What causes economic bubbles?

Bạn sẽ trả bao nhiêu tiền
cho một bó hoa tulip?

Một vài đô? Hay một trăm đô?

Thế một triệu đô thì sao?

Chắc là không đâu.

Ừm, thế bạn sẽ trả bao nhiêu
cho ngôi nhà này?

hay trả bao nhiêu để được đồng sở hữu
một trang web chuyên bán đồ cho thú cưng?

Vào một số thời điểm,

hoa tulip, bất động sản hay cổ phần của trang pets.com

đều được bán với giá cao hơn nhiều
so với giá trị thật của chúng.

Trong mỗi trường hợp trên, giá bán liên tiếp tăng vọt
rồi đột ngột tụt dốc không phanh.

Các nhà kinh tế gọi đây là bong bóng.

Vậy chính xác bong bóng này là gì?

Ừm, để hiểu rõ hơn thì
ta sẽ bắt đầu với trường hợp của hoa tulip

Vào thế kỷ 17, đất nước Hà Lan bước vào
một thời kỳ hoàng kim

Trong những năm 30 của thế kỷ 17, Amsterdam là một bến cảng kiêm trung tâm thương mại trọng yếu.

Những con tàu Hà Lan chất đầy những gia vị
mang về từ châu Á

và đem bán lại ở châu Âu với nhiều lợi nhuận.

Nhờ vậy Amsterdam trở nên trù phú, với vô số
thương gia và những người thợ tài hoa

những người phô bày sự phát đạt của họ
bằng cách sống trong những biệt thự

với những vườn hoa bao quanh.

Và có một loại hoa cực kỳ được ưa chuộng:

hoa tulip.

Hoa tulip được chở đến châu Âu trên những tàu buôn

rong ruổi từ phương Đông xa xôi.

Bởi lẽ đó mà hoa tulip được coi là một loài hoa lạ

và cũng là một loài hoa khó trồng

vì để đợi được một bông hoa nở,
có thể mất đến hàng năm trời

Trong những năm 1630, sự bùng nổ của
loại virus ăn hoa tulip

khiến cho những bông hoa này
nom thậm chí còn đẹp hơn

với những đường sọc sặc sỡ trên cánh hoa,
hao hao như một ngọn lửa

Những bông hoa tulip như thế quý hiếm
hơn những bông hoa tulip thường

theo lẽ đó, giá của chúng cũng bắt đầu tăng,

đi kèm với nó là cơn sốt hoa tulip.

Chẳng mấy chốc, hoa tulip trở thành
một hiện tượng trên khắp cả nước

và hội chứng hoa tulip đã ra đời.

Một hội chứng xuất hiện khi có sự tăng cao của giá cả

kết hợp với việc sẵn lòng chi trả một cái giá trên trời

cho một thứ có giá trị thực chất thấp hơn rất nhiều.

Một ví dụ gần đây là hội chứng .com
trong những năm 1990.

Cổ phần của các trang web thú vị mới lập cũng giống như những bông hoa tulip ở thế kỷ 17.

Ai cũng muốn sở hữu một phần.

Càng nhiều người muốn mua hoa tulip,
thì giá hoa tulip càng tăng.

Thậm chí có khi, một củ hoa tulip,

được bán với giá gấp mười lần tiền lương một năm của
một người thợ thủ công lành nghề.

Trên thị trường cổ phiếu,

giá của cổ phiếu được xác định dựa trên
cung và cầu của nhà đầu tư

Giá cổ phiếu có xu hướng tăng

nếu người ta cho rằng sắp tới công ty đó
sẽ thu được nhiều lợi nhuận hơn

Khi đó các nhà đầu tư sẽ mua nhiều cổ phiếu hơn,

vô tình càng đẩy giá lên cao do cầu tăng.

dẫn đến một phản hồi lặp khi các nhà đầu tư
bị mắc ảo tưởng vì nghe theo số đông

khiến cho giá bị đẩy lên cao vọt so với giá trị thực.

và tạo ra bong bóng kinh tế.

Để hội chứng kết thúc hay để chọc vỡ bong bóng
thì tất cả những gì cần là

có nhiều người cùng ngộ ra sự thật rằng
giá của cổ phiếu,

hay giá một bông hoa tulip,
cao hơn rất nhiều so với giá trị thật của nó.

Đó là điều đã xảy ra với cả hai hội chứng trên.

Đùng một cái, cầu biến mất.

Giá bị đẩy xuống thấp một cách kinh ngạc,

và BÙM!

Bong bóng vỡ, và thị trường khủng hoảng.

Ngày nay, các học giả đang miệt mài nghiên cứu
trong nỗ lực dự đoán nguyên nhân của bong bóng

cũng như làm thế nào để tránh được chúng.

Hội chứng hoa tulip là một minh họa sống động

của nguyên tắc sống còn khi đối diện với một bong bóng

và có thể giúp chúng ta hiểu hơn những ví dụ gần đây

như bong bóng bất động sản hồi cuối những năm 2000s

Nền kinh tế sẽ còn trải qua nhiều giai đoạn

thăng trầm nữa.

Thế nên trong khi đợi đến lúc
hội chứng tiếp theo xảy ra,

và bong bóng tiếp theo bị chọc vỡ,

hãy thưởng cho mình một bó hoa tulip

và tận hưởng sự thật rằng bạn đã không phải đánh đổi một cánh tay hay chân của mình để mua chúng.