br]nhưng đa phần ông thắng

0:06:00.382,0:06:01.976
nhưng chúng tôi cùng thích nó.

0:06:02.000,0:06:04.390
Và Dick bị thuyết phục ở vài điểm rằng

0:06:04.414,0:06:08.622
ông và tôi có vài [br]tính cách tương tự nhau

0:06:09.226,0:06:10.680
Tôi không nghĩ ông đúng.

0:06:10.704,0:06:12.923
Tôi nghĩ điểm duy nhất tương đồng[br]giữa chúng tôi

0:06:12.947,0:06:15.145
là chúng tôi cùng thích nói về mình.

0:06:15.169,0:06:18.010
Nhưng ông bị thuyết phục bởi điều này.

0:06:18.034,0:06:21.088
Và người đàn ông này cực kỳ tò mò.

0:06:21.112,0:06:24.786
Và ông muốn hiểu nó là gì và tại sao thế

0:06:24.810,0:06:27.637
rằng có những kết nối ngộ nghĩnh.

0:06:28.374,0:06:30.058
Một ngày nọ, chúng tôi đang đi bộ.

0:06:30.082,0:06:31.908
Chúng tôi ở Pháp, tại Les Houches.

0:06:31.932,0:06:35.556
Chúng tôi đang ở trên ngọn núi, năm 1976.

0:06:35.580,0:06:39.838
Và Feynman nói với tôi "Leonardo..."

0:06:39.862,0:06:42.897
Lý do ông gọi tôi là "Leonardo"[br]là vì chúng tôi đã cùng ở Châu Âu,

0:06:42.921,0:06:44.572
và ông luyện tiếng Pháp.

0:06:44.596,0:06:46.716
(Cười lớn)

0:06:46.740,0:06:49.963
Và ông nói, "Leornardo,

0:06:49.987,0:06:53.976
khi còn nhỏ anh gần mẹ hơn hay [br]gần bố hơn?"

0:06:54.000,0:06:56.976
Tôi nói: "À, người hùng của tôi là bố.

0:06:58.057,0:07:00.208
Ông lao động,

0:07:00.232,0:07:01.885
và chỉ học đến lớp 5.

0:07:02.375,0:07:05.199
Ông ta là thợ máy tài giỏi, và ông [br]dạy tôi sử dụng các công cụ.

0:07:05.223,0:07:09.191
Ông dạy tôi tất cả những thứ [br]về máy móc.

0:07:09.215,0:07:11.246
Ông cũng dạy tôi về định lý Pytago

0:07:11.270,0:07:13.223
Ông ta không gọi nó là cạnh huyền,

0:07:13.247,0:07:15.315
ông gọi nó là đường tắt."

0:07:15.855,0:07:18.632
Và mắt Feynman sáng rỡ lên.

0:07:18.656,0:07:20.249
Ông cứ như cái bóng đèn.

0:07:21.011,0:07:23.092
Và ông nói rằng ông từng

0:07:23.116,0:07:26.275
có mối quan hệ tương tự vậy với cha của ông.

0:07:26.870,0:07:30.290
Thực ra, đôi lúc ông đã bị thuyết phục

0:07:30.314,0:07:34.125
rằng là một nhà vật lý giỏi,

0:07:34.149,0:07:37.482
thì rất quan trọng để có những mối[br]quan hệ kiểu vậy

0:07:37.506,0:07:38.662
với bố của mình.

0:07:38.686,0:07:41.692
Tôi xin lỗi vì cuộc trò chuyện này,

0:07:41.716,0:07:43.576
nhưng đây là điều thực sự đã xảy ra.

0:07:43.600,0:07:47.397
Ông nói rằng ông hoàn toàn bị thuyết phục[br]rằng nó cần thiết,

0:07:47.421,0:07:51.060
một phần thiết yếu để một nhà vật lý học [br]trẻ lớn lên.

0:07:51.655,0:07:54.788
Là Dick, ông, hiển nhiên, muốn kiểm chứng[br]điều này.

0:07:54.812,0:07:57.088
Ông muốn bước ra và làm thí nghiệm.

0:07:57.112,0:07:58.128
(Cười lớn)

0:07:58.152,0:07:59.304
À, ông ta đã làm vậy.

0:07:59.328,0:08:00.986
Ông bước ra và làm thí nghiệm.

0:08:01.010,0:08:03.925
Ông hỏi bạn ông về điều ông [br]nghĩ là nhà vật lý giỏi,

0:08:03.949,0:08:06.294
"Mẹ bạn hay nhạc bạn nghe ảnh hưởng bạn?"

