Cách tôi bảo vệ phụ nữ khỏi tục "Giết vì danh dự"

Gần 1,000 vụ "Giết người vì danh dự" được thống kê tại Pakistan hàng năm. Đây là những cuộc ám sát được thực hiện bởi một thành viên trong gia đình vì một hành động "đáng xấu hổ" của một thành viên khác, mà phổ biến là hành động có quan hệ ngoài hôn nhân. Khi mất đi một người bạn thân vì tục lệ này, Khalida Brohi đã lập chiến dịch phản đối. Điều mà cô không ngờ tới là gặp sự phản đối từ chính những người trong cộng đồng mà cô ấy muốn bảo vệ. Trong buổi diễn thuyết hùng hồn và khẳng khái này, Brohi nhìn nhận lại quá trình đấu tranh của mình một cách nghiêm khắc, và đưa ra những nhận định sắc bén cho những nhà hoạt đông đam mê khác.

Khi đang chuẩn bị
bài thuyết trình của mình,

tôi suy nghĩ về cuộc sống
và suy ngẫm xem

chính xác là đâu và khi nào
cuộc hành trình của mình bắt đầu.

Suy nghĩ một lúc lâu,
tôi vẫn không thể tìm ra

khởi đầu, thân đoạn
và kết thúc của câu chuyện.

Tôi đã luôn nghĩ rằng
khởi đầu của nó

là một buổi chiều ở khu nhà
khi mẹ tôi nói rằng

tôi đã chạy trốn
3 cuộc tảo hôn khi lên 2.

Hay là buổi tối
nhà mất điện trong 8 giờ liền,

cha tôi ngồi giữa và

kể cho chúng tôi
về những khó khăn

ông gặp phải
để được đến trường

khi ông nội muốn cha
trở thành một người nông dân như ông.

Hay buổi tối hãi hùng đó
khi lên 16,

3 đứa trẻ con
đã thì thầm với tôi rằng

bạn tôi đã bị giết
để bảo toàn danh dự cho gia đình cô ấy.

Sau đó, tôi nhận ra

dù những sự kiện đó ảnh hưởng rất nhiều
đến hành trình của tôi sau này,

chúng đều không phải
là khởi đầu của cuộc hành trình.

Khởi đầu thực sự
nằm trước một ngôi nhà bùn

ở tỉnh Sindh, Pakistan,

nơi cha tôi cầm tay người mẹ,
lúc ấy 14 tuổi của tôi

quyết định rời khỏi ngôi làng của họ

để đến một thành phố
nơi họ có thể cho con cái đi học.

Một cách nào đó,
tôi cảm thấy đời mình

là kết quả của nhiều quyết định sáng suốt
từ cha mẹ.

Và như thế, họ có một quyết định khác

là dạy cho tôi và anh em trong gia đình
gìn giữ gốc gác.

Tuy sống trong khu dân cư
được gọi là Ribadad,

nghĩa là khu của người nghèo,

cha tôi vẫn đảm bảo rằng
chúng tôi có một ngôi nhà khác ở quê nhà.

Tôi là người của một bộ tộc
thuộc núi Balochistan,

gọi là Brahui.

Brahui, hoặc Brohi,
nghĩa là cư dân miền núi,

cũng là tên gọi
của ngôn ngữ mẹ đẻ của tôi.

Cảm ơn sự dạy dỗ nghiêm khắc của cha

về giữ gìn phong tục truyền thống,

mà tôi đã có cuộc sống tươi đẹp
tràn ngập

những bài hát, tập tục, chuyện kể,
kí ức về cảnh núi non và bầy cừu.

Nhưng sau đó, không dễ dàng
khi phải sống giữa 2 thái cực

của phong tục truyền thống làng quê

và giáo dục hiện đại.

Tôi nhận thức được rằng
mình là cô bé duy nhất có được tự do đó,

và cảm thấy tội lỗi.

Khi tôi đi học ở Karachi và Hyderabad,

rất nhiều anh chị em họ
và bạn hồi nhỏ của tôi đã kết hôn,

một số với
những người đàn ông già,

một số được gả như vật đổi chác,

một số trở thành vợ lẻ.

