Η επιστήμη πίσω από τον μύθο: Ομήρου Οδύσσεια - Ματ Κάπλαν

Δείτε όλο το μάθημα εδώ: http://ed.ted.com/lessons/the-science-behind-the-myth-homer-s-odyssey-matt-kaplan

Η Ομήρου Οδύσσεια αφηγείται τις περιπέτειες του Οδυσσέα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού επιστροφής του από τον Τρωικό Πόλεμο. Αν και κάποια κομμάτια ίσως βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα, οι συναντήσεις με τέρατα, γίγαντες και μάγους αντιμετωπίζονται ως τελείως φανταστικές. Αλλά μήπως υπάρχει κάτι περισσότερο σε αυτούς τους μύθους; Ο Ματ Κάπλαν μας εξηγεί γιατί μπορεί να υπάρχει περισσότερη αλήθεια στην Οδύσσεια από όσο φανταζόμαστε.

Μάθημα από τον Ματ Κάπλαν, ψηφιακή απεικόνιση από τον Μάικ Σελ.

Ομήρου Οδύσσεια.

Ένα από τα αρχαιότερα έργα
της Δυτικής λογοτεχνίας,

αφηγείται τις περιπέτειες
του Έλληνα ήρωα Οδυσσέα

κατά τη διάρκεια του δεκαετούς ταξιδιού
επιστροφής από τον Τρωικό πόλεμο.

Αν και κάποια τμήματα ίσως
βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα,

οι συναντήσεις με παράξενα τέρατα,

τρομακτικούς γίγαντες
και πανίσχυρους μάγους

θεωρούνται τελείως φανταστικά.

Μήπως όμως υπάρχει κάτι περισσότερο
σε αυτούς του μύθους;

Ας δούμε ένα γνωστό περιστατικό του έπους.

Κατά τη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού,

ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του
βρίσκονται στο μυστηριώδες νησί Αιαία.

Πεινασμένοι και εξαντλημένοι, κάποιοι
από τους άντρες βρίσκουν ένα παλάτι

όπου μια πανέμορφη γυναίκα
τους καλωσορίζει σε ένα συμπόσιο.

Βέβαια, είναι πολύ καλό
για να είναι αληθινό.

Η γυναίκα, είναι η τρομερή μάγισσα Κίρκη,

και μόλις οι στρατιώτες
τρώνε από το τραπέζι της,

τους μεταμορφώνει σε ζώα
με μια κίνηση του ραβδιού της.

Ευτυχώς, ένας από τους άντρες δραπετεύει,

βρίσκει τον Οδυσσέα και του λέει τι έγινε.

Αλλά ενώ ο Οδυσσέας τρέχει
να σώσει τους άντρες του,

συναντά τον αγγελιαφόρο
των θεών, τον Ερμή,

που τον συμβουλεύει
να μασουλήσει ένα μαγικό βότανο.

Ο Οδυσσέας ακολουθεί τη συμβουλή του,

και όταν συναντά τελικά την Κίρκη,
τα ξόρκια της δεν τον επηρεάζουν,

έτσι μπορεί να τη νικήσει
και να σώσει το πλήρωμά του.

Φυσικά, αυτή η ιστορία μαγείας
και μεταμορφώσεων σε ζώα

θεωρούνταν φανταστική για αιώνες.

Αλλά τα τελευταία χρόνια, οι πολλές
αναφορές βοτάνων και φαρμάκων στο χωρίο

κίνησαν το ενδιαφέρον των επιστημόνων,

κάποιοι από τους οποίους θεωρούν

ότι οι μύθοι ίσως ήταν φανταστικές
εκφράσεις πραγματικών εμπειριών.

Οι πρωιμότερες μορφές
του Ομηρικού κειμένου

λένε πως η Κίρκη αναμείγνυε
ναρκωτικά στο φαγητό

ώστε το πλήρωμα να ξέχναγε
τελείως την πατρίδα του.

Τυχαίνει ένα από τα φυτά
της περιοχής της Μεσογείου

να είναι ένα αθώο βότανο
γνωστό ως Στραμώνιο,

που έχει ως επίδραση να προκαλεί αμνησία.

Το φυτό περιέχει επίσης ενώσεις
που διαταράσσουν τον νευρώνα

που λέγεται ακετυλοχολίνη.

Μια τέτοια διαταραχή
προκαλεί παραισθήσεις,

παράξενη συμπεριφορά,

και δυσκολία στον διαχωρισμό
φανταστικού και πραγματικού,

ακριβώς αυτό

που ίσως κάνει τους ανθρώπους
να πιστέψουν ότι μεταμορφώθηκαν σε ζώα,

που δείχνει ότι η Κίρκη δεν ήταν μάγισσα,

αλλά μια χημικός που ήξερε
πώς να χρησιμοποιεί τα τοπικά φυτά.

Αλλά το Στραμώνιο είναι μόνο
ένα κομμάτι της ιστορίας.

Αντίθετα με πολλά άλλα στην Οδύσσεια,

το κείμενο για το βότανο που δίνει ο Ερμής
στον Οδυσσέα είναι πολύ συγκεκριμένο.

Λέγεται μώλυ από τους θεούς,

και βρίσκεται σε μια ρεματιά ενός δάσους,

μαύρο στη ρίζα
με ένα άνθος λευκό σαν γάλα.

Όπως και τα άλλα
που έχουν να κάνουν με την Κίρκη,

το μώλυ θεωρούνταν για αιώνες
ότι είναι φανταστικό.

Αλλά το 1951, ο Ρώσος φαρμακολόγος
Μικάιλ Μασκόβσκυ

ανακάλυψε ότι χωρικοί από τα Ουράλια

χρησιμοποιούσαν ένα φυτό
με λευκό άνθος και μαύρη ρίζα

για να αποτρέψουν την παράλυση
σε παιδιά που είχαν πολιομυελίτιδα.

Το φυτό, ονόματι χιονοσταγόνα,

περιείχε μια ένωση
που ονομάζεται γαλανταμίνη

που αποτρέπει διαταραχές
στην ακετυλοχολίνη,

που το κάνει αποτελεσματικό
όχι μόνο στην πολιομυελίτιδα

αλλά και σε άλλες ασθένειες,
όπως το Αλτσχάιμερ.

Το 12ο Παγκόσμιο Συνέδριο Νευρολογίας,

οι Δρ Ανδρέας Πλαιτάκης
και Ρότζερ Ντουβοιζίν

πρότειναν ότι η χιονοσταγόνα ήταν
το φυτό που ο Ερμής έδωσε στον Οδυσσέα.

Αν και δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία
ότι ο κόσμος του Ομήρου

ήξερε για τις αντι-παραισθητικές
ιδιότητές του,

έχουμε ένα χωρίο του 4ου αιώνα
από τον Θεόφραστο

που λέει ότι το μώλυ
χρησιμοποιείται ως αντίδοτο για δηλητήρια.

Άρα, σημαίνει αυτό

ότι ο Οδυσσέας, η Κίρκη και οι άλλοι
χαρακτήρες της Οδύσσειας είναι αληθινοί;

Όχι απαραίτητα.

Αλλά σημαίνει ότι οι αρχαίες ιστορίες
ίσως έχουν περισσότερη αλήθεια

από όσο πιστεύαμε.

Και όσο μαθαίνουμε περισσότερα
για τον κόσμο γύρω μας,

ίσως ανακαλύψουμε κάποια από τη γνώση

κρυμμένη στους μύθους
και τους θρύλους παλιών εποχών.