0:08:06.318,0:08:08.281
Họ đều là đàn ông,

0:08:08.305,0:08:10.935
và với một người đàn ông, mỗi người họ[br]đều nói,

0:08:10.959,0:08:12.183
"Mẹ tôi"

0:08:12.207,0:08:15.274
(Cười lớn)

0:08:15.298,0:08:19.298
Họ quẳng mớ lý thuyết đó,[br]vào thùng rác của lịch sử.[br]

0:08:19.322,0:08:20.426
(Cười lớn)

0:08:20.450,0:08:23.252
Nhưng ông rất hào hứng [br]rằng ông cuối cùng cũng gặp được ai đó

0:08:23.276,0:08:26.872
người có cùng trải nghiệm với bố [br]của anh ấy

0:08:26.896,0:08:28.331
như ông đã từng có với bố mình.

0:08:28.355,0:08:32.480
Và đôi khi, ông bị thuyết phục rằng đây [br]là lý do chúng tôi hợp nhau.

0:08:32.504,0:08:34.141
Tôi không biết. Có lẽ. Ai mà biết chứ?

0:08:34.600,0:08:38.392
Nhưng để tôi nói cho bạn nghe một[br]chút về nhà vật lý học Feynman

0:08:40.622,0:08:44.576
Kiểu của Feynman-- à, "kiểu"[br]không phải là từ đúng.

0:08:44.600,0:08:47.445
"Kiểu/ phong cách" làm ta nghĩ [br]đến cái nơ ông đeo,

0:08:47.469,0:08:48.770
hoặc bộ vest ông đang đóng.

0:08:48.794,0:08:50.713
Nó có gì đó sâu hơn vậy,

0:08:50.737,0:08:52.808
nhưng tôi không thể nghĩ ra từ nào cho nó.

0:08:52.832,0:08:58.274
Kiểu khoa học của Feynman, là luôn tìm[br]những thứ đơn giản nhất

0:08:58.298,0:09:02.213
những giải pháp căn bản cho [br]vấn đề xử lý được.

0:09:02.237,0:09:05.762
Nếu không xử lý được,[br]ta cần phải tìm gì đó thú vị hơn.

0:09:06.469,0:09:11.041
Không nghi ngờ gì, một phần của điều này[br]là niềm hạnh phúc và thỏa mãn của ông.

0:09:11.065,0:09:14.497
để cho người khác thấy ông có thể nghĩ[br]đơn giản hơn ông có thể.

0:09:14.837,0:09:17.996
Nhưng ông cũng tin tưởng sâu sắc rằng,[br]ông tin tưởng chắc chắn,

0:09:18.020,0:09:20.260
rằng nếu ta không thể giải thích một[br]điều gì một cách đơn giản,

0:09:20.284,0:09:21.815
thì ta chưa hiểu nó.

0:09:23.140,0:09:26.393
Vào những năm 1950, người ta gắng[br]làm rõ

0:09:26.417,0:09:28.393
Khí siêu lỏng Helium hoạt động ra sao.

0:09:29.313,0:09:30.489
Có một lý thuyết.

0:09:30.513,0:09:32.924
Nó đề xuất bởi nhà vật lý toán học Nga.

0:09:32.948,0:09:34.358
Đó là một lý thuyết phức tạp;

0:09:34.382,0:09:36.493
Tôi sẽ nói cho bạn nó là gì sớm thôi.

0:09:36.517,0:09:38.365
Nó thực sự là lý thuyết siêu phức tạp.

0:09:38.389,0:09:41.226
Đầy những tích phân công thức phức tạp

0:09:41.250,0:09:43.075
đầy toán và đại loại thế.

0:09:43.600,0:09:46.837
Và nó chạy,[br]nhưng nó không hoàn toàn ổn.

0:09:46.861,0:09:48.203
Nó chỉ đúng khi

0:09:48.227,0:09:51.446
phân tử heli phải rời xa, rất xa nhau.

0:09:51.470,0:09:54.183
Và không may thay,

0:09:54.207,0:09:57.365
những phân tử heli trong heli lỏng[br]nằm chồng lên nhau.

0:09:57.389,0:10:00.730
Feynman quyết định, theo kiểu nhà[br]vật lý học heli nghiệp dư,

0:10:00.754,0:10:03.004
và ông cố gắng tìm ra nó.

0:10:03.028,0:10:05.432
Ông có ý tưởng, một ý tưởng rất rõ ràng.

0:10:05.456,0:10:06.850
Ông cố tìm ra

0:10:06.874,0:10:11.950
rằng hàm sóng lượng tử [br]của số lớn phân tử sẽ trông thế nào.