Tôi thấy những phong tục đẹp
và sự nhiệm màu của nó mờ dần

khi chứng kiến sự ra đời
của một bé gái

đi cùng với đó
là nỗi thất vọng, buồn bã,

khi những người phụ nữ được dạy rằng
nhẫn nại là đức hạnh cần có.

Cho đến khi 16 tuổi,

tôi chữa trị nỗi đau của mình
bằng nước mắt,

phần lớn vào buổi đêm,
khi mọi người say ngủ,

úp mặt vào gối mà nức nở,

cho đến đêm tôi phát hiện ra
bạn mình đã bị giết

vì danh dự.

"Giết vì danh dự" là một tục lệ

khi đàn ông và đàn bà
bị nghi ngờ có quan hệ tình cảm

trước hoặc bên ngoài hôn nhân,

sẽ bị chính gia đình mình
giết để chết bảo toàn danh dự.

Người thực hiện thường sẽ là
anh trai, cha hay chú bác trong gia đình.

Liên Hợp Quốc thống kê
có khoảng 1000 vụ

xảy ra hằng năm tại Pakistan,

và đó chỉ là
những trường hợp được biết đến.

Một tục lệ phải giết người
là một tục lệ vô nghĩa,

và tôi biết mình phải hành động.

Tôi sẽ thôi khóc thiếp đi.

Tôi sẽ làm gì đó, gì cũng được,
để chấm dứt tục lệ này.

Ở tuổi 16, tôi bắt đầu làm thơ

và đi đến trước cửa từng nhà,
nói với họ về "Giết vì danh dự"

tại sao nó tồn tại,
và tại sao nó nên dừng lại,

tuyên truyền về vấn đề này

cho đến khi tìm được
một giải pháp tốt hơn nhiều.

Những ngày đó, chúng tôi sống trong
một ngôi nhà rất nhỏ,

chỉ có một phòng, ở Karachi.

Mỗi ngày, vào kì gió mùa,
nhà chúng tôi sẽ bị ngập nước,

nước mưa và nước cống,

và cha mẹ tôi sẽ tát nước.

Những ngày đó, cha tôi mang về
một cái máy to, một cái máy tính.

Nó lớn đến nỗi chiếm hết
một nửa căn phòng duy nhất trong nhà,

và có các loại dây nhợ,
bộ phận cần được lắp ráp.

Nhưng đó là điều thú vị nhất

từng xảy đến với tôi và các em gái.

Em trai của tôi, Ali
được phân công trông coi cái máy tính,

và mỗi chúng tôi được dùng nó
10 đến 15 phút mỗi ngày.

Là người con trưởng trong 8 người con,

tôi lúc nào cũng là người dùng cuối cùng

và đó là sau khi đã rửa bát,

lau nhà, nấu cơm với mẹ xong,

và trải chăn đệm lên sàn nhà
để mọi người đi ngủ,

tôi mới chạy đến bên cái máy tính,

kết nối mạng Internet,

và thưởng thức sự vui sướng
và kinh ngạc trong vòng 10 đến 15 phút.

Một ngày nọ, tôi tìm được
một trang web tên là Joogle.

[Google]
(khán giả cười)

Trong niềm ước điên rồ
về làm gì đó cho tục lệ này,

tôi tận dụng Google
và phát hiện ra Facebook,

một trang web kết nối mọi người
trên thế giới,

và như thế, từ căn phòng bé nhỏ
của mình ở Karachi,

tôi kết nối với những người
ở Anh, Mỹ, Úc và Canada

và khởi xướng chiến dịch gọi là

"TỈNH DẬY"
chống lại tục lệ "Giết vì danh dự".

Nó lan rộng chỉ trong vài tháng.

Tôi nhận được rất nhiều sự ủng hộ
từ khắp thế giới.

Báo chí kết nối với chúng tôi.

Rất nhiều người tiếp cận,
truyên truyền cùng chúng tôi.

