Süper yanardağların devasa sonuçları - Alex Gendler

Tüm dersi izleyin: http://ed.ted.com/lessons/the-colossal-consequences-of-supervolcanoes-alex-gendler

1816'da, şiddetli yağmurlar,garip renkli kar, kıtlık, tuhaf sisler ve buz gibi hava hazirana kadar Avrupa ve Kuzey Amerika'ya bela olmuştu. Çoğu insan bunun kıyamet olduğunu düşünse de bu "Yazsız Yıl" aslında bir yıl önce 1600 kilometre uzakta olan bir süper yanardağ patlamasının sonucuydu. Alex Gendler, bu epik patlamaların tarihini ve bilimini anlatıyor.

Ders: Alex Gendler, animasyon: Andrew Foerster.

Yıl 1816'ydı.

Avrupa ve Kuzey Amerika,
bir grup yıkıcı savaşı yeni atlatmıştı

ve yavaş bir iyileşme süreci
başlamış gibiydi

ama doğanın başka planları vardı.

İki yıllık kötü hasadın ardından

ilkbahar şiddetli yağışları
ve soğuğu getirdi,

Britanya Adaları'ndan
İsviçre'ye kadar nehirler taşıyor

ve ekinlerde hasarlara sebep oluyordu.

İtalya ve Macaristan’da
garip renkli kar yağarken

kıtlık, yiyecek isyanları
ve salgın hastalıklar ortaya çıktı.

Bu esnada, Yeni İngiltere'nin dağılmayan
tuhaf bir sis ile kaplandığı sırada

toprak hazirana kadar donmuş olarak kaldı.

“Yazsız Yıl” olarak bilinen olayda,

bazıları kıyametin
başladığını düşünüyordu.

Lord Byron’ın “Karanlık” adlı şiirinde de
anlatılan bir ruh hali şöyleydi:

“Bir rüya gördüm, hepsi rüya olmayan.

Parlak güneş sönmüştü

ve yıldızlar karanlıkta dolaşıyordu,

sonsuz uzayda,

ışıksız ve yolsuz,

buzlu toprak kör
ve kararmış şekilde sallandı,

aysız havada;

sabah geldi ve gitti --
geldi ve gündüzü getirmedi.”

Felaketin asıl sebebinin bir yıl önce

kilometrelerce ötede gerçekleştiğini
bilmelerinin imkânı yoktu.

Endonezya adası olan Sumbawa’da

Tambora Dağı’nın 1815’te patlaması

süper volkan olarak bilinen bir olaydı,

sıradan volkanların patlamasından
katbekat büyük olan

bir yığın püskürmüş maddeyle bilinirdi.

Volkanik yıkımın bilindik resmi
erimiş kayaların etrafı çevrelemesi iken

daha da büyük bir yıkıma
havada kalan maddeler sebep olur.

Rüzgâr ile dağılan volkanik kül,

gökyüzünü günlerce örtebilirken

kükürt dioksit gibi zehirli gazlar

güneş ışınlarını engelleyip
stratosferde reaksiyon gösterir

ve aşağıdaki havayı şiddetle soğutur.

Sonuçta oluşan volkanik kışla birlikte

asit yağmuru gibi diğer etkiler

birçok kıtayı etkileyebilir,

doğal dengeyi bozabilir

ve insanlar gibi diğer organizmaların da
bağlı olduğu bitki yaşamını yok edebilir.

Neredeyse 160 kilometreküp
taş, kül ve gaz açığa çıkaran

ve 90.000 kadar çok ölüme sebep
olan Tambora Dağı patlaması

tarihteki en büyük patlamadır.

Ama önceki patlamalar
daha da ölümcül olmuştur.

1600 yılında Peru’daki
Huaynaputina Volkanı patlamasının

neredeyse 2 milyon insanı öldüren

Rusya'daki kıtlığa
yol açmış olması mümkünken

eski çağlardaki patlamalar
büyük dünya olaylarına yol açmıştır;

mesela Çin’in Xia Hanedanı'nın yıkılışı,

Girit Uygarlığı’nın kayboluşu

ve hatta birkaç bin insanın

70.000 yıl önce yok olmasından
kaynaklanan insan evrimindeki

genetik darboğaza da sebep olmuştur.

Süper volkanların en tehlikeli
türlerinden bir tanesi

patlamalı kalderadır;

o kadar büyük bir patlamanın ardından
yanardağın çökmesiyle oluşur ki

artık boş olan magma odası
ağırlığı kaldıramaz.

Yeryüzündeki yanardağ gitmiş de olsa

yeraltındaki volkanik faaliyet devam eder.

Serbest kalma yolu olmayınca

magma ve volkanik gazlar birikmeye
ve yeraltını genişletmeye devam edip

büyük ve şiddetli bir patlama
kaçınılmaz olana kadar

baskının büyümesine yol açar.

En büyük aktif kalderalardan
bir tanesi ise

Yellowstone Ulusal Parkı’nın
hemen altında bulunur.

650.000 yıl önce en son patladığında

Kuzey Amerika’nın çoğunu

neredeyse iki metrelik
kül ve taş ile kapladı.

Bilim adamları halen dünyanın
aktif yanardağlarını gözlemliyor

ve patlamaları öngörmek,

tahliyeleri yürütmek ve lava akıntılarını
başka yöne çevirmek için

yöntemler yıllar içinde gelişti.

Ama süper volkanların
büyük ölçüleri ve küresel etkileri

çoğu insan için kaçacak bir yer
olmayacağı anlamına geliyor.

Neyse ki mevcut veri
ileriki birkaç bin yıl içinde

böyle bir patlamanın olması için
kanıt göstermiyor.

Ama dünyanın bir ucundaki olaylardan ötürü

ani ve kaçınılmaz,

medeniyet yok edici
bir patlamanın düşüncesi

güçlü ve korkunç bir düş olarak kalacak.

İnanmak istediğimizden daha az kurgusal.

“Rüzgârlar solmuştu durgun havada

ve bulutlar yok olmuştu;

karanlığın onların
yardımına ihtiyacı yoktu --

o evrendi.” - Lord Byron