0:10:11.974,0:10:13.621
Ông cố gắng làm nó trực quan,

0:10:13.645,0:10:16.576
theo một số nguyên tắc đơn giản.

0:10:16.600,0:10:19.576
Một số nhỏ của các nguyên lý rất rất[br]đơn giản.

0:10:19.600,0:10:22.977
Đầu tiên là khi phân tử Heli chạm nhau,

0:10:23.001,0:10:24.309
chúng đẩy nhau.

0:10:24.333,0:10:27.731
Và giả định rằng hàm sóng phải về 0,

0:10:27.755,0:10:30.840
và nó phải tan biến khi phân tử Heli chạm [br]nhau.

0:10:30.864,0:10:33.173
Sự thật khác là trạng thái đầu tiên--

0:10:33.197,0:10:35.934
trạng thái năng lượng thấp của hệ[br]thống lượng tử--

0:10:35.958,0:10:39.229
hàm sóng thường rất mượt;

0:10:39.253,0:10:41.348
là một số nhỏ nhất các giao động.

0:10:41.372,0:10:42.900
Và ông ngồi xuống--

0:10:42.924,0:10:45.195
và tôi tưởng như ông chẳng còn gì khác

0:10:45.219,0:10:47.632
hơn là một mẩu giấy và cây viết chì--

0:10:47.656,0:10:49.896
và ông cố ghi chép,[br]và ông đã ghi chép.

0:10:49.920,0:10:52.215
hàm đơn giản nhất ông nghĩ được,

0:10:52.239,0:10:54.216
và các điều kiện biên

0:10:54.240,0:10:56.704
và rằng hàm sóng tan biến khi va chạm xảy[br]ra

0:10:56.728,0:10:58.441
và nó mượt ở khoản giữa.

0:10:59.233,0:11:01.972
Ông viết xuống một thứ đơn giản--[br]thực ra là quá đơn giản,

0:11:01.996,0:11:05.123
mà tôi nghĩ rằng một học sinh thông minh[br]thực sự ở trung học

0:11:05.147,0:11:06.576
người chưa học đại số

0:11:06.600,0:11:08.533
cũng có thể hiểu ông viết cái gì.

0:11:09.077,0:11:12.226
Vấn đề là, thứ đơn giản mà ông viết ra

0:11:12.250,0:11:15.791
giải thích tất cả những gì tại lúc[br]được biết về heli lỏng,

0:11:15.815,0:11:17.088
và sau đó một thời gian.

0:11:17.504,0:11:20.481
Tôi luôn cố tự hỏi [br]rằng chuyên gia--

0:11:20.505,0:11:22.566
một chuyên gia vật lý heli--

0:11:22.590,0:11:24.757
chắc sẽ hơi xấu hổ về điều này.

0:11:25.162,0:11:27.831
Họ có những kỹ thuật siêu phàm,

0:11:27.855,0:11:29.631
và họ không thể làm điều này.

0:11:29.655,0:11:33.782
Ngẫu nhiên, tôi sẽ nói cho bạn biết[br]kỹ thuật siêu phàm đó là gì.

0:11:33.806,0:11:36.355
Nó chính là kỹ thuật lược đồ Feynman.

0:11:36.379,0:11:38.236
(cười lớn)

0:11:38.260,0:11:41.014
Ông làm ra nó năm 1968.

0:11:41.521,0:11:46.507
Vào năm 1968, trong đại học của tôi--[br]tôi không ở đó lúc đó--

0:11:46.531,0:11:49.103
họ đang nghiên cứu cấu trúc của proton.

0:11:49.497,0:11:53.113
Proton hiển nhiên được là từ một nhóm các[br]hạt nhỏ;

0:11:53.137,0:11:55.077
nhưng điều này cũng được biết đến.

0:11:55.522,0:11:58.858
Và cách nó được phân tích, hiển nhiên,[br]bằng lược đồ Feynman.

0:11:58.882,0:12:01.423
Đó là cái mà lược đồ Feynman được cấu trúc[br]để làm--

0:12:01.447,0:12:02.716
để hiểu các hạt.

0:12:03.234,0:12:05.846
Thí nghiệm được tiến hành rất đơn giản:

0:12:05.870,0:12:07.205
ta đơn giản lấy proton,

0:12:07.229,0:12:09.839
và ta va mạnh nó với electron.

0:12:09.863,0:12:12.554
Đây là thứ lược đồ Feynman được dùng.