Nó phát triển vượt quy mô online,
để tới những con đường ở quê nhà,

nơi chúng tôi tụ họp biểu tình,
yêu cầu thay đổi

trong chính sách bảo vệ phụ nữ.

Và khi tôi nghĩ mọi thứ thật hoàn hảo.

Đội của tôi, hầu hết là bạn tôi
và hàng xóm, đã nghĩ rằng

mọi việc đang đi theo
chiều hướng rất tốt,

mà không lường trước được
một sự phản đối lớn đang tiến đến gần.

Cộng đồng của tôi
đứng lên phản đối,

nói rằng chúng tôi đang cổ vũ
cho cách hành xử phản đạo Hồi,

thách thức những tục lệ
có từ hàng thế kỉ tại đây.

Tôi còn nhớ khi cha tôi nhận được
những lá thư nặc danh,

nói rằng: "Con gái ông
đang truyền bá văn hoá châu Âu

ở một xã hội danh giá."

Xe ô tô của chúng tôi bị ném đá.

Một ngày, tôi đi ra bưu điện
và thấy biển xe

bị làm hỏng giống như
có ai đã đập nó với thứ gì đó nặng.

Mọi thứ trở nên tồi tệ
đến mức tôi phải lẩn trốn bằng nhiều cách.

Tôi kéo cửa sổ khi ngồi trong xe ô tô,

che mặt bằng mạng,
im lặng khi ở nơi công cộng,

Dần dần, tình hình tệ hơn
khi cuộc sống của tôi bị đe doạ,

và tôi phải rời đi, trở về Karachi,
và chiến dịch của chúng tôi kết thúc.

Trở về Karachi, là một cô gái 18 tuổi,

tôi nghĩ rằng
đó là sai lầm lớn nhất của cuộc đời mình.

Tôi đã bị đánh gục.

Là một thiếu niên, tôi tự trách mình
vì những gì đã xảy ra.

Và hoá ra, khi nhìn lại,

chúng tôi nhận ra
đó thực là lỗi của tôi và đội mình.

Có 2 lý do tại sao chiến dịch
của chúng tôi thất bại thảm hại.

Lý do thứ nhất là

chúng tôi đã chống lại
những giá trị cơ bản của người dân,

chúng tôi nói không
với những thứ quan trọng đối với họ,

thách thức những gì
họ cho là danh giá,

và làm họ tổn thương sâu sắc
suốt quá trình đó.

Lý do thứ 2, cũng là
một bài học đáng giá cho bản thân tôi,

một bài học đáng kinh ngạc,

đó là chúng tôi đã không
tập hợp được

những người đấu tranh vì bản thân.

Phụ nữ trong làng
không biết rằng

chúng tôi đang đấu tranh
trên đường vì họ.

Mỗi khi nhớ lại,

tôi thấy chị em họ, bạn bè mình
trùm khăn che mặt,

và tôi hỏi: "Chuyện gì xảy ra vậy?"

"Chồng chúng tôi đánh chúng tôi.",
họ trả lời.

Trong khi tôi và đội mình
đấu tranh vì họ trên các đường phố,

thay đổi các chính sách,

tại sao điều đó lại không
tác động được đến cuộc sống của họ?

Rồi chúng tôi phát hiện ra
một sự thật bất ngờ.

Các chính sách của nhà nước
không phải lúc nào

cũng tác động lên
các cộng đồng ở thôn quê và bộ lạc.

Điều đó làm chúng tôi suy sụp --

nghĩ rằng, phải chăng
không thể làm gì để thay đổi điều đó?

Chúng tôi nhận ra
một khoảng cách to lớn

giữa chính sách của chính quyền
và việc thực thi luật pháp.

Thế nên lúc này, chúng tôi quyết định
làm điều gì đó khác biệt.

Chúng tôi sẽ dùng chiến lược,

chúng tôi sẽ quay lại và xin lỗi.

Phải, xin lỗi

Chúng tôi quay trở lại đó

nói rằng mình rất xấu hổ
vì những gì đã làm.

Chúng tôi đến đây để xin lỗi,
hơn nữa, là để đền bù cho họ.

Thế nào ư?

Chúng tôi sẽ quảng bá
3 niềm tự hào trong văn hóa của họ.

Âm nhạc, Ngôn ngữ và Thêu dệt.

Không ai tin chúng tôi.
Không ai muốn hợp tác với chúng tôi.

Tốn khá nhiều lần thuyết phục,
trao đổi với những cư dân này

cho đến khi họ đồng ý
để chúng tôi quảng bá ngôn ngữ của họ,

bằng cách viết nên những quyển sách
cổ tích và truyền thuyết địa phương,

và chúng tôi sẽ quảng bá âm nhạc của họ

bằng cách làm các đĩa nhạc
có bài hát của các bộ lạc và tiếng trống.

Thứ 3, cũng là văn hóa mà tôi yêu thích,

đó là chúng tôi sẽ quảng bá
ngành thêu dệt của họ

bằng cách thiết lập một trung tâm
tại làng,

nơi phụ nữ sẽ đến đây hàng ngày
để thêu dệt.

Và kế hoạch bắt đầu.

Chúng tôi làm việc với một ngôi làng,
và thiết lập trung tâm đầu tiên.

Đó là một ngày đẹp trời.

Chúng tôi khánh thành trung tâm.
Phụ nữ tới để thêu dệt,

và trải qua quá trình giáo dục
làm thay đổi cuộc đời,

họ học về quyền của mình,
những quyền được quy định trong đạo Hồi,

và cách phát triển kinh doanh
để kiếm tiền,

kiếm nhiều hơn từ số tiền đó,

cách đấu tranh chống lại
các tục lệ đã phá hoại cuộc sống của họ,

từ rất nhiều thế kỷ,

bởi vì trong đạo Hồi, trên thực tế,

phụ nữ phải kề vai sát cánh với nam giới.

Phụ nữ có những vai trò
mà ta chưa từng nghe đến,

họ chưa từng nghe đến.

Chúng ta cần phải nói với họ
rằng họ cần biết

về quyền lợi
và cách bảo vệ quyền lợi của mình.

Bởi vì chỉ họ mới có thể
làm cho chính mình,

chứ không phải
một ai khác.

Đây là một sơ đồ rất tuyệt vời,

Qua ngành thêu dệt,
chúng tôi quảng bá văn hoá của họ.

Chúng tôi đến làng,
huy động cộng đồng trong làng,

tạo một trung tâm
thu nhận 30 phụ nữ

trong vòng 6 tháng để học về giá trị
của ngành thêu dệt truyền thống,

phát triển buôn bán, kỹ năng sống
và giáo dục cơ bản

về các quyền lợi của họ,
cách nói không với những hủ tục,

làm thế nào để làm chủ bản thân
trong xã hội.

Sau 6 tháng, chúng tôi sẽ môi giới
những người phụ nữ này

với chủ vốn và các chợ,

để họ trở thành
những doanh nhân trong cộng đồng.

Chúng tôi gọi dự án đó là Sughar,

từ địa phương dùng trong
rất nhiều ngôn ngữ ở Pakistan,

có nghĩa là
những phụ nữ thông thạo và tự tin.

Tôi thực sự tin rằng:
để tạo ra những nữ lãnh đạo,

bạn chỉ phải làm đúng một việc:

cho họ biết rằng
họ có tố chất ấy.

Những người phụ nữ bạn
thấy ở đây

có những kĩ năng vững chắc
và tiềm năng trở thành lãnh đạo.

Tất cả những gì cần làm
là phá bỏ rào cản xung quanh họ.

Đó là những gì chúng tôi quyết định làm.

Nhưng khi nghĩ rằng mọi việc ổn thoả,

một lần nữa,

chúng tôi va phải trở ngại khác.

Nhiều người đàn ông bắt đầu thấy được
những thay đổi từ vợ mình.

"Cô ấy nói mạnh dạn hơn,
cô ấy ra quyết định.