0:12:12.991,0:12:17.054
Vấn đề duy nhất là lược đồ[br]Feynman khá phức tạp.

0:12:17.078,0:12:18.618
Nó là những hàm tích phân khó.

0:12:18.642,0:12:21.813
Nếu ta có thể giải được,[br]ta có thể đạt được lý thuyết xúc tích.

0:12:21.837,0:12:24.414
nhưng nếu ta không thể --[br]thì chúng thực sự quá phức tạp.

0:12:25.313,0:12:26.774
Người ta cố gắng giải chúng.

0:12:26.798,0:12:29.718
Bạn có thể làm nó trong lược đồ một vòng [br]lặp. Đừng lo về vòng lặp tiếp theo.

0:12:29.742,0:12:32.747
Một vòng, hai vòng--- có thể ta cần làm [br]lược đồ ba vòng lặp,

0:12:32.771,0:12:34.825
nhưng nhiều hơn thì ta không thể làm gì.

0:12:34.849,0:12:36.493
Feynman nói "Quên chúng đi.

0:12:36.517,0:12:37.988
Chỉ nghĩ đến proton thôi

0:12:38.012,0:12:42.345
như là một nhóm, một bầy các hạt nhỏ"

0:12:42.369,0:12:44.020
Ông gọi nó là "partons".

0:12:44.044,0:12:49.747
Ông nói, "Chỉ nghĩ đến chúng như một nhóm [br]các parton di chuyển nhanh."

0:12:49.771,0:12:51.858
Bởi chúng di chuyển thật sự quá nhanh,

0:12:52.996,0:12:57.098
Và suy ra rằng chuyển động nội sẽ rất chậm

0:12:57.821,0:12:59.433
Khi Electron va chạm bất ngờ--

0:12:59.457,0:13:03.514
Nó giống như cú chụp bất ngờ của proton.

0:13:04.153,0:13:05.308
Ta thấy gì?

0:13:05.332,0:13:09.366
Ta thấy một nhóm các Partons bất động.

0:13:09.390,0:13:10.572
Chúng không chuyển động,

0:13:10.596,0:13:13.652
và bởi chúng không chuyển động trong [br]quá trình thí nghiệm,

0:13:13.676,0:13:15.985
bạn không phải lo lắng nó sẽ [br]chuyển động ra sao.

0:13:16.009,0:13:18.615
Bạn không phải lo về lực giữa chúng.

0:13:18.639,0:13:23.828
Bạn chỉ cần nghĩ về chúng như một quần[br]thể Partons bất động."

0:13:24.314,0:13:27.778
Đây là mấu chốt để phân tích thí nghiệm[br]này.

0:13:27.802,0:13:30.576
Rất hiệu quả.

0:13:30.987,0:13:33.489
Có người nói từ "cách mạng" là từ xấu.

0:13:33.513,0:13:35.654
Tôi cho là vậy,

0:13:35.678,0:13:41.180
nhưng nó bao hàm rất, rất sâu trong hiểu[br]biết của ta về proton,

0:13:41.204,0:13:43.000
và những hạt trên nó.

0:13:43.370,0:13:45.988
À, tôi có một số điều nữa tôi[br]sắp nói với bạn

0:13:46.012,0:13:47.669
về mối quan hệ với Feynman,

0:13:47.693,0:13:48.867
rằng ông ta thế nào,

0:13:48.891,0:13:51.195
nhưng tôi thấy tôi còn đúng nữa phút nữa.

0:13:51.219,0:13:55.146
Nên tôi nghĩ tôi sẽ kết thúc bằng cách:

0:13:55.170,0:13:57.966
Tôi không thực sự nghĩ Feynman có thể[br]thích sự kiện này.

0:13:57.990,0:14:02.279
Tôi nghĩ ông sẽ nói "tôi không cần điều [br]này."

0:14:02.882,0:14:04.032
Nhưng...

0:14:04.056,0:14:05.064
(Cười lớn)

0:14:05.088,0:14:06.446
Làm sao chúng ta tôn vinh Feynman?

0:14:06.470,0:14:08.152
Làm sao chúng ta thực sự tôn vinh Feynman?

0:14:08.176,0:14:11.320
Tôi nghĩ câu trả lời[br]là chúng ta nên tôn vinh Feynman

0:14:11.344,0:14:15.306
bằng cách lấy nhiều thịt nguội ra khỏi [br]sandwich của ta

0:14:15.330,0:14:16.576
nhiều nhất có thể.

0:14:16.941,0:14:18.092
Cám ơn các bạn.

0:14:18.116,0:14:21.317
(Vỗ tay).