Trời ơi, cô ấy quản lý được
mọi việc trong nhà."

Họ không cho vợ
đến trung tâm nữa.

Và đây khoảng thời gian
tiếp tục với chiến lược II.

Chúng tôi tìm đến
ngành thời trang ở Pakistan,

và quyết định nghiên cứu nó.

Hoá ra, ngành thời trang ở Pakistan
đang phát triển vững mạnh ngày qua ngày.

Nhưng có ít sự đóng góp
từ và cho những người dân ở bộ lạc,

và đặc biệt là phụ nữ.

Thế nên, chúng tôi quyết định
cho ra mắt hãng thời trang

phụ nữ bộ lạc đầu tiên
gọi là Nomads.

Thế là phụ nữ kiếm thêm được nhiều tiền.

Họ đóng góp nhiều hơn
vào thu nhập chung của gia đình,

làm những người đàn ông phải suy nghĩ lại
trước khi nói không

khi những người vợ đến trung tâm.

(vỗ tay)

Cảm ơn, cảm ơn.

Năm 2013, chúng tôi
khai trương trung tâm Sughar Hub,

hợp tác với
trang web du lịch Trip Advisor

xây một hội trường bằng xi-măng
ở giữa làng,

và mời các tổ chức khác nữa
đến làm việc ở đó.

Chúng tôi xây công trình này
cho các tổ chức phi lợi nhuận

tiếp cận và giải quyết các vẫn đề khác
mà Sughar chưa nhắm tới.

Đây sẽ là địa điểm
để họ dễ dàng huấn luyện,

sử dụng nó như
trường nông nghiệp, thậm chí họp chợ,

bất cứ thứ gì họ muốn,

và họ đã và đang
làm điều đó rất tốt.

Đến giờ, chúng tôi đã có thể
giúp đỡ 900 phụ nữ

ở 24 ngôi làng quanh Pakistan.

(Vỗ tay)

Nhưng đó thực ra
không phải điều tôi muốn.

Ước mơ của tôi là tiếp cận được
1,000,000 phụ nữ trong vòng 10 năm tới

và để hoàn thành,

năm nay, chúng tôi sẽ triển khai
Quỹ Sughar ở Mỹ.

Không chỉ gây quỹ cho Sughar
mà còn cho những tổ chức khác ở Pakistan,

để nhân rộng ý tưởng

và tìm được nhiều sáng kiến hơn

trong việc phát huy những tiềm năng
ở phụ nữ nông thôn Pakistan.

Xin cảm ơn rất nhiều.

(Vỗ tay)

Cảm ơn. Cảm ơn. Cảm ơn.

Chris Anderson: "Khalida, bạn có sức mạnh
của thiên nhiên siêu phàm.

Ý tôi là, câu chuyện này,
ở nhiều phương diện, thật khó tin.

Thật phi thường là một người trẻ
lại có thể làm được nhiều như vậy.

Phải có rất nhiều động lực và sự khéo léo.

Tôi đoán rằng câu hỏi ở đây là:

Thật là ngoạn mục khi có ước mơ tiếp cận
và tiếp sức cho hàng triệu phụ nữ,

có bao nhiêu trong thành công hiện thời
phụ thuộc vào bản thân bạn,

chủ yếu từ tính cách
rất có sức hút của bạn?

Bạn đánh giá như thế nào?"

Khalida Brohi: "Tôi nghĩ
công việc của tôi là tạo cảm hứng,

chia sẻ ước mơ.

Tôi không thể dạy họ làm thế nào,
bởi vì có quá nhiều cách khác nhau.

Chúng ta mới chỉ trải nghiệm có 3 cách

giữa hàng trăm cách
để thúc đẩy tiềm năng từ phụ nữ.

Tôi tạo cảm hứng,
đó là việc của tôi.

Tôi sẽ tiếp tục làm thế.
Sughar sẽ tiếp tục phát triển.

Chúng tôi đang dự tính
tiếp cận 2 ngôi làng nữa.

Sớm thôi, tôi tin rằng,
chúng tôi sẽ vượt ra ngoài Pakistan,

thâm nhập đến vùng Nam Á,
và xa hơn nữa."

CA: "Tôi thích thú khi nghe bạn nói
về đội của mình.

Ý tôi là, lúc đó, bạn mới chỉ 18 tuổi.

Đội của bạn như thế nào?

Họ là bạn cùng trường, phải không?"

KB: "Mọi người ở đây có tin là
ở tuổi của tôi bây giờ,

ở làng tôi, tôi đáng ra
phải lên chức bà rồi không?

Mẹ tôi kết hôn năm 9 tuổi, và tôi
là người phụ nữ lớn tuổi nhất chưa kết hôn

và không làm những việc
mà tôi đáng ra phải làm ở trong làng."

CA: "Khoan, từ từ, không làm gì ư?"

KB: "Không."
CA: "Bạn nói đúng."

KB: "Người ta thấy buồn cho tôi,
nhiều khi."

CA: "Nhưng bạn thực sự
dành bao nhiêu thời gian ở Balochistan?"

KB: "Tôi sống ở đó.

Chúng tôi đi đi về về
giữa Karachi và Balochistan.

Các em tôi vẫn đang đi học.

Tôi là con cả."

CA: "Nhưng những gì bạn đang làm
chắc chắn đe doạ nhiều người ở đó.

Làm thế nào bạn giữ an toàn cho mình?
Bạn có thấy an toàn không?

Có vấn đề gì ở đó không?"

KB: "Tôi đã suy nghĩ về vấn đề này
rất nhiều lần trước đó,

và tôi thấy rằng từ "sợ"
đến với tôi rồi ra đi.

Tôi chỉ có duy một nỗi sợ,
khác với những gì bạn nói,

rằng nếu tôi bị giết,
chuyện gì sẽ xảy ra

với những người
yêu thương tôi vô cùng?

Mẹ tôi đợi tôi đến tận khuya
để đảm bảo rằng tôi về được đến nhà.

Các em gái tôi
muốn học hỏi rất nhiều từ tôi,

và có rất, rất nhiều cô gái
trong cộng đồng muốn nói chuyện với tôi,

hỏi tôi về nhiều thứ,

và gần đây, tôi đã đính hôn."
(Cười to)

(Vỗ tay)

CA: "Anh ấy có ở đây không ạ?
Xin mời anh đứng dậy."

(Vỗ tay)

KB: "Thoát khỏi hôn nhân bị sắp đặt,
tôi tự chọn chồng cho mình.

Ở bán cầu khác, ở Los Angeles,
một thế giới thực sự khác.

Tôi đã phải đấu tranh cả năm.
Đó là một câu chuyện hoàn toàn khác.

Nhưng tôi nghĩ rằng
đó là thứ duy nhất tôi sợ,

và tôi không muốn mẹ tôi phải
chờ đợi hàng đêm mà không thấy ai về."

CA: "Vậy những người muốn giúp bạn,

họ có thể thực hiện,
họ có thể mua những bộ quần áo

mà bạn mang đến,

những bộ quần áo thực sự
được sản xuất, thêu dệt tại Balochistan?"

KB: "Vâng."

CA: "Hoặc họ có thể tham gia Quỹ."

KB: "Vâng, chắc chắn rồi.
Chúng tôi cần nhiều người nhất có thể,

bởi vì hiện tại, Quỹ chỉ đang
ở tại giai đoạn bắt đầu.

Tôi đang cố học hỏi nhiều
về làm thế nào để điều hành,

làm thế nào để xin đầu tư
và vươn tới nhiều tổ chức hơn,

đặc biệt là trong thương mại điện tử,
một khái niệm khá mới với tôi.

Tôi không phải một người thời trang,
tin tôi đi."

CA: "Thật phi thường
khi có được bạn ở đây hôm nay .

Hãy tiếp tục giữ lòng dũng cảm,
trí thông minh, và xin hãy bảo trọng."

KB: "Cảm ơn rất nhiều."
CA: "Cảm ơn, Khalida." (Vỗ